Scientific scepticism

วิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์ (อังกฤษ: Scientific skepticism, Scientific scepticism) เป็นหลักปฏิบัติในการที่จะสืบหาว่า เรื่องที่อ้างว่าเป็นจริงนั้นมีหลักฐานโดยงานวิจัยเชิงประสบการณ์ (เชิงประจักษ์) หรือไม่ สามารถทำซ้ำได้หรือไม่ เป็นหลักปฏิบัติที่ใช้เป็นปกติในการ "เพิ่มขยายความรู้ที่ยืนยันได้พิสูจน์ได้" ยกตัวอย่างเช่น ศ. ดร. โรเบิรต์ เมอร์ตัน แห่งมหาวิทยาลัยโคลัมเบีย ผู้เป็นบิดาของสังคมวิทยาของความรู้วิทยาศาสตร์ (Sociology of scientific knowledge) ได้กล่าวยืนยันว่า ไอเดียทุกอย่างต้องมีการทดสอบ และต้องผ่านการตรวจสอบของสังคมและชุมชน ที่เข้มงวด และทำอย่างเป็นระบบ

ศัพท์

วิมตินิยมทางวิทยาศาตร์บางครั้งก็เรียกว่า rational skepticism (วิมตินิยมตามเหตุผล) และบางครั้งหมายถึง skeptical inquiry (การสอบสวนโดยไม่เชื่อ)

วิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์ไม่เหมือนกับวิมตินิยมทางปรัชญา (อังกฤษ: philosophical skepticism) ซึ่งเป็นการไม่ปักใจว่า ความรู้ที่เรามีนั้นเป็นความจริงของธรรมชาติ ส่วนคำว่า Methodological skepticism (วิมตินิยมโดยระเบียบวิธี) เป็นการตั้งข้อสงสัยในความเชื่อของบุคคลว่าตรงกับความจริง เป็นแนวคิดที่คล้าย ๆ กันกับวิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์ แต่ไม่ใช่อันเดียวกัน แต่คำว่า "New Skepticism" (วิมตินิยมใหม่) ที่อธิบายโดยพอล์ เคิรตส์นั้น ตรงกับวิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์ นักเล่นกลผู้เป็นนักวิมตินิยม Jamy Ian Swiss ได้กล่าวไว้ว่า วิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์เป็น "วิธีการคิด ไม่ใช่เรื่องที่คิด"^[]

นิยามต่าง ๆ

คำนิยามอื่น ๆ ของ "วิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์" รวมทั้ง

นักวิมตินิยมเป็นผู้ชอบใจประเด็นความเชื่อและข้อสรุปที่เชื่อถือได้และเป็นจริง มากกว่าประเด็นที่ทำให้เบาใจหรือเหมาะกับสถานการณ์ และดังนั้น จะใช้วิธีทางวิทยาศาสตร์และการคิดด้วยเหตุผล อย่างเข้มงวดและอย่างเปิดเผย เพื่อตรวจสอบข้ออ้างความจริงต่าง ๆ โดยเฉพาะ (ในเรื่องความเชื่อและข้อสรุป)ของตนเอง นักวิมตินิยมจะยอมรับอย่างมีเงื่อนไขและไม่ปักใจ ซึ่งข้ออ้างความจริงต่าง ๆ ที่ผ่านการตรวจสอบทางตรรกะที่ถูกต้อง และที่ผ่านการประเมินหลักฐานที่มีอยู่อย่างถี่ถ้วน และจะศึกษาข้อบกพร่องของการคิดหาเหตุผล และกลไกการหลอกลวงของมนุษย์ เพื่อที่จะหลีกเลี่ยงการถูกหลอกทั้งโดยตนเองและโดยผู้อื่น นักวิมตินิยมให้ความสำคัญกับวิธีการ (ในการสืบหาความจริง) มากกว่าข้อสรุปอย่างใดอย่างหนึ่ง

วิมตินิยมเป็นวิธีการปฏิบัติอย่างมีเงื่อนไขและไม่ปักใจ ต่อข้ออ้างความจริง เป็นการหาเหตุผลต่อไอเดียทุกอย่างอย่างใดอย่างหนึ่ง โดยไม่มีไอเดียอะไร ๆ ที่เป็นข้อยกเว้น กล่าวอีกอย่างหนึ่งก็คือ วิมตินิยมเป็นวิธีการ ไม่ใช่เป็นทัศนคติ

วิมตินิยมเป็นวิธีการตรวจสอบข้ออ้างความจริงเกี่ยวกับโลก เครื่องมือของนักวิมตินิยมรวมทั้งการหาเหตุผล, การคิดวิเคราะห์ (critical thinking), และความต้องการที่จะได้หลักฐานที่ยืนยันได้ ตรวจสอบได้ เกี่ยวกับข้ออ้างความจริง (โดยเฉพาะที่พิเศษเหนือมนุษย์) โดยทั่ว ๆ ไปแล้ว การคิดหาหลักฐานเหตุผลโดยวิมตินิยม เป็นวิธีการที่อยู่ในระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์อยู่แล้ว

สาระสำคัญ

ประวัติ

ตัวอย่าง

ตัวอย่างประเด็นที่วารสารวิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์ทำการตรวจสอบรวมทั้ง

• การรักษาพยาบาลด้วยอาหารบางประเภท ด้วยวิธีการบางอย่าง และด้วยการแพทย์ทางเลือก
• ความน่าเชื่อถือและความมีอยู่ของความสามารถเหนือธรรมชาติ (เช่นการพยากรณ์ด้วยไพ่ทาโรต์) ของเทพและภูติต่าง ๆ (เช่นโพลเทอร์ไกสท์ ทูตสวรรค์ พระเจ้า/พระเป็นเจ้า/พระผู้สร้าง)
• สัตว์ต่าง ๆ จากวิทยาสัตว์ลึกลับ (เช่นเนสซีหรือสัตว์ประหลาดล็อกเนสส์)
• เรื่องอื่น ๆ รวมทั้ง creationism/intelligent design, ดาวซิ่ง, ทฤษฎีสมคบคิดต่าง ๆ (เช่นทฤษฎีสมคบคิดเรื่องเหยียบดวงจันทร์)
• และเรื่องอ้างอื่น ๆ ที่นักวิมตินิยมเห็นว่าไม่น่าจะเป็นไปได้ตามหลักวิทยาศาสตร์

มีนักวิมตินิยมเช่นนักมายากลแฮร์รี ฮูดินี (ค.ศ. 1874-1926) และนักมายากลชาวอเมริกันเจมส์ แรนดี้ ที่ได้กลายมาเป็นผู้มีชื่อเสียงในการพิสูจน์เรื่องอ้างที่ไม่น่าเป็นไปได้ ว่าเป็นเรื่องเท็จ ถึงอย่างนั้น นักพิสูจน์เรื่องเหนือธรรมชาติบางท่านเตือนว่า ผู้ทำการเช่นนี้ต้องระวังที่จะติดตามเรื่องอ้างเหนือธรรมชาติเช่นนี้อย่างจริง ๆ จัง ๆ โดยไม่มีความเอนเอียง เพราะว่า การพิสูจน์หาเหตุผลที่เปิดใจโปร่งใส สามารถที่จะเปลี่ยนใจและสอนคนได้ดีกว่าการพิสูจน์ว่าเท็จ

วิมตินิยมเทียม

มีการกล่าวไว้ว่า "นักวิมตินิยมเทียมจริง ๆ แล้วก็คือผู้ที่ยึดถือความคิดเห็นของตนโดยปราศจากเหตุผล ภายใต้คราบ (ของนักวิมตินิยมจริง ๆ) เป็นคนยิ่งอันตรายด้วยการแสดงรูปแบบ เหมือนกับผู้ทำการสอบสวนที่ไม่มีความเอนเอียงและเปิดใจ" โดยมีตัวอย่างให้เห็นในกลุ่มบุคคลผู้ยึดถือหลักทางวิชาการที่ต่อมาพบว่าใช้ไม่ได้เช่น การปฏิเสธโรคเอดส์ การปฏิเสธเหตุการณ์ฮอโลคอสต์ การปฏิเสธปรากฏการณ์โลกร้อน ผู้เรียกตนเองว่านักวิมตินิยม แต่ความจริงแสดงพฤติกรรมของนักวิมตินิยมเทียม คือเลือกถือเอาและเลือกแสดงแต่หลักฐานที่เข้ากับความคิดความเชื่อของตน (ดูความเอนเอียงเพื่อยืนยัน) ลักษณะเฉพาะของวิมตินิยมเทียมก็คือ "ไม่ได้มีจุดหมายเป็นการสืบหาความจริงอย่างเป็นกลาง ๆ แต่เป็นการพิทักษ์จุดยืนทางความคิดที่มีอยู่แล้ว"

แต่ว่า แม้นักวิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์แท้ ๆ ก็ยังอาจถูกวิจารณ์ด้วยข้อหาเช่นนี้ได้ คือ มักจะมีการกล่าวหาว่าเป็นวิมตินิยมเทียม ในประเด็นต่าง ๆ ที่มีการขัดแย้งกันในระดับสูงกับพวกนักวิมตินิยมทางวิทยาศาสตร์ ยกตัวอย่างเช่น ในปี ค.ศ. 1994 นักจิตวิทยาเหนือธรรมชาติที่ต่อมากลายเป็นผู้ที่ไม่เชื่อเรื่องเหนือธรรมชาติ และได้รับเลือกเป็นสมาชิกขององค์กรวิมตินิยม CSICOP ได้กล่าวถึงสิ่งที่เธอคิดว่า "เป็นวิมตินิยมเทียมประเภทที่แย่ที่สุด"

มีสมาชิกบางพวกในกลุ่มนักวิมตินิยมที่มีความเห็นที่ชัดเจนว่า ตนรู้คำตอบที่ถูกต้องแม้ก่อนที่จะทำการสอบสวน พวกเขาไม่ปรากฏว่าสนใจที่จะชั่ง (ตรวจสอบ) แนวคิดที่ต่าง ๆ กัน ที่จะตรวจสอบเรื่องอ้างที่แปลก ๆ หรือที่จะลองประสบกับเหตุการณ์เหนือธรรมชาติ หรือที่แปลกไปจากปกติธรรมดา ด้วยตนเอง (ช่างเป็นไปไม่ได้!) แต่สนใจแต่จะโปรโหมตความเชื่อและความเห็นของตน

โดยวิจารณ์คำที่สมาชิกจาก "สมาคมการตรวจสอบโดยวิมตินิยม" (Association for Skeptical Investigation) ได้ใช้เรียกนักวิมตินิยมที่วิจารณ์เรื่องเหนือธรรมชาติบางคนว่า "ยึดถือความคิดของตนโดยปราศจากเหตุผล" และ "เป็นโรค" โรเบิรต์ ท็อดด์ คาร์โรลล์ ผู้จัดตั้งเว็บไซต์ Skeptic's Dictionary (พจนานุกรมของนักวิมตินิยม) ได้กล่าวว่า สมาคมนั้น

เป็นกลุ่มของนักตรวจสอบเรื่องเหนือธรรมชาติโดยวิมตินิยมเทียม เป็นพวกที่สนับสนุนเรื่องเหนือธรรมชาติ ผู้ไม่ชอบใจคำวิจารณ์ต่องานศึกษาเรื่องเหนือธรรมชาติ ซึ่งเป็นคำวิจารณ์จากนักวิมตินิยมแท้ และจากนักคิดวิเคราะห์ ความไม่เชื่อ (วิมติ) อย่างเดียวที่คนกลุ่มนี้โปรโหมตก็คือ ความไม่เชื่อในนักวิจารณ์และคำวิจารณ์ต่องานศึกษาเรื่องเหนือธรรมชาติ

อันตรายจากวิทยาศาสตร์เทียม

วิมตินิยมเป็นวิธีการศึกษาเรื่องอ้างที่ไม่ปกติธรรมดาหรือแปลก ๆ ที่โน้มไปทางความไม่เชื่อเหนือกว่าความเชื่อ เพราะว่าไม่มีหลักฐานที่ชัดเจนสรุปได้ นักวิมตินิยมโดยทั่ว ๆ ไปพิจารณาว่า ความเชื่อเกี่ยวกับการมาถึงมนุษยโลกโดยมนุษย์ต่างดาว และอำนาจรับรู้เหนือธรรมชาติ เป็นแนวความคิดที่ผิด เนื่องจากไม่มีหลักฐานโดยประสบการณ์ (empirical evidence) ที่จะสนับสนุนเหตุการณ์เหล่านี้ นักปราชญ์กรีกโบราณเพลโต คิดว่า การปลดเปลื้องบุคคลอื่นให้พ้นจากความไม่รู้แม้ว่าจะมีการขัดขืนในเบื้องต้น เป็นการกระทำที่ยิ่งใหญ่และประเสริฐ ซึ่งนักวิมตินิยมในปัจจุบันก็ได้พยายามที่จะเดินตามแนวคิดนี้โดยวิธีต่าง ๆ

นักปราชญ์ทรงอิทธิพลชาวอังกฤษเบอร์ทรันด์ รัสเซลล์ เสนอว่า การกระทำของบุคคล จะอาศัยความเชื่อของบุคคลนั้น และถ้าความเชื่อนั้นไม่มีหลักฐานสนับสนุน ก็อาจจะนำไปสู่การกระทำที่ก่อความเสียหาย นักมายากลเจมส์ แรนดี้ บ่อยครั้งเขียนบทความเกี่ยวกับกลฉ้อฉลของผู้ที่อ้างว่าตนรับรู้ได้เหนือธรรมชาติ หรือรักษาโรคได้โดยอำนาจเหนือธรรมชาติ นักวิจารณ์การแพทย์ทางเลือกบ่อยครั้งชี้คำแนะนำที่ไม่ดีของผู้รักษาผู้ไม่มีคุณสมบัติ ที่นำไปสู่อาการสาหัสหรือถึงความตาย ส่วนนักชีววิทยาริชาร์ด ดอว์กินส์ ชี้ว่า ศาสนาเป็นแหล่งก่อเหตุความรุนแรง และพิจารณาว่า ความเชื่อว่าพระผู้สร้างสร้างโลกขึ้น (creationism) เป็นอันตรายต่อการใช้ความรู้จากชีววิทยา (เช่นผู้เชื่อมีความเห็นขัดแย้งต่อหลักความจริงทางชีววิทยา ทำให้เกิดการกระทำมีผลกระทบต่อสังคมที่ขัดกับหลักความจริง) และนักวิมตินิยมบางพวกก็ต่อต้านลัทธิศาสนาใหม่ ๆ (New religious movement) เพราะสอนว่า มีปาฏิหาริย์ (เหนือธรรมชาติ) ที่ไม่จริง หรือว่าผู้นำลัทธิศาสนาสามารถทำปาฏิหาริย์ได้ และบางพวกก็มักวิจารณ์ระบบความเชื่อต่าง ๆ ที่เห็นว่าวิตถาร แปลกประหลาด หรือว่าไม่มีเหตุผล

สื่อวิมตินิยม

• มิธบัสเตอร์ส รายการโทรทัศน์พิสูจน์ตำนานเมือง และเรื่องเล่าขานที่เล่าต่อกันปากต่อปาก

ดูเพิ่ม

• วิมตินิยม
• มนุษยนิยมแบบฆราวาส

เชิงอรรถและอ้างอิง

1. "ศัพท์บัญญัติอังกฤษ-ไทย, ไทย-อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (คอมพิวเตอร์) รุ่น ๑.๑", ให้ความหมายของ skepticism ว่า "วิมตินิยม"
2. Stemwedel, Janet D. (2008-01-29), "Basic concepts: the norms of science" (blog), ScienceBlogs: Adventures in Ethics and Science, Seed Media Group: quoting Robert K. Merton (1942)
3. Merton, R. K. (1942). The Normative Structure of Science. in (1973). The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations. Chicago: . ISBN .
4. "ศัพท์บัญญัติอังกฤษ-ไทย, ไทย-อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (คอมพิวเตอร์) รุ่น ๑.๑", ให้ความหมายของ rational ว่า "ตามเหตุผล"
5. Kurtz, Paul (1992). The New Skepticism: Inquiry and Reliable Knowledge. Prometheus Books. p. 371. ISBN .
6. Novella, Steven (2008-11-07). "SKEPTIC – THE NAME THING AGAIN". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2015-02-20. สืบค้นเมื่อ 2015-02-20.
7. "A BRIEF INTRODUCTION". สืบค้นเมื่อ 2015-02-20.
8. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-10-15. สืบค้นเมื่อ 2015-02-20.
9. Gardner, Martin (1957). Fads and Fallacies in the Name of Science. Dover. ISBN .
10. "Skeptics Dictionary Alphabetical Index Abracadabra to Zombies". skepdic.com. 2007. สืบค้นเมื่อ 2007-05-27.
11. Nickell, Joe, Skeptical inquiry vs debunking
12. Hansen, George P. (1992). "CSICOP and the Skeptics: An Overview". สืบค้นเมื่อ 2010-05-25.
13. Wilson, Richard (2008-09-18), "Against the Evidence", New Statesman, Progressive Media International, ISSN 1364-7431
14. Wilson, Richard C. (2008). Don't get fooled again: the sceptic's guide to life. Icon. ISBN .
15. Kennedy, J. E. (2003). "The capricious, actively evasive, unsustainable nature of psi: A summary and hypotheses". The Journal of Parapsychology. 67: 53–74. See Note 1 p. 64 quoting Blackmore, S. J. (1994). "Women skeptics". ใน Coly, L.; White, R. (บ.ก.). Women and Parapsychology. New York: Parapsychology Foundation. pp. 234-236).
16. . Association for Skeptical Investigation. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2013-04-12. สืบค้นเมื่อ July 6, 2013.
17. Carroll, Robert Todd. "Internet Bunk: Skeptical Investigations (or Skeptical About Skeptics)". Skeptic's Dictionary. สืบค้นเมื่อ 2015-02-20.
18. Plato. "Allegory of the cave". The Republic. translation by Griffith, Tom and Ferrari, G.R.F. into English. New Cambridge University Press. ISBN .
19. Russell, Bertrand (1928). . The Will To Doubt. Positive Atheism. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-08-25. สืบค้นเมื่อ 2007-05-27.
20. . นิตยสารไทม์. 2001-06-24. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-11-02. สืบค้นเมื่อ 2015-02-20.
21. Dawkins, Richard (2007). The God Delusion. Black Swan. ISBN .
22. "Better living without God? - Religion is a dangerously irrational mirage, says Dawkins". San Francisco Chronicle. 2006-10-15.
23. Langone, Michael D. (June 1995). Recovery from Cults: Help for Victims of Psychological and Spiritual Abuse. W. Norton. American Family Foundation. p. 432. ISBN .

แหล่งข้อมูลอื่น

• Carroll, Robert Todd (2003). The Skeptic's Dictionary: A Collection of Strange Beliefs, Amusing Deceptions, and Dangerous Delusions. John Wiley & Sons. ISBN .

• Randi, James (June 1982). Flim-Flam! Psychics, ESP, Unicorns, and Other Delusions. Prometheus Books. p. 342. ISBN .

• Randi, James; Arthur C. Clarke (1997). An Encyclopedia of Claims, Frauds, and Hoaxes of the Occult and Supernatural. St. Martin's Griffin. p. 336. ISBN .

• Sagan, Carl; Ann Druyan (1997). The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark. Ballantine Books. p. 349. ISBN .

• Gardner, Martin (1957). Fads and Fallacies in the Name of Science. Dover Publications. p. 373. ISBN .

• Shermer, Michael (1997). Why People Believe Weird Things. St Martins Griffin and Company. p. 349. ISBN .

• Skeptic Links 2015-08-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน - A list of links of interest to Scientific Skeptics
• The Skeptic's Dictionary - Carroll, Robert Todd, contains many articles on science, alternative medicine, pseudoscience, etc.
• A skeptical manifesto, Shermer, Michael, A philosophical analysis of scientific skepticism
• Proper Criticism 2009-08-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. (csicop.org) - Hyman, Ray, Suggestions to upgrade the quality of Scientific skepticism
• Strategies for dissenting scientists 2008-12-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. Martin, Brian, Society for Scientific Exploration. Journal of Scientific Exploration, Volume 12 No 4. 1998. (PDF), Strategies available for dissenting scientists.
• Carl Sagan's Baloney Detection Kit. Operation Clambake. 1998. Based on the book "The Demon Haunted World|The Demon Haunted World: Science as a candle in the dark". ()
• New England Skeptical Society Newsletter Articles - Includes articles on such topics as Homeopathy, Intelligent Design, and other pseudoscientific topics
• sci.skeptic FAQ
• Nonsense (And Why It's So Popular) 2010-01-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน A course syllabus from The College of Wooster.
• Why Is There A Skeptical Movement? - Loxton, Daniel, Contains an overview of the history (and pre-history) of the skeptical movement as well as the principles underlying scientific skepticism.