เรือทูลกระหม่อม

เรือทูลกระหม่อม เป็นเรือกำปั่นใบสามเสาประเภทบาร์ก (barque) ของรัฐบาลสยามในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรือลำนี้ต่อขึ้นที่กรุงเทพฯ ใน พ.ศ. 2409 และใช้เป็นเรือสินค้า โดยมีหนึ่งในกัปตันเรือคือนาย ชาวเดนมาร์กที่ต่อมาเป็นเศรษฐีจากธุรกิจเดินเรือ เขาได้นำเรือทูลกระหม่อมบรรทุกไม้สักไปขายที่ประเทศอังกฤษใน พ.ศ. 2426 ต่อมาเรือถูกโอนไปใช้เป็นเรือฝึกทหารของกรมทหารเรือ และได้ร่วมต่อสู้ในเหตุวิกฤตการณ์ปากน้ำเมื่อ พ.ศ. 2436 เรือทูลกระหม่อมเป็นเรือใบลำสุดท้ายของทหารเรือไทย ต่อมาถูกปลดระวางและจมอยู่ในแม่น้ำเจ้าพระยาก่อน พ.ศ. 2451

เรือทูลกระหม่อม เมื่อ พ.ศ. 2435

เรือพาณิชย์

เรือทูลกระหม่อมต่อขึ้นที่กรุงเทพฯ เมื่อ พ.ศ. 2409 (บางแหล่งกล่าวว่าต่อโดยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท) เรือจดทะเบียนที่กรุงเทพฯ เป็นเรือกำปั่นใบสามเสาประเภทบาร์ก (เอกสารสมัยนั้นเรียกสองเสาครึ่ง) มีระวางบรรทุกสุทธิ (net register tonnage) 475 ตัน ยาว 151 กว้าง 28 และลึก 15 ฟุต (46 * 8.5 * 4.6 เมตร) ระวางขับน้ำ 800 ตัน

เรือทูลกระหม่อมต่อมาเป็นสมบัติของหลวงสมัยรัชกาลที่ 5 นับเป็นหนึ่งในเรือพาณิชย์ราว 50 ลำที่สยามใช้ค้าขายกับต่างชาติ บริษัทของนายเพาล์ พิคเคินพัค กงสุลดัตช์ ได้รับมอบหมายให้เป็นผู้บริหารจัดการเดินเรือ โดยเรือทูลกระหม่อมใช้ค้าขายยังสิงคโปร์และเมืองบอมเบย์ ประเทศอินเดีย นาย P. W. Vorrath ชาวเยอรมัน เป็นกัปตันเรือตั้งแต่ พ.ศ. 2419 และต่อมานาย ต้นเรือชาวเดนมาร์ก ได้รับหน้าที่ต่อ

นายแอนเดอร์เซนเป็นกัปตันเรือทูลกระหม่อมเมื่อ พ.ศ. 2426 และต่อมาได้ขึ้นเป็นเจ้าของกิจการเดินเรืออันดับหนึ่งของเดนมาร์กในช่วงต้นคริสตศตวรรษที่ 20

ในปี พ.ศ. 2426 นายแอนเดอร์เซนนำเรือออกเดินทางครั้งสำคัญ เพื่อบรรทุกไม้สักไปขายที่ประเทศอังกฤษ ระหว่างทาง ลูกเรือได้พบเห็นผลพวงจากการปะทุของภูเขาไฟกรากะตัวเมื่อเรือผ่านช่องแคบซุนดาในปลายเดือนสิงหาคม เรือทูลกระหม่อมแล่นอ้อมแหลมกู๊ดโฮปและเทียบท่าที่เมืองฟัลมัทก่อนเดินทางต่อไปยังลิเวอร์พูล สินค้าที่บรรทุกมาขายได้กำไรเกือบเท่าตัว นายแอนเดอร์เซนจึงบรรทุกถ่านหินกลับมาขายให้กรมทหารเรือสยาม รวมเวลาเดินทางเกือบสิบเอ็ดเดือน การค้าครั้งนั้นนับการส่งออกไม้สักจากสยามสู่ยุโรปโดยตรงครั้งแรก และนับเป็นหมุดหมายสำคัญในประวัติศาสตร์การพัฒนาอุตสาหกรรมป่าไม้ของสยาม หลังจากนั้น บริษัทยุโรปหลายแห่งก็เริ่มแข่งขันกันเข้าจับจองส่วนแบ่งในตลาดนี้ที่กำลังเติบโตอย่างรวดเร็ว

หลังการเดินทางครั้งนั้น เรือทูลกระหม่อมถูกโอนไปใช้ในกิจการของกรมทหารเรือ ส่วนนายแอนเดอร์เซนได้ลงหลักปักฐานในกรุงเทพฯ และหลังจากนั้นก็ได้ตั้ง กิจการเดินเรือข้ามชาติที่ต่อมาเติบโตจนกลายเป็นบริษัทยักษ์ใหญ่อันดับต้นๆ ของเดนมาร์กในช่วงครึ่งแรกของคริสตศตวรรษที่ 20

เรือฝึกทหาร

เมื่อโอนมาสังกัดกรมทหารเรือ เรือทูลกระหม่อมก็ถูกใช้เป็นเรือฝึกทหาร แต่ก็ได้ติดตั้งปืนใหญ่แบบบรรจุปากจำนวนหกหรือแปดกระบอก และแหล่งข้อมูลบางแหล่งก็ระบุว่าเป็นเรือลาดตระเวน (cruiser)

เรือยูเอสเอสเพเทรลของกองทัพเรือสหรัฐฯ ได้เดินทางมายังกรุงเทพฯ ใน พ.ศ. 2435 และได้เขียนรายงานซึ่งระบุถึงเรือทูลกระหม่อมดังนี้

เรือฝึกทหาร ชื่อเรือทูลกระหม่อม แต่ก่อนเป็นเรือพาณิชย์ เป็นเรือบาร์กขนาดประมาณ 1,000 ตัน ติดตั้งปืนใหญ่วิถีโค้งทองเหลืองหกกระบอกหันทางกราบเรือ ที่ทำการเรืออยู่ที่เกาะช้าง ซึ่งอยู่เลยจากปากแม่น้ำไปทางแนวฝั่งยี่สิบไมล์ เรือนี้ประจำการโดยลาดตระเวนในอ่าวอยู่ตลอด

รายงานนั้นระบุว่าเรือทูลกระหม่อมเป็นเรือลำเดียวในบรรดากองเรือทั้งหมดที่ออกทะเลอยู่เป็นประจำ นอกจากนั้นยังมีบันทึกว่าบางครั้งเรือก็แล่นไปถึงสิงคโปร์ ขณะนั้นอ็องเดร ดูว์ แปลซี เดอ รีเชอลีเยอ นายเรือชาวเดนาร์ก เพิ่งขึ้นเป็นผู้บังคับบัญชากรมทหารเรือ และเรือส่วนใหญ่ก็มีนายทหารชาวยุโรป (ซึ่งมีชาวเดนมาร์กเป็นสัดส่วนมากขึ้นเรื่อยๆ) ประจำการร่วมกับลูกเรือชาวสยาม นายเอช วาริงตัน สมิธ ได้เขียนถึงเรือทูลกระหม่อมในหนังสือของเขาที่พิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2441 ว่า

เรือฝึกที่พาเหล่าเด็กหนุ่มออกทะเลในอ่าวหลายๆ เดือนทุกปีนั้นเป็นภาพที่น่าปลื้มปริ่มที่สุดในประเทศนี้ และเป็นสิ่งที่สะอาด สง่างาม และมีประสิทธิภาพที่สุดที่รัฐบาลจะพึงอวดได้ มันแสดงให้เห็นว่าจะสามารถทำอะไรได้บ้างเมื่อชาวสยามได้รับการฝึกฝนที่เหมาะสม

เรือทูลกระหม่อมเป็นหนึ่งในเรือรบของไทยที่เข้าปะทะกับเรือรบฝรั่งเศสสองลำที่ได้บุกเข้าสู่แม่น้ำเจ้าพระยาในเหตุวิกฤตการณ์ปากน้ำเมื่อ พ.ศ. 2436 ในการต่อสู้ครั้งนั้น เรือทูลกระหม่อมถูกยิงได้รับความเสียหาย และมีลูกเรือเสียชีวิตสองนาย

เรือทูลกระหม่อมเป็นเรือใบลำสุดท้ายในกองทหารเรือ และปลดระวางในเวลาต่อมา เรือได้จมลงในแม่น้ำเจ้าพระยาที่กรุงเทพฯ ก่อน พ.ศ. 2451 โดยหนังสือ Twentieth Century Impressions of Siam ซึ่งพิมพ์ในปีนั้น ระบุว่าเวลาน้ำลงจะมองเห็นซากโครงเรือที่กำลังผุพังได้ที่ตรงหน้าวังสมเด็จฯ กรมหมื่นมหิศร

เรือจำลอง

เรือสิริมหรรณพ ซึ่งจำลองแบบจากเรือทูลกระหม่อม

เมื่อราว พ.ศ. 2560 เจ้าของโครงการเอเชียทีค เดอะริเวอร์ฟรอนต์ ซึ่งเป็นศูนย์การค้าตั้งอยู่บริเวณท่าเรือเก่าของบริษัทอี๊สต์เอเชียติ๊ก ได้ให้ต่อเรือจำลองขึ้นตามแบบเรือทูลกระหม่อม ชื่อว่าเรือสิริมหรรณพ เรือนี้ต่อโดยบริษัทอู่กรุงเทพ และปล่อยลงน้ำใน พ.ศ. 2563 โดยเปิดเป็นร้านอาหารและบาร์ลอยน้ำจอดเทียบท่าถาวรอยู่ที่เอเชียทีค

หมายเหตุ

1. แหล่งข้อมูลแต่ละแหล่งให้ข้อมูลเรื่องปืนไม่ตรงกัน แหล่งหนึ่งระบุว่ามีปืนบรรจุปากขนาด 4 นิ้ว 32 ปอนด์ จำนวนสี่กระบอก กับปืนเล็กอีกสี่กระบอก อีกแหล่งระบุว่ามีปืน 16 18 และ 20 ปอนด์ รวมแปดกระบอก รายงานเรือเพเทรล (กล่าวถึงถัดไป) ระบุว่าเป็นปืนใหญ่วิถีโค้งทองเหลืองหกกระบอก ส่วนวาริงตัน สมิธ (ถัดไปเช่นกัน) ระบุอาวุธของเรือว่าเป็นปืนใหญ่แบบสั้น (carronade) ทำจากทองเหลืองจำนวนหกกระบอก ใช้สำหรับยิงสลุต
2. ที่ถูกคือเกาะสีชัง
3. แหล่งข้อมูลบางแหล่งระบุว่าเรือถูกขายให้บริษัทอี๊สต์เอเชียติ๊ก แต่เรื่องนี้ไม่ตรงกับบันทึกของบริษัทฯ บางแหล่งว่าขายเมื่อ พ.ศ. 2446 บางแหล่งว่า พ.ศ. 2466 ซึ่งอย่างหลังนั้นผิดพลาดอย่างชัดเจน เป็นไปได้ว่าอาจสับสนกับเรืออีกลำที่ต่อขึ้นภายหลังโดยใช้ชื่อเดียวกัน

อ้างอิง

1. Lloyd's Register Foundation (1 January 1886). Lloyd's Register of Shipping 1886 (ภาษาอังกฤษ). Lloyd's Register.
2. v. Mach, Andrzej (1988). "Re: "The Thai Navy," WI No. 3, 1986". Warship International. 25 (2): 113. ISSN 0043-0374.
3. "เรือทูนกระหม่อม". นาวิกศาสตร์. 79 (1): 151. มกราคม พ.ศ. 2539. ISSN 0125-4324. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
4. The Naval Pocket-book (ภาษาอังกฤษ). Tower Publishing Company, Limited. 1900. p. 528.
5. Laugesen, Mary E.; Westphall, Povl; Dannhorn, Robin (1980). Scandinavians in Siam (ภาษาอังกฤษ). Scandinavian Society of Siam. p. 38.
6. Eggers-Lura, A. (1993). "The Danes in Siam: Their Involvement in Establishing The Siam Commercial Bank Ltd. At the End of the Last Century" (PDF). Journal of the Siam Society. 81 (2): 131–140.
7. Royal Society (Great Britain) Krakatoa Committee; Symons, George James; Judd, John Wesley; Strachey, Sir Richard; Wharton, William James Lloyd; Evans, Frederick John; Russell, Francis Albert Rollo; Archibald, Douglas; Whipple, George Mathews (1888). The Eruption of Krakatoa: And Subsequent Phenomena (ภาษาอังกฤษ). Trübner & Company. p. 16.
8. Bristowe, William Syer (1976). Louis and the King of Siam (ภาษาอังกฤษ). London: Chatto & Windus. p. 69. ISBN .
9. Roberts, Stephen S. (1986). "The Thai Navy". Warship International. 23 (3): 217–265. ISSN 0043-0374.
10. ประพัฒน์ จันทวิรัช (มกราคม พ.ศ. 2539). "แด่ ร.ล.แม่กลอง.. เรือพิพิธภัณฑ์ลำแรก". นาวิกศาสตร์. 79 (1): 3–4. ISSN 0125-4324. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
11. Smyth, Herbert Warington (1898). Five Years in Siam, from 1891 to 1896 (ภาษาอังกฤษ). Vol. 1. London: J. Murray. pp. 29, 263.
12. กฤษฎา เฟื่องระบิล (มิถุนายน พ.ศ. 2539). "เรือรบที่ยิ่งใหญ่ของราชนาวีไทย". นาวิกศาสตร์. 79 (6): 7. ISSN 0125-4324. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
13. Wright, Arnold; Breakspear, Oliver T. (1908). Twentieth century impressions of Siam: its history, people, commerce, industries, and resources, with which is incorporated an abridged edition of Twentieth century impressions of British Malaya. London [etc.] Lloyds Greater Britain Publishing Company, Ltd. p. 106.
14. Tanphaibul, Suthivas (10 January 2023). "Docked dinner cruise that serves a tale in every bite". Bangkok Post (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 16 January 2024.
    Møller, Gregers (8 January 2022). "Extra Show Sunday Evening 16.30 - Danish Gymnastics Team in Thailand". Scandasia. สืบค้นเมื่อ 16 January 2024.
    "เอเชียทีค เดอะริเวอร์ฟร้อนท์ ได้ฤกษ์ทำพีธีปล่อยเรือ 'สิริมหรรณพ' ลงน้ำ เตรียมโปรโมทสู่ไฮไลท์การท่องเที่ยวใหม่ของเมืองไทย (press release)". Positioning Magazine. 6 July 2018. สืบค้นเมื่อ 16 January 2024.