เจ าจอมมารดาส หร อ เจ าจอมมารดาศร ใหญ ม สมญาในการแสดงว า ศร ส ดา และภายหล งเร ยกก นว า เจ าค ณพ เพราะม ร ปพรรณอวบอ วน เป

เจ้าจอมมารดาสี หรือ เจ้าจอมมารดาศรีใหญ่ มีสมญาในการแสดงว่า ศรีสีดา และภายหลังเรียกกันว่า เจ้าคุณพี เพราะมีรูปพรรณอวบอ้วน เป็นเจ้าจอมมารดาที่ประสูติกาลพระราชธิดาพระองค์แรกในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

เจ้าจอมมารดาสี
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
บุตร	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรจั่น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุบผา
บิดามารดา	เจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (บุญรอด) (บิดา) ท่านผู้หญิงบุนนาค (มารดา)

ประวัติ

เจ้าจอมมารดาสี หรือ ศรี เป็นบุตรคนที่สามจากทั้งหมดของเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (บุญรอด บุณยรัตพันธุ์) เสนาบดีกรมวังในสมัยรัชกาลที่หนึ่ง ที่เกิดกับท่านผู้หญิงบุนนาค ภรรยาเอก ต้นตระกูลสืบเชื้อสายมาแต่พราหมณ์พฤฒิบาศ เจ้าจอมมารดาสีเคยเป็นนางละครรุ่นเล็กหรือรุ่นจิ๋วในสมัยกรุงธนบุรีและมีสมญาว่า "ศรีสีดา" จนสิ้นรัชกาลพระเจ้ากรุงธนบุรีเมื่อเธอมีอายุ 12 ปี

คุณฉิมรักใคร่ชอบพอคุณสีเมื่อสมัยกรุงธนบุรี เนื่องจากมีเคหสถานใกล้กับเคหสถานของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ซึ่งขณะนั้นยังดำรงยศเป็นสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชขึ้นครองราชย์แล้ว จึงได้พระราชทานให้เป็นสนมเอกแก่สมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร ราวปี พ.ศ. 2328 และได้ให้ประสูติกาลพระราชธิดาสองพระองค์ คือ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรจั่น (ประสูติ พ.ศ. 2328 — สิ้นพระชนม์ รัชกาลที่ 1) บ้างเรียก พระองค์เจ้าหญิงใหญ่
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุบผา (ประสูติ พ.ศ. 2334 — สิ้นพระชนม์ พ.ศ. 2367) บ้างเรียก พระองค์เจ้าบุพภาวดี หรือออกพระนามว่า เจ้าครอกบุปผา

ภายหลังเจ้าจอมมารดาสี คงสมบูรณ์อยู่มากคืออ้วนมาก จนถูกเรียกกันทั่วไปว่า เจ้าคุณพี ดังปรากฏในคำกลอนพระราชนิพนธ์รัชกาลที่ 2 เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพุทธเลิศหล้านภาลัยโปรดให้เหล่านางในตามเสด็จประพาสสวนขวาโดยลงเรือพายทำนองไล่จับกัน ทรงเขียนกลอนกล่าวถึงรูปพรรณของเจ้าจอมมารดาสีว่า "จับได้เรือเจ้าคุณพี ท่านเป็นผู้ดีมาแต่แผ่นดินโน้น ท่านงามนักเจียวเมื่อสาว เดี๋ยวนี้อ้วนราวกะตะโพน" สอดคล้องกับคำตรัสเล่าของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวความว่า "แต่เมื่อได้เห็นตัวนั้นเป็นผู้ใหญ่มีพระองค์เจ้าแล้วถึง ๒ องค์ รูปพรรณแปรปรวนอ้วนพีจึงได้เรียกชื่อนี้จนตาย"

เจ้าจอมมารดาสี มีน้องสาวต่างมารดาถวายตัวเป็นพระสนมอีกท่านหนึ่ง คือ เจ้าจอมมารดาแก้ว ในรัชกาลที่ 3 พระชนนีในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูบดีราชหฤทัย

อ้างอิง

กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 20. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2014-03-03.
ส.พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 256-257
กัลยา เกื้อตระกูล. พระอัครมเหสี พระบรมราชินี พระชายานารี เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอม ในรัชกาลที่ ๑-๗ กรุงเทพฯ : ยิปซี. 2552, หน้า 53-54
ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช (ภาคต้น). ธนบุรี : สำนักพิมพ์อโยธยา, ม.ม.ป., หน้า 139
กรมศิลปากร. สาส์นสมเด็จ ลายพระหัตถ์สมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ และสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ภาค 3. พระนคร : พระจันทร์, 2493, หน้า 131-132
จดหมายเหตุรัชกาลที่ 2 เล่ม 3 จุลศักราช 1171-1174. กรุงเทพฯ : อมรินทร์การพิมพ์, 2528, หน้า 125
กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 22. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2014-03-03.
กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 47. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2014-03-03.

[ราชสกุลวงศ์-1] กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 20. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2014-03-03.

[พลายน้อย-2] ส.พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 256-257

[กัลยา-3] กัลยา เกื้อตระกูล. พระอัครมเหสี พระบรมราชินี พระชายานารี เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอม ในรัชกาลที่ ๑-๗ กรุงเทพฯ : ยิปซี. 2552, หน้า 53-54

[4] ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช (ภาคต้น). ธนบุรี : สำนักพิมพ์อโยธยา, ม.ม.ป., หน้า 139

[สาส์น-5] กรมศิลปากร. สาส์นสมเด็จ ลายพระหัตถ์สมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ และสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ภาค 3. พระนคร : พระจันทร์, 2493, หน้า 131-132

[6] จดหมายเหตุรัชกาลที่ 2 เล่ม 3 จุลศักราช 1171-1174. กรุงเทพฯ : อมรินทร์การพิมพ์, 2528, หน้า 125

[7] กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 22. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2014-03-03.

[8] กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 47. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2014-03-03.