สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา^[ก] (10 ธันวาคม พ.ศ. 2398 - 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2425) มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้ากรรณิกาแก้ว เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย และเป็นพระโสทรเชษฐภคินีในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 เจ้าฟ้าชั้นโท
ประสูติ	10 ธันวาคม พ.ศ. 2398
สิ้นพระชนม์	13 พฤษภาคม พ.ศ. 2425 (26 ปี)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย

พระประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา เป็นพระราชธิดา พระองค์ที่ 21 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และลำดับที่ 1 ที่ประสูติแต่พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย ประสูติเมื่อวันจันทร์ เดือนอ้าย ขึ้น 2 ค่ำ ปีเถาะ สัปตศก จุลศักราช 1217 ตรงกับวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2398 มีพระโสทรกนิษฐภาดาหนึ่งพระองค์ คือ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ เมื่อพระชันษาครบเดือน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระนามว่า พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้ากรรณิกาแก้ว โดยได้พระราชทานพระนามพร้อมคาถาภาษามคธว่า

“ให้พระนามพระเจ้าลูกเธอหญิง ในหม่อมเจ้าพรรณรายว่า พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้ากรรณิกาแก้ว จงเจริญอายุ วรรณ สุข พล ปฏิภาณ ในนามวรรคบริวารวันนี้ทุกประการเทอญ พระราชทาน ณ วัน ๕ ฯ๓ ๒ ค่ำ ปีเถาะ สัปตศก สุขินีว อยํ โหตุ โสภา ราชกุมาริกา ทีฆายุกา อโรคี จ ลาภินี จ ยสสฺสินี”

ซึ่งคาถาพระราชทานพระพรภาษามคธแปลความได้ว่า ราชกุมาริกางามนี้ จงมีความสุขและอายุยืนยาว ไม่มีโรคาพาธิและมีลาภยศ เทอญ

ในสมัยรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้เปลี่ยนคำนำพระนามเป็น พระเจ้าน้องนางเธอ

พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้ากรรณิกาแก้ว สิ้นพระชนม์ในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อวันพุธ เดือน 7 ขึ้น 14 ค่ำปีมะเมีย สัปจศก จุลศักราช 1244 ตรงกับวันที่ 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2425 สิริพระชันษา 26 ปี

เมื่อวันที่ 12 กันยายน ปีเดียวกัน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้สถาปนาพระอัฐิเป็น พระเจ้าน้องนางเธอ กรมขุนขัติยกัลยา

เมื่อวันที่ 18 ธันวาคม พ.ศ. 2430 โปรดให้สถาปนาพระอัฐิ พระเจ้าน้องนางเธอ กรมขุนขัติยกัลยา และสถาปนา พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ ขึ้นเป็น เจ้าฟ้า พร้อมกัน เหตุที่สถาปนาเป็นเจ้าฟ้านั้น เพราะพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย เป็นพระกนิษฐภคินีร่วมพระบิดาในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้เปลี่ยนคำนำพระนามเป็น พระเจ้าบรมวงษ์เธอ ตั้งแต่วันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453

พระอิสริยยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

• 10 ธันวาคม พ.ศ. 2398 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 : พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้ากรรณิกาแก้ว
• 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 - 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2425 : พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้ากรรณิกาแก้ว
• 12 กันยายน พ.ศ. 2425 : พระเจ้าน้องนางเธอ กรมขุนขัติยกัลยา
• 18 ธันวาคม พ.ศ. 2430 : พระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา
• 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา

16. (=22.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. (=23.) พระอัครชายา (หยก)               4. (=24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. ทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. เศรษฐีจีนฮกเกี้ยนแซ่ตัน               10. เงิน แซ่ตัน                       21. น้องสาวของท่านผู้หญิงชำนาญบริรักษ์ (น้อย)               5. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                             22. (=16.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               11. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์                       23. (=17.) พระอัครชายา (หยก)               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา                                         24. (=4.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               12. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว                       25. สมเด็จพระศรีสุลาลัย               6. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                             26. พระอักษรสมบัติ (ทับ)               13. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3                       27. ผ่อง               3. พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย                                   14. จีนก๊วง แซ่จิ๋ว                       7. หม่อมกิ่ม ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                             15. แตง แซ่ลี้

หมายเหตุ

^ก บางแห่งสะกดว่า ขัติยกัลยา

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. ราชสกุลวงศ์, หน้า 57
2. ราชกิจจานุเบกษา, คำประกาศตั้งเจ้าฟ้ากรมขุน (พระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัติยกัลยา และพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงษ) 2011-11-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 4, ตอน 37, 30 ธันวาคม พ.ศ. 2430, หน้า 293
3. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ คำนำพระนามพระบรมวงษานุวงศ์, เล่ม 27, ตอน ก, 30 ตุลาคม พ.ศ. 2453, หน้า 1

บรรณานุกรม

• Jeffy Finestone , แปลโดยชาคริต ชุ่มวัฒนะ. สมุดพระรูปพระราชโอรส พระราชธิดาและพระราชนัดดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4). กรุงเทพ : โลมาโฮลดิ้ง, พ.ศ. 2543. ISBN  ข้อผิดพลาดพารามิเตอร์ใน {{}}: checksum
• บรรเจิด อินทุจันทร์ยง. ราชสกุลพระบรมราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : องค์การค้าของคุรุสภา, พ.ศ. 2539. ISBN  ข้อผิดพลาดพารามิเตอร์ใน {{}}: checksum
• สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 57. ISBN