ภาษาตาลิซ

ภาษาตาลิซ (زبان تالشی, Tolışə Zıvon, Tолышә зывон) เป็นที่ใช้พูดในและจังหวัดแอร์แดบีลของประเทศอิหร่าน กับภูมิภาคทางตอนใต้ของประเทศอาเซอร์ไบจาน ภาษาตาลิชมีความใกล้ชิดกับ ภาษาตาลิชมีหลายสำเนียง ส่วนใหญ่แบ่งออกเป็น 3 กลุ่มใหญ่: ตอนเหนือ (ในอาเซอร์ไบจานและอิหร่าน), ตอนกลาง (อิหร่าน) และตอนใต้ (อิหร่าน) ผู้พูดภาษาตาลิชสามารถเข้าใจภาษาเปอร์เซียได้ส่วนหนึ่ง ของยูเนสโกจัดให้ภาษาตาลิชเป็นภาษาที่มีภาวะเสี่ยงใกล้สูญ

ภาษาตาลิซ
Tolışə zıvon Tолышә зывон زبان تالشی
ศัพท์ ตาลิช ในอักษร (زبان تالشی), อักษรละติน (Tolışə zıvon) และอักษรซีริลลิก (Tолышә зывон)
ประเทศที่มีการพูด	อิหร่าน อาเซอร์ไบจาน
ภูมิภาค	แถบชายฝั่งทะเลแคสเปียนตะวันตกและตะวันตกเฉียงใต้
ชาติพันธุ์
จำนวนผู้พูด	912,000  (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	อินโด-ยูโรเปียน อินโด-อิเรเนียน อิหร่าน ตะวันตก Tatic/ ภาษาตาลิซ
ระบบการเขียน	อักษรอาหรับ (ชุดตัวอักษรเปอร์เซีย) ในประเทศอิหร่าน อักษรละติน ในประเทศอาเซอร์ไบจาน อักษรซีริลลิกในประเทศรัสเซีย
สถานภาพทางการ
	^[]
รหัสภาษา
ISO 639-3	tly
	58-AAC-ed
ของยูเนสโกจัดให้ภาษาตาลิชเป็นภาษาที่เสี่ยงต่อการสูญหาย
บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

บริเวณที่เป็นแหล่งกำเนิดของภาษาตาลิซอยู่ทางด้านเหนือของจังหวัดกีลอนและจังหวัดแอร์แดบีลในอิหร่านและทางใต้ของมาซิลลี เลนโกราย เลริกและและอัสตาราในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจาน ภาษาตาลิซอยู่ในภาษากลุ่มอิหร่านตะวันตกเฉียงเหนือ ในทางประวัติศาสตร์ อาจติดตามย้อนไปได้จากยุคอิหร่านตอนกลางไปจนถึงยุคเมเดสในสมัยโบราณ ชาวตาลิซเรียกตนเองและภาษาของตนว่าโตลลิซซึ่งจุดกำเนิดของคำนี้ไม่แน่นอน แต่เก่ามาก น่าจะก่อนการอพยพของผู้พูดภาษากลุ่มอิหร่านเข้าสู่บริเวณชายฝั่งตะวันตกเฉียงใต้ของทะเลสาบแคสเปียน วรรณคดีทางตะวันตกเรียกตาลิซหรือตาเลซ

ภาษาตาลิซมีสามสำเนียงคือ เหนือ (ในอาเซอร์ไบจานและอิหร่าน) กลาง (ในอิหร่าน) และใต้ (ในอิหร่าน)ภาษาตาลิซเหนือได้แยกตัวเองออกจากภาษาตาลิซกลางและใต้ไม่เฉพาะแต่ทางภูมิศาสตร์ แต่รวมถึงทางวัฒนธรรมและภาษาศาสตร์ด้วย ผู้พูดภาษาตาลิซเหนือมักพบในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจานแต่ก็ยังมีในอิหร่านตามแนวชายแดน ในบริเวณทะเลสาบแคสเปียนของจังหวัดกิลัน ความหลากหลายของผู้พูดภาษาตาลิซในสาธารณรัฐอาเซอร์ไบจานเกิดจากความหลากหลายของการพูดมากกว่าความหลากหลายของสำเนียง

ภาษาตาเลชิหรือภาษาตาเลียชิ ภาษาโตลาชิ เป็นภาษาของชนชาติโบราณทางเหนือของอิหร่านที่เรียกตาเลซ ภาษานี้เคยใช้พูดทางใต้ของอาเซอร์ไบจานซึ่งแยกออกจากอิหร่านเพราะความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างรัสเซียกับอิหร่าน ซึ่งเรียก ทางเหนือของอิหร่านพบผู้พูดภาษาตาเลชิ 7 จังหวัด ในอาเซอร์ไบจานพบผู้พูดภาษาตาเลชิในบริเวณที่มีผู้พูด การศึกษาเกี่ยวกับภาษาตาเลชิมีน้อยมาก

อักษร

สระเดี่ยว

สัทอักษรสากล	ค.ศ. 1929–1938		อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ	KNAB (199x^(2.0))		อักษรโรมันอื่น ๆ	ตัวอย่าง
ɑː	a	a	آ, ا	a	а	â	âv
a ~ æ	a	a̋	َ, اَ	ǝ	ә	a, ä	asta
ə	ә	-	ِ, اِ หรือ َ, اَ	ə	ə	e, a	esa
eː	e	e	ِ, اِ	e	е	e	nemek
o ~ ɔ	o	o	ا, ُ, و	o	о	o	šalvo
u	u	u	او, و	u	у	u	udmi
ʏ	u	-	او, و	ü	у	ü	salü, kü, düri, Imrü
ɪ ~ i	ъ	y	ای, ی	ı	ы	i	bila
iː	i	i	ای, ی	i	и	i, ị	neči, xist
หมายเหตุ: แบบมาตรฐาน ISO 9 เผยแพร่ใน ค.ศ. 1995 รูปอักษรโรมัน 2.0 KNAB มีพื้นฐานมาจาก

สระประสม

สัทอักษรสากล	อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ	อักษรโรมัน	ตัวอย่าง
ɑːɪ	آی, ای	âi, ây	bâyl, dây
au	اَو	aw	dawlat
æɪ	اَی	ai, ay	ayvona, ayr
ou	اُو	ow, au	kow
eɪ	اِی	ey, ei, ay, ai	keybânu
æːə	اَ	ah	zuah, soahvona, buah, yuahnd, kuah, kuahj
eːə	اِ	eh	âdueh, sueh, danue'eh
ɔʏ	اُی	oy	doym, doymlavar

พยัญชนะ

สัทอักษรสากล	ค.ศ. 1929–1938		อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ	KNAB (199x^(2.0))		อักษรโรมันอื่น ๆ	ตัวอย่าง
p	p	p	پ	p	п	p	pitâr
b	в	b	ب	b	б	b	bejâr
t	t	t	ت, ط	t	т	t	tiž
d	d	d	د	d	д	d	debla
k	k	k	ک	k	к	k	kel
ɡ	g	g	گ	g	г	g	gaf
ɣ	ƣ	ġ	غ	ğ	ғ	gh	ghuša
q	q	k̂	ق	q	ҝ	q	qarz
tʃ	c, ç	č	چ	ç	ч	ch, č, c	čâki
dʒ	j	ĉ	ج	c	ҹ	j, ĵ	jâr
f	f	f	ف	f	ф	f	fel
v	v	v	و	v	в	v	vaj
s	s	s	س, ص, ث	s	с	s	savz
z	z	z	ز, ذ, ض, ظ	z	з	z	zeng
ʃ	ş	š	ش	ş	ш	sh	šav
ʒ	ƶ	ž	ژ	j	ж	zh	ža
x	x	h	خ	x	x	kh	xâsta
h	h	ḥ	ه, ح	h	һ	h	haka
m	m	m	م	m	м	m	muža
n	n	n	ن	n	н	n	nân
l	l	l	ل	l	л	l	lar
lʲ	-	-	-	-	-	-	xâlâ, avâla, dalâ, domlavar, dalaza
ɾ	r	r	ر	r	р	r	raz
j	y	j	ی	y	ј	y, j	yânza
หมายเหตุ: แบบมาตรฐาน ISO 9 เผยแพร่ใน ค.ศ. 1995 รูปอักษรโรมัน 2.0 KNAB มีพื้นฐานจาก

ความแตกต่างจากภาษาเปอร์เซีย

ความแตกต่างโดยทั่วไปทางสัทวิทยาของสำเนียงภาษาตาลิชกับภาษาเปอร์เซียมาตรฐาน มีดังนี้:

เสียงภาษาตาลิช	ตัวอย่างศัพท์ภาษาตาลิช	เทียบเสียงภาษาเปอร์เซีย	ตัวอย่างศัพท์ภาษาเปอร์เซีย	แปล
u	duna	â	dâne	เมล็ด
i	insân	e ต้น	ensân	มนุษย์
e	tarâze	u	terâzu	ตราชู
e	xerâk	o	xorâk	อาหาร
a ในคำประสม	mâng-a-tâv	∅	mah-tâb	แสงจันทร์
v	âv	b	âb	น้ำ
f	sif	b	sib	แอปเปิล
x	xâsta	h	âheste	ช้า
t	tert	d	tord	เปราะ
j	mija	ž	može	ขนตา
m	šamba	n	šanbe	วันเสาร์
∅	mēra	h กลาง	mohre	ลูกปัด
∅	ku	h ท้าย	kuh	ภูเขา

คำศัพท์

ภาษาอังกฤษ	‌	สำเนียงเหนือ (Lavandavili / Lankaroni)	สำเนียงกลาง (Taleshdulabi)	สำเนียงใต้ (Khushabari / Shandermani)	(Kelori / Geluzani)	ภาษาเปอร์เซีย
big	‌	yul	yâl	yâl	pilla	bozorg, gat, (yal, pil)
boy, son	‌	zoa, zua	zôa , zue	zu'a, zoa	zâ	Pesar
bride	‌	vayü	vayu	gēša, veyb	vayu, vēi	arus
cat	‌	kete, pišik, piš	peču	peču, pešu, piši	pešu	gorbe, piši
cry (v)	‌	bamē	beramestē	beramē	beramesan	geristan
daughter, girl (little)	‌	kina, kela	kilu, kela	kina, kel(l)a	kille, kilik	doxtar
day	‌	rüž, ruj	ruz	ruz, roz	ruz	ruz
eat (v)	‌	hardē	hardē	hardē	hardan	xordan
egg	‌	uva, muqna, uya	âgla	merqona	xâ, merqowna	toxme morq
eye	‌	čâš	čaš, čam	čēm	čašm	čašm
father	‌	dada, piya, biya	dada	?	pē	pedar
fear (v)	‌	purnē, târsē	târsinē, tarsestē	tarsē	tarsesan	tarsidan
flag	‌	filak	parčam	?	?	parčam, derafš
food	‌	xerâk	xerâk	xerâk	xuruk	xorâk
go (v)	‌	šē	šē	šē	šiyan	raftan (šodan)
house/room	‌	ka	ka	ka	ka	xâne
language; tongue	‌	zivon	zun	zavon	zuân	zabân
moon	‌	mâng, uvešim	mâng	mang	mung, meng	mâh
mother	‌	mua, mu, nana	nana	?	mâ, dēdē, nana	mâdar, nane
mouth	‌	qav, gav	ga, gav, ga(f)	qar	gar	dahân, kak
night	‌	šav	šaw	šav	šav	šab
north	‌	kubasu	šimâl	?	?	šemâl
rice	‌	berz	berz	berj	berenj	berenj
say (v)	‌	votē	vâtē	vâtē	vâtan	goftan
sister	‌	huva, hova, ho	xâlâ, xolo	xâ	xâv, xâ	xâhar
small	‌	ruk, gada	ruk	ruk	velle, xš	kučak
sunset	‌	šânga	maqrib	?	?	maqreb
sunshine	‌	haši	âftâv	?	?	âftâb
water	‌	uv, ôv	âv	âv	âv	âb
woman, wife	‌	žēn	žēn, žen	yen, žen	zanle, zan	zan
yesterday	‌	zina	zir, izer	zir, zer	zir	diruz, di

มีการทดสอบ ภาษาตาลิซ ของวิกิพีเดีย ที่วิกิมีเดีย อินคิวเบเตอร์

อ้างอิง

1. "Talysh". Ethnologue (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2018-08-03.
2. شباهت ها و تفاوت هاي تالشي گيلكي و مازندراني , Jahad Daneshgahi. (in Persian)
3. Pirejko, L. A., 1976. Talyšsko-russkij slovar (Talyshi-Russian Dictionary), Moscow.
4. Məmmədov, Novruzəli; Ağayev, Şahrza (1996). Əlifba — Tolışi əlifba. Baku: Maarif.
5. "Talysh". UNESCO Atlas of the World's Languages in danger (ภาษาอังกฤษ). UNESCO. สืบค้นเมื่อ 2018-08-03.
6. Pedersen, T. T.. Transliteration of Non-Roman Scripts, Talyshi transliteration
7. Abdoli, A. 1380 / 2001 AD. Farhange Tatbiqiye Tâleši-Tâti-Âzari (Comparative dictionary of Talyshi-Tati-Azari), p 31-35, Publication:Tehran, "šerkate Sahâmiye Entešâr" (ในภาษาเปอร์เซีย).

อ่านเพิ่ม

• Abdoli, A., 1380 / 2001 AD. Tat and Talysh literature (Iran and Azerbaijan republic). , Tehran, ISBN . (ในภาษาเปอร์เซีย)
• Asatrian, G., and Habib Borjian, 2005. Talish: people and language: The state of research. Iran and the Caucasus 9/1, pp. 43–72 (published by Brill).
• Bazin, M., 1974. Le Tâlech et les tâlechi: Ethnic et region dans le nord-ouest de l’Iran, Bulletin de l’Association de Geographes Français, no. 417-418, 161-170. (ในภาษาฝรั่งเศส)
• Bazin, M., 1979. Recherche des papports entre diversité dialectale et geographie humaine: l’example du Tâleš, G. Schweizer, (ed.), Interdisciplinäre Iran-Forschung: Beiträge aus Kulturgeographie, Ethnologie, Soziologie und Neuerer Geschichte, Wiesbaden, 1-15. (ในภาษาฝรั่งเศส)
• Bazin, M., 1981. Quelque échantillons des variations dialectales du tâleši, Studia Iranica 10, 111-124, 269-277. (ในภาษาฝรั่งเศส)
• Paul, D., 2011. A comparative dialectal description of Iranian Taleshi. PhD Dissertation: University of Manchester. https://www.escholar.manchester.ac.uk/uk-ac-man-scw:119653
• Yarshater, E., 1996. The Taleshi of Asalem. Studia Iranica, 25, New York.
• Yarshater, E., "Tâlish". Encyclopaedia of Islam, 2nd ed., vol. 10.

แหล่งข้อมูลอื่น

มีการทดสอบ ภาษาตาลิซ ของวิกิพีเดีย ที่วิกิมีเดีย อินคิวเบเตอร์