คลองมหาพราหมณ์

คลองมหาพราหมณ์ เป็นคลองเชื่อมระหว่างคลองบางบาลกับแม่น้ำเจ้าพระยา บรรจบกับคลองบางบาลบริเวณที่บ้านหัวเกาะ บ้านสะพานไทย หัวสะพาน ตำบลมหาพราหมณ์ อำเภอบางบาล ปากคลองไหลตามแนวทิศตะวันตกและตะวันออกจนกระทั่งบรรจบกับแม่น้าเจ้าพระยาที่ ตำบลบ้านป้อม อำเภอพระนครศรีอยุธยา มีความยาวประมาณ 5 กิโลเมตร

เหตุที่ชื่อว่าคลองมหาพราหมณ์ น่าจะเป็นหลักแหล่งของพราหมณ์ ซึ่งมีทั้งพราหมณ์นักบวช พราหมณ์ข้าราชการ และพราหมณ์พ่อค้า

ประวัติ

สันนิษฐานว่าคลองมหาพราหมณ์ขุดขึ้นในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ พ.ศ. 2091–2111 มีจุดประสงค์เพื่อเชื่อมลำน้ำเจ้าพระยาให้ไหลมุ่งสู่แม่น้ำลพบุรีเข้าเกาะเมืองอยุธยา ในพงศาวดารกล่าวถึงเรื่องราวตอนสุลต่านปัตตานี ยกทัพมาช่วยกรุงศรีอยุธยารบกับพม่าสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ พ.ศ. 2104 เมื่อพม่าถอยทัพไป กองทัพปัตตานีและอยุธยาทะเลาะกัน สุลต่านยึดวังพระมหาจักรพรรดิ เสด็จหนีไป เกาะมหาพราหมณ์ รวบรวมคนมาไล่กองทัพปัตตานีอีกรอบหนึ่ง แสดงว่าชุมชนแถบนี้น่าจะเป็นเส้นทางยุทธศาสตร์สำคัญ ปลอดภัย และมีพรรคพวกมาก

ต่อมามีหลักฐานปรากฏอีกครั้งเกิดขึ้นในช่วงเวลาระหว่างสมัยสมเด็จพระนารายณ์ถึงสมเด็จพระเพทราชา ใน สมัยที่มีสถานที่เก็บอากรตั้งบริเวณปากคลองมหาพราหมณ์ เรียกว่า ด่านขนอน มีฐานะระดับขนอนหลวงฝั่งตะวันตกซึ่งในปัจจุบันเป็นบริเวณที่ตั้งวัดขนอน อีกประการหนึ่งในสมัยพระนารายณ์มีบันทึกว่าได้พระบรมราชานุญาตให้ชาวฝรั่งเศสสามารถจัดตั้งมหาวิทยาลัย โบสถ์ บริเวณเกาะมหาพราหมณ์นี้ นอกจากนั้นยังปรากฏในแผนที่ในจดหมายเหตุลาลูแบร์ ระบุชื่อคลองมหาพราหมณ์ ว่า "Mapram R."

ในการกำหนดอายุใบเสมาพวกนี้เป็นกลุ่มอู่ทอง-อโยธยา พบว่าแถบคลองมหาพราหมณ์เป็นกลุ่มของพื้นที่ที่อาจจะเป็นไปได้ถึงการเกิดขึ้นก่อนของกรุงศรีอยุธยา ในปี พ.ศ. 1893 คลองบางบาลและคลองมหาพราหมณ์มีความสัมพันธ์ในฐานะเส้นทาง คมนาคมหลักทางฝั่งตะวันตกในสมัยอยุธยาจนกระทั่งลดบทบาทลงในช่วงปี พ.ศ. 2400 เป็นต้นมา

ในปัจจุบันคลองมหาพราหมณ์มีสภาพตื้นเขินเป็นอย่างมาก เรือไม่สามารถเดินทางสัญจรได้ ประกอบกับเมื่อมีถนนคันชลประทานและประตูน้ำกั้นระหว่างคลองบางบาลและคลองมหาพราหมณ์อย่างในปัจจุบัน

อ้างอิง

1. สุจิตต์ วงษ์เทศ. "คลองมหาพราหมณ์ คลาสสิคทั้งบรรยากาศและสตอรี่". มติชน.
2. สถาปัตย์ สร้อยจำปา, ชัยสิทธิ์ ด่านกิตติกุล. "การจัดการภูมิทัศน์วัฒนธรรม: กรณีศึกษา ชุมชนริมคลองบางบาลอำเภอบางบาล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา" (PDF). มหาวิทยาลัยศิลปากร.
3. ""ยลวัดเก่านอกเกาะเมือง เล่าเรื่องก่อนกำเนิดกรุงศรีฯ" จ.พระนครศรีอยุธยา". ศูนย์อาชีพและธุรกิจมติชน (Matichon Academy).