เจ้าลำเจียก ณ ลำพูน

เจ้าลำเจียก ณ ลำพูน หรือ หม่อมลำเจียก เกษมสันต์ ณ อยุธยา (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442 – 8 กรกฎาคม พ.ศ. 2503) เป็นธิดาของเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์สุดท้าย และเป็นหม่อมในหม่อมเจ้าเกียรติประวัติ เกษมสันต์ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ มีชื่อเสียงในฐานะผู้บุกเบิกการทอผ้าไหมยกดอกลำพูน

เจ้าลำเจียก ณ ลำพูน
เกิด	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442 คุ้มหลวงเก่า ถนนวังชวา นครลำพูน
เสียชีวิต	8 กรกฎาคม พ.ศ. 2503 (60 ปี)
สามี	หม่อมเจ้าเกียรติประวัติ เกษมสันต์ (พ.ศ. 2472–2503)
บุตร	หม่อมราชวงศ์ภาณีพิจิตร ชุณหะมาน
ราชวงศ์	ทิพย์จักร (เกิด) จักรี (สมรส)
พระบิดา	เจ้าจักรคำขจรศักดิ์
พระมารดา	เจ้าขานแก้ว ณ ลำพูน
ศาสนา	พุทธนิกายเถรวาท

ประวัติ

เจ้าลำเจียกเกิดเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442 ที่คุ้มหลวงเก่า ถนนวังชวา นครลำพูน เป็นธิดาคนโตจากทั้งหมดแปดคนของเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เกิดแต่เจ้าขานแก้ว ณ ลำพูน ชายาองค์แรก ครอบครัวฝั่งเจ้ายายสืบเชื้อสายจากเจ้าน้อยขัติยะ เจ้าผู้ครองนครตาก นอกจากนี้เจ้าลำเจียกยังสืบเชื้อสายราชวงศ์จักรีจากเจ้ารถแก้วในสายราชสกุลอิศรเสนา^[ก] และสืบเชื้อสายจากเจ้าโก๊ะ ธิดาเจ้าฟ้ารัฐกันตรวดี เมื่อนับจากฝั่งบิดา เจ้าลำเจียกสำเร็จการศึกษาจากในจังหวัดลำพูน จนสำเร็จการศึกษาใน พ.ศ. 2458 เจ้าลำเจียกมีรุ่นน้องคนหนึ่งในโรงเรียน คือ เรียนรุ่นเดียวกันกับเจ้าวรรณรา น้องสาว เจ้าลำเจียกมีความสนิทสนมชอบพอกันกับเจ้ายอดเรือนมาก จึงชวนให้มาอยู่ที่คุ้มหลวงด้วยกันเมื่อเจ้ายอดเรือนมีอายุได้ 13 ปี ในเวลาต่อมาเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ได้ทำการสู่ขอเจ้ายอดเรือนเป็นชายาใน พ.ศ. 2463

เจ้าลำเจียกสมรสกับหม่อมเจ้าเกียรติประวัติ เกษมสันต์ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ เมื่อ พ.ศ. 2472 จึงย้ายไปอาศัยร่วมกันกับสามีที่จังหวัดพระนคร เจ้าลำเจียกมีธิดาเพียงคนเดียวกับสามี คือ หม่อมราชวงศ์ภาณีพิจิตร ชุณหะมาน ในช่วงบั้นปลายเจ้าลำเจียกมีปัญหาสุขภาพเพิ่มขึ้น จึงย้ายกลับไปอาศัยที่จังหวัดลำพูนซึ่งเป็นมาตุภูมิ และเปิดโรงทอผ้าไหมยกดอกขึ้นที่นั่น

เจ้าลำเจียกป่วยด้วยความดันโลหิตสูงตั้งแต่ พ.ศ. 2495 กระทั่ง พ.ศ. 2501 เจ้าลำเจียกมีอาการเส้นเลือดในสมองแตกทำให้เป็นอัมพาต จึงอยู่ภายใต้การดูแลจากคณะแพทย์อย่างใกล้ชิด จนกระทั่งเสียชีวิตลงเมื่อวันที่ 8 กรกฎาคม พ.ศ. 2503 สิริอายุ 60 ปี

การทำงาน

เจ้าลำเจียกมีบทบาทด้านการเรือนภายในคุ้มหลวงอยู่มากในฐานะที่เป็นธิดาคนโตของเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ ดังปรากฏในหนังสือจดหมายเหตุของสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา ที่มีต่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อคราวเสด็จตรวจราชการมณฑลพายัพ เมื่อ พ.ศ. 2463 ความว่า "...มีบุตรสาวของเจ้าผู้ครองนครจังหวัดชื่อลำเจียกคนหนึ่ง ซึ่งทำหน้าที่แม่บ้านคล้ายกับเจ้าศรีนวลบุตรสาวเจ้าลำปาง กับมีบุตรสาวคนเล็กอีกคนหนึ่งซึ่งยังสาว ชายาเป็นชายาคนใหม่ เป็นคนสาวเท่ากับบุตรสาวคนเล็ก ดูท่าทางแกออกจะเกณฑ์ให้เป็นเด็กฟังบังคับบัญชา บุตรสาวคนใหญ่คือเจ้าลำเจียกนั้นเสมอ..."

ก่อนหน้านี้เจ้าดารารัศมี พระราชชายา ซึ่งเป็นเจ้าหญิงนครเชียงใหม่ที่เสด็จลงไปรับราชการฝ่ายในที่กรุงเทพมหานคร ทรงสนพระทัยการทอผ้า และคิดประดิษฐ์ลวดลายการทอผ้าใหม่ ๆ โดยได้รับอิทธิพลมาจากสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ที่ทรงสันทัดด้านการเขียนลายผ้าทอยกดอกเป็นจำนวนมาก เจ้าดารารัศมีคิดนำรูปแบบมาจากผ้ายกทองของราชสำนักกรุงเทพฯ มาประยุกต์เป็นซิ่นผ้าไหมแบบภาคเหนือ เดิมมีไว้ใช้ส่วนพระองค์เป็นสำคัญ แต่ต่อมาได้ถ่ายทอดกรรมวิธีแก่ ชายาองค์ที่สามของเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ และเจ้าลำเจียก พระธิดาคนโตของเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ ก่อนนำไปเผยแพร่แก่คนในคุ้ม แล้วแพร่กระจายไปยังชุมชนชาวยอง เกิดเป็นลวดลายผ้าที่สวยงามและประณีตยิ่งขึ้นไป เจ้าลำเจียกเป็นผู้บุกเบิกการทำผ้าไหมยกดอก ซึ่งไม่เคยมีมาก่อนในนครลำพูน การทอผ้าไหมเกิดขึ้นครั้งแรกที่คุ้มธิดาเจ้าหลวงของเจ้าลำเจียก ส่วนตัวเจ้าลำเจียกเองมีความสามารถในการประดิษฐ์ลวดลายการทอผ้ายกได้อย่างวิจิตรงดงาม แปลกตากว่าผู้อื่น จนเป็นที่เลื่องลือเรื่อยมา หลังเจ้าลำเจียกได้กลับมาอาศัยอยู่ที่จังหวัดลำพูนเนื่องจากปัญหาสุขภาพ ก็ได้ตั้งโรงงานอุตสาหกรรมทอผ้า และประกอบอาชีพนี้เรื่อยมาจนกระทั่งสิ้นชีวิต โดยมีหม่อมราชวงศ์ภาณีพิจิตรสืบทอดกิจการอยู่ช่วงหนึ่ง แต่ก็ไม่ได้ทำตลอด เจ้าลำเจียกจึงได้ฝากฝังให้ และเจ้าพงศ์แก้ว ณ ลำพูน ซึ่งเจ้าพงศ์แก้วยินดีสืบทอดการทอผ้าไหมยกดอกต่อจากเจ้าลำเจียก

นอกจากผ้าไหมยกดอกที่เลื่องชื่อแล้ว เจ้าลำเจียกทอผ้าพันคอที่ทำจากเส้นฝ้ายแจกจ่ายแก่ลูกหลานทุกฤดูหนาว

ความสนใจ

เจ้าลำเจียกมีความสนใจและฝักใฝ่ในศาสนาพุทธ ด้วยมีศรัทธาในการอุปสมบทพระภิกษุและสามเณรอยู่เนืองนิตย์

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของเจ้าลำเจียก ณ ลำพูน

16. เจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ               8. เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์                       17. เจ้าโก๊ะ ณ ลำพูน               4. เจ้าอินทยงยศโชติ                             9. เจ้าปิมปา ณ ลำพูน                       2. เจ้าจักรคำขจรศักดิ์                                   20. พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช               10. หม่อมเจ้าสัตบุศ อิศรเสนา                       21. คุณหญิงพลับ (หรือ ทับ)               5. เจ้ารถแก้ว ณ ลำพูน                             11. หญิงจากตระกูลเจ้าเจ็ดตน                       1. เจ้าลำเจียก ณ ลำพูน                                         24. เจ้าบุรีรัตน์ (ภูเกี๋ยง)               12. เจ้าแก้วมนุษย์                       25. หม่อมบัวคำ               6. เจ้าบุรีรัตน์ (พรหมเทพ ณ ลำพูน)                             26. (=28.) เจ้าราชบุตรนครลำพูน               13. เจ้าคำป้อ ณ ลำพูน                       27. (=29.) เจ้ารินคำ ณ ลำพูน               3. เจ้าขานแก้ว ณ ลำพูน                                   28. (=26.) เจ้าราชบุตรนครลำพูน               14. เจ้าคำเฟือน ณ ลำพูน                       29. (=27.) เจ้ารินคำ ณ ลำพูน               7. เจ้าสุนา ณ ลำพูน                             30. พระยาวิชิตชลธี (เจ้าน้อยขัติยะ)               15. เจ้าบัวคำ ณ ลำพูน                       31. เจ้าคำเที่ยง

อ้างอิง

หมายเหตุ

^ก ใน อนุสรณ์ในงานเสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ หลวงพิสูจน์พาณิชยลักษณ์ (หม่อมหลวงเพิ่มยศ อิศรเสนา) ระบุว่าหม่อมเจ้าสัตบุศ อิศรเสนา มีโอรส 4 องค์ และธิดา 7 องค์ เกิดแต่หม่อมสองท่าน ซึ่งไม่มีนามของเจ้ารถแก้วอยู่แต่อย่างใด

เชิงอรรถ

1. นเรนทร์ ปัญญาภู. "เจ้าสุนา ณ ลำพูน". สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
2. นเรนทร์ ปัญญาภู. "แม่เจ้ารถแก้ว ณ ลำพูน". สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
3. เพ็ญสุภา สุขคตะ (18 สิงหาคม 2560). "ปริศนาเรื่องชาติพันธุ์ "ครูบาเจ้าศรีวิชัยเป็นยางแดงจริงหรือ"?". มติชนสุดสัปดาห์. สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
4. นเรนทร์ ปัญญาภู. "เจ้าหญิงแห่งนครลำพูน". สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
5. เพ็ญสุภา สุขคตะ (13 กุมภาพันธ์ 2560). "ปริศนาโบราณคดี : "เจ้ายอดเรือน" ชายาองค์สุดท้าย ของเจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์สุดท้าย". มติชนสุดสัปดาห์. สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
6. เพ็ญสุภา สุขคตะ (4 ธันวาคม 2566). "ฟื้นกลิ่นอายไหมยกดอก จากคุ้มหลวงสู่รวงร้าน (1)". มติชนสุดสัปดาห์. สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
7. ""ผ้าไหมยกดอกลำพูน" สู่ชุดไทยสุดปังของลิซ่า BLACKPINK". ผู้จัดการออนไลน์. 14 กันยายน 2564. สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
8. นเรนทร์ ปัญญาภู. "เจ้าหญิงคำป้อ ณ ลำพูน". สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. สืบค้นเมื่อ 29 พฤษภาคม 2567. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
9. อนุสรณ์ในงานเสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ หลวงพิสูจน์พาณิชยลักษณ์ (หม่อมหลวงเพิ่มยศ อิศรเสนา) ม.ว.ม., ป.ช., ท.จ.ว. ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันเสาร์ที่ 26 ตุลาคม พุทธศักราช 2528. พระนคร : โรงพิมพ์อักษรไทย, 2528, หน้า 73