Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
การปะทุแบบพลิเนียน (อังกฤษ: Plinian eruption) คือ รูปแบบการปะทุของภูเขาไฟที่มีต้นแบบจากการปะทุของภูเขาไฟวิสุเวียสเมื่อปี ค.ศ. 79 ซึ่งทำลายเมืองปอมเปอีและเฮอร์คิวเลเนียมของจักรวรรดิโรมัน คำว่าพลิเนียนถูกตั้งตามชื่อ ผู้บรรยายลักษณะการปะทุของภูเขาไฟวิสุเวียสไว้ในจดหมายฉบับหนึ่ง และผู้ซึ่งลุงของเขา พลินีผู้อาวุโส เสียชีวิตจากเหตุการณ์ครั้งนี้
(1) เถ้าปะทุ
(2) ปล่องหินหนืด
(3) เถ้าตก
(4) ชั้นทับถมของหินหลอมและเถ้า
(5) ชั้นหิน
(6) โพรงหินหนืด
การปะทุแบบพลิเนียนมีลักษณะเด่น ได้แก่ การเกิดลำก๊าซและเถ้าภูเขาไฟตั้งสูงขึ้นไปในบรรยากาศชั้นสตราโทสเฟียร์ ซึ่งเป็นบรรยากาศชั้นที่สองของโลก การขับออกจากปากปล่องในปริมาณมาก และการปะทุเป่าก๊าซออกมาอย่างต่อเนื่องและรุนแรง
เมื่อเทียบระดับความรุนแรงตามดัชนีการระเบิดของภูเขาไฟ (Volcanic Explosivity Index; VEI) การปะทุแบบพลิเนียนจะมีค่าดัชนีอยู่ระหว่าง 4-6 นอกจากนี้ยังมีการกำหนดการปะทุแบบ "ซับพลิเนียน" (sub-Plinian) มีระดับความรุนแรง 3 หรือ 4 และแบบ "อัลตราพลิเนียน" (ultra-Plinian) มีระดับความรุนแรง 6-8
การปะทุแบบสั้นอาจจบได้ภายในวันเดียว การปะทุแบบยาวอาจดำเนินตั้งแต่หลายวันจนถึงหลายเดือน ซึ่งการปะทุแบบยาวจะเริ่มต้นด้วยการก่อตัวของเมฆเถ้าภูเขาไฟและบางครั้งก็เกิด หินหนืด (แมกมา) อาจถูกพ่นออกมาจากโพรงหินหนืดใต้ภูเขาไฟจนหมด ทำให้ยอดภูเขาไฟยุบตัวลงเกิดเป็นแอ่งภูเขาไฟรูปกระจาด (caldera) ส่วนเถ้าละเอียดอาจตกลงมาทับถมกันเป็นบริเวณกว้าง และบ่อยครั้งที่การปะทุแบบพลิเนียนทำให้เกิดเสียงดังมาก เช่นจากการปะทุของภูเขาไฟกรากะตัวในอินโดนีเซียเมื่อปี ค.ศ. 1883
การพรรณนาโดยพลินีผู้เยาว์
พลินีผู้เยาว์ได้พรรณนาเหตุการณ์ขณะที่เขาและลุงสังเกตการปะทุของภูเขาไฟวิสุเวียสครั้งแรกจากที่พักในเมือง (Misenum) มีข้อความดังนี้
วันที่ 24 สิงหาคม ราวบ่ายโมง แม่ของข้าพเจ้าปรารถนาให้ลุงสังเกตเมฆกลุ่มหนึ่งที่ปรากฏขึ้นด้วยรูปร่างและขนาดอันผิดปรกติมาก ลุงเพิ่งออกไปที่แดดได้ครั้งหนึ่ง หลังจากอาบน้ำเย็น ทานอาหารกลางวันเบา ๆ แล้วกลับไปอ่านหนังสือ – ลุงลุกขึ้นทันทีแล้วเดินไปยังที่สูง ที่ซึ่งเขาอาจสังเกตปรากฏการณ์อันผิดแปลกนี้ได้ชัดเจนขึ้น เมฆก้อนหนึ่ง จากภูเขาใดไม่แน่ชัดด้วยระยะห่างนี้ (ซึ่งทราบภายหลังว่ามาจากภูเขาไฟวิสุเวียส) กำลังมุ่งขึ้นข้างบน เมฆมีรูปร่างอย่างต้นสน ซึ่งข้าพเจ้าไม่สามารถบรรยายรูปร่างของเมฆได้ชัดเจนไปกว่านี้ มันพุ่งขึ้นสูงมาก มีลำต้นที่ยาวมาก และแผ่ออกตรงยอดในลักษณะอย่างกิ่งก้าน ชั่วขณะหนึ่ง ข้าพเจ้านึก อาจเกิดลมกระโชกแรงอย่างทันทีแล้วผลักเมฆก้อนนั้นด้วยแรงเพิ่มขึ้นไปในทิศข้างบน หรือเมฆอาจถูกกดกลับอีกครั้งโดยน้ำหนักของตัวเอง เมฆขยายตัวในแบบที่ข้าพเจ้ากล่าวไว้นี้ บางครั้งมันก็สว่าง บางครั้งก็มืดและเป็นลายจุด เหมือนมันถูกชุบด้วยดินและถ่าน ไม่มากก็น้อย ดูเหมือนว่าปรากฏการณ์นี้จะผิดปรกติเป็นพิเศษสำหรับชายผู้ใฝ่รู้และชอบค้นคว้าอย่างลุง และคุ้มค่าที่จะพิจารณาอย่างถี่ถ้วนยิ่งขึ้น
— , หนังสือจดหมายเล่มที่หก ฉบับที่ 16, เขียนถึงตากิตุส
พลินีผู้อาวุโสได้ออกเดินทางช่วยผู้ประสบภัยในพื้นที่อันตรายตามชายฝั่ง และได้ล่องเรือ (เรือแจวโรมัน) ข้ามอ่าวไปยังเมือง (Stabiae, อยู่ใกล้กับเมืองกัสเตลลัมมาเร ดี สตาเบียในปัจจุบัน) พลินีผู้เยาว์ยังได้ให้ความเห็นเกี่ยวกับการเสียชีวิตของลุงของเขาว่า เขาอาจฟุบลงไปและเสียชีวิตจากการหายใจเอาก๊าซพิษที่ถูกขับออกมาจากภูเขาไฟเข้าไป ในวันที่ 26 สิงหาคม หลังจากที่เถ้าปะทุสลายตัว ร่างของพลินีผู้อาวุโสถูกพบฝังอยู่ใต้เถ้าภูเขาไฟโดยไม่ปรากฏบาดแผลใด ๆ ยืนยันว่าเกิดจากอาการขาดอากาศหายใจหรือถูกพิษ
ตัวอย่าง
- การปะทุของภูเขาไฟซารืยเชฟในรัสเซีย ค.ศ. 2009
- การปะทุของภูเขาไฟปินาตูโบในฟิลิปปินส์ ค.ศ. 1991
- การปะทุของภูเขาไฟเซนต์เฮเลนส์ในรัฐวอชิงตัน สหรัฐ ค.ศ. 1980
- การปะทุของในรัฐอะแลสกา สหรัฐ ค.ศ. 1912
- การปะทุของในนิวซีแลนด์ ค.ศ. 1886
- การปะทุของภูเขาไฟกรากะตัวในช่องแคบซุนดา อินโดนีเซีย ค.ศ. 1883
- การปะทุของภูเขาไฟตัมโบราในอินโดนีเซีย ค.ศ. 1815
- การปะทุของภูเขาไฟลากากิการ์ในไอซ์แลนด์ ค.ศ. 1783
- การปะทุของบนเกาะฮกไกโด ญี่ปุ่น เมื่อ ค.ศ. 1667 และ 1739
- การปะทุของในนิวซีแลนด์ ค.ศ. 180
- การปะทุของภูเขาไฟวิสุเวียสในอิตาลี ค.ศ. 79 ต้นแบบของการปะทุแบบพลิเนียน
- การปะทุของในรัฐบริติชโคลัมเบีย แคนาดา เมื่อราว 400 ปีก่อนคริสตกาล
- ทางตอนใต้ของทะเลเอเจียน กรีซ เมื่อ 1645 ปีก่อนคริสตกาล
- การปะทุที่ทำให้เกิดในรัฐโอเรกอน สหรัฐ เมื่อ 4860 ปีก่อนคริสตกาล
- การปะทุของในรัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐ เมื่อราว 760,000 ปีก่อน
การปะทุแบบอัลตราพลิเนียน
การปะทุแบบอัลตราพลิเนียน (อังกฤษ: ultra-Plinian) มีค่าความรุนแรงของการปะทุตามดัชนีการระเบิดของภูเขาไฟ (VEI) ตั้งแต่ 6 ถึง 8 นอกจากนี้ยังนิยามให้เถ้าปะทุมีความสูงตั้งแต่ 25 กิโลเมตรขึ้นไป และมีปริมาตรของมวลสารปะทุตั้งแต่ 10 ถึง 1,000 ลูกบาศก์กิโลเมตร ตัวอย่างการปะทุที่จัดอยู่ในประเภทการปะทุแบบอัลตราพลิเนียนนี้ ได้แก่ ทะเลสาบโตบา (ปะทุเมื่อราว 74,000 ปีก่อน มีค่า VEI 8) ภูเขาไฟตัมโบรา (ค.ศ. 1815 มีค่า VEI 7) ภูเขาไฟกรากะตัว (ค.ศ. 1883 มีค่า VEI 6) (ราว 6,500 ปีก่อน มีค่า VEI 7) ซึ่งปัจจุบันคือ และภูเขาไฟปินาตูโบซึ่งปะทุเมื่อ ค.ศ. 1991 มีค่า VEI 6
อ้างอิง
- Plinian (การปะทุแบบพลิเนียน) ความหมายโดย USGS, สืบค้นเมื่อ 23 สิงหาคม 2560.
- Pliny's Letters. pp. 473–481.
- Enlightenment activities for improvement on disasters from Tarumae Volcano, Japan, Cities on Volcanoes 4, 23–27 January 2006
- "How Volcanoes Work: Variability of Eruptions". . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-02-13. สืบค้นเมื่อ 2017-08-23.
- Maeno F, Taniguchi H. (2005). Eruptive History of Satsuma Iwo-jima Island, Kikai Caldera, after a 6.5ka caldera-forming eruption. Bulletin of the Volcanological Society of Japan. 50(2):71–85. ISSN 0453-4360.
แหล่งข้อมูลอื่น
ข้อความต้นฉบับในภาษาละตินของจดหมาย 2 ฉบับ (ฉบับที่ 16 และ 20) ที่พลินีผู้เยาว์เขียนเกี่ยวกับการปะทุของภูเขาไฟ เมื่อ ค.ศ. 79 (เยอรมัน)
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
karpathuaebbphlieniyn xngkvs Plinian eruption khux rupaebbkarpathukhxngphuekhaifthimitnaebbcakkarpathukhxngphuekhaifwisuewiysemuxpi kh s 79 sungthalayemuxngpxmepxiaelaehxrkhiweleniymkhxngckrwrrdiormn khawaphlieniynthuktngtamchux phubrryaylksnakarpathukhxngphuekhaifwisuewiysiwincdhmaychbbhnung aelaphusunglungkhxngekha phliniphuxawuos esiychiwitcakehtukarnkhrngniaephnphaphkarpathuaebbphlieniyn 1 ethapathu 2 plxnghinhnud 3 ethatk 4 chnthbthmkhxnghinhlxmaelaetha 5 chnhin 6 ophrnghinhnud karpathuaebbphlieniynmilksnaedn idaek karekidlakasaelaethaphuekhaiftngsungkhunipinbrryakaschnstraothsefiyr sungepnbrryakaschnthisxngkhxngolk karkhbxxkcakpakplxnginprimanmak aelakarpathuepakasxxkmaxyangtxenuxngaelarunaerng emuxethiybradbkhwamrunaerngtamdchnikarraebidkhxngphuekhaif Volcanic Explosivity Index VEI karpathuaebbphlieniyncamikhadchnixyurahwang 4 6 nxkcakniyngmikarkahndkarpathuaebb sbphlieniyn sub Plinian miradbkhwamrunaerng 3 hrux 4 aelaaebb xltraphlieniyn ultra Plinian miradbkhwamrunaerng 6 8 karpathuaebbsnxaccbidphayinwnediyw karpathuaebbyawxacdaenintngaethlaywncnthunghlayeduxn sungkarpathuaebbyawcaerimtndwykarkxtwkhxngemkhethaphuekhaifaelabangkhrngkekid hinhnud aemkma xacthukphnxxkmacakophrnghinhnuditphuekhaifcnhmd thaihyxdphuekhaifyubtwlngekidepnaexngphuekhaifrupkracad caldera swnethalaexiydxactklngmathbthmknepnbriewnkwang aelabxykhrngthikarpathuaebbphlieniynthaihekidesiyngdngmak echncakkarpathukhxngphuekhaifkrakatwinxinodniesiyemuxpi kh s 1883karphrrnnaodyphliniphueyawtnsnhin epntnimthiphliniphueyawichepriybethiyblksnakhxngkarpathu phliniphueyawidphrrnnaehtukarnkhnathiekhaaelalungsngektkarpathukhxngphuekhaifwisuewiyskhrngaerkcakthiphkinemuxng Misenum mikhxkhwamdngni wnthi 24 singhakhm rawbayomng aemkhxngkhaphecaprarthnaihlungsngektemkhklumhnungthipraktkhundwyruprangaelakhnadxnphidprktimak lungephingxxkipthiaeddidkhrnghnung hlngcakxabnaeyn thanxaharklangwneba aelwklbipxanhnngsux lunglukkhunthnthiaelwedinipyngthisung thisungekhaxacsngektpraktkarnxnphidaeplkniidchdecnkhun emkhkxnhnung cakphuekhaidimaenchddwyrayahangni sungthrabphayhlngwamacakphuekhaifwisuewiys kalngmungkhunkhangbn emkhmiruprangxyangtnsn sungkhaphecaimsamarthbrryayruprangkhxngemkhidchdecnipkwani mnphungkhunsungmak milatnthiyawmak aelaaephxxktrngyxdinlksnaxyangkingkan chwkhnahnung khaphecanuk xacekidlmkraochkaerngxyangthnthiaelwphlkemkhkxnnndwyaerngephimkhunipinthiskhangbn hruxemkhxacthukkdklbxikkhrngodynahnkkhxngtwexng emkhkhyaytwinaebbthikhaphecaklawiwni bangkhrngmnkswang bangkhrngkmudaelaepnlaycud ehmuxnmnthukchubdwydinaelathan immakknxy duehmuxnwapraktkarnnicaphidprktiepnphiesssahrbchayphuifruaelachxbkhnkhwaxyanglung aelakhumkhathicaphicarnaxyangthithwnyingkhun hnngsuxcdhmayelmthihk chbbthi 16 ekhiynthungtakitus phliniphuxawuosidxxkedinthangchwyphuprasbphyinphunthixntraytamchayfng aelaidlxngerux eruxaecwormn khamxawipyngemuxng Stabiae xyuiklkbemuxngksetllmmaer di staebiyinpccubn phliniphueyawyngidihkhwamehnekiywkbkaresiychiwitkhxnglungkhxngekhawa ekhaxacfublngipaelaesiychiwitcakkarhayicexakasphisthithukkhbxxkmacakphuekhaifekhaip inwnthi 26 singhakhm hlngcakthiethapathuslaytw rangkhxngphliniphuxawuosthukphbfngxyuitethaphuekhaifodyimpraktbadaephlid yunynwaekidcakxakarkhadxakashayichruxthukphistwxyangphaphwadodycxrc cueliys phawelth sokhrb nkthrniwithyaxngkvs kh s 1822 aesdngkarpathukhxngphuekhaifwisuewiysemux kh s 79karpathukhxngphuekhaifsaruyechfinrsesiy emux kh s 2009 thaycaksthanixwkasnanachatikarpathukhxngphuekhaifsaruyechfinrsesiy kh s 2009 karpathukhxngphuekhaifpinatuobinfilippins kh s 1991 karpathukhxngphuekhaifesntehelnsinrthwxchingtn shrth kh s 1980 karpathukhxnginrthxaaelska shrth kh s 1912 karpathukhxnginniwsiaelnd kh s 1886 karpathukhxngphuekhaifkrakatwinchxngaekhbsunda xinodniesiy kh s 1883 karpathukhxngphuekhaiftmobrainxinodniesiy kh s 1815 karpathukhxngphuekhaiflakakikarinixsaelnd kh s 1783 karpathukhxngbnekaahkikod yipun emux kh s 1667 aela 1739 karpathukhxnginniwsiaelnd kh s 180 karpathukhxngphuekhaifwisuewiysinxitali kh s 79 tnaebbkhxngkarpathuaebbphlieniyn karpathukhxnginrthbritichokhlmebiy aekhnada emuxraw 400 pikxnkhristkal thangtxnitkhxngthaelexeciyn kris emux 1645 pikxnkhristkal karpathuthithaihekidinrthoxerkxn shrth emux 4860 pikxnkhristkal karpathukhxnginrthaekhlifxreniy shrth emuxraw 760 000 pikxnkarpathuaebbxltraphlieniynkarpathuaebbxltraphlieniyn xngkvs ultra Plinian mikhakhwamrunaerngkhxngkarpathutamdchnikarraebidkhxngphuekhaif VEI tngaet 6 thung 8 nxkcakniyngniyamihethapathumikhwamsungtngaet 25 kiolemtrkhunip aelamiprimatrkhxngmwlsarpathutngaet 10 thung 1 000 lukbaskkiolemtr twxyangkarpathuthicdxyuinpraephthkarpathuaebbxltraphlieniynni idaek thaelsabotba pathuemuxraw 74 000 pikxn mikha VEI 8 phuekhaiftmobra kh s 1815 mikha VEI 7 phuekhaifkrakatw kh s 1883 mikha VEI 6 raw 6 500 pikxn mikha VEI 7 sungpccubnkhux aelaphuekhaifpinatuobsungpathuemux kh s 1991 mikha VEI 6xangxingPlinian karpathuaebbphlieniyn khwamhmayody USGS subkhnemux 23 singhakhm 2560 Pliny s Letters pp 473 481 Enlightenment activities for improvement on disasters from Tarumae Volcano Japan Cities on Volcanoes 4 23 27 January 2006 How Volcanoes Work Variability of Eruptions khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2012 02 13 subkhnemux 2017 08 23 Maeno F Taniguchi H 2005 Eruptive History of Satsuma Iwo jima Island Kikai Caldera after a 6 5ka caldera forming eruption Bulletin of the Volcanological Society of Japan 50 2 71 85 ISSN 0453 4360 aehlngkhxmulxunkhxkhwamtnchbbinphasalatinkhxngcdhmay 2 chbb chbbthi 16 aela 20 thiphliniphueyawekhiynekiywkbkarpathukhxngphuekhaif emux kh s 79 eyxrmn