เจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์)

เจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์) หรือ เสด็จเจ้าย่ำขะหม่อมยุติธรรมธร ดำรงพระยศเดิมเป็นที่ เจ้าราชดนัยแห่งนครจำปาศักดิ์ (พ.ศ. 2440 - 2 มีนาคม พ.ศ. 2489) เจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์พระองค์ที่ 12 และผู้ว่าราชการเมืองจำปาศักดิ์ในสมัยที่ลาวตกเป็นอาณานิคมของฝรั่งเศส

เจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์)
เจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์ และผู้ว่าราชการเมืองจำปาศักดิ์
รัชกาลก่อนหน้า
รัชกาลถัดไป	สิ้นสุด
ประสูติ	พ.ศ. 2417
พิราลัย	พ.ศ. 2489
พระมเหสี	ไม่ปรากฏพระนาม
เจ้าราชดนัย
พระบุตร	5 องค์
ราชวงศ์
พระบิดา

ประวัติ

เสด็จเจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์) ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2417 เป็นพระราชโอรสพระองค์โตของเสด็จเจ้าย่ำขะหม่อมยุติธรรมธรนครจำปาศักดิ์รักษาประชาธิบดี (คำสุก ณ จำปาศักดิ์) เจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์พระองค์ที่ 11 ได้รับพระราชทานพระยศจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) ให้เป็นที่เจ้าราชดนัย ตำแหน่งผู้ช่วยราชการในเจ้านครจำปาศักดิ์เมื่อ พ.ศ. 2440 อนึ่ง ตำแหน่งเจ้าราชดนัยนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานแก่พระราชโอรสของเจ้านครประเทศราช ซึ่งรองจากพระยศของเสด็จเจ้าราชบุตรหรือเจ้าราชบุตร แต่มิได้นับเข้าในระบบการปกครองแบบอาญาสี่ซึ่งเป็นระบบการปกครองดั้งเดิมของลาว

ต่อมาเมื่อเสด็จ พิราลัยด้วยพระโรคชราในปี พ.ศ. 2444 ทางราชการสยามได้ให้เสด็จเจ้าอุปราช (เจ้าคำพันธ์) เป็นผู้รักษาราชการเมืองนครจำปาศักดิ์ไปพลาง เนื่องจากยังไม่ทันได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แต่งตั้งเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์พระองค์ใหม่ ต่อมาในปี พ.ศ. 2446 ดินแดนของนครจำปาศักดิ์ได้ตกอยู่ในความปกครองของฝรั่งเศสตามสนธิสัญญาฉบับลงวันที่ 13 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 122 ฝ่ายฝรั่งเศสจึงได้เกลี้ยกล่อมให้เจ้าราชดนัย (หยุย) เป็นเจ้าผู้ครองเมืองนครจำปาศักดิ์สืบต่อจากพระราชบิดา พระองค์จึงได้มีหนังสือลับไปทูลปรึกษาสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ (ขณะมีพระอิสริยยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นฯ) เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในเวลานั้น ซึ่งกรมพระยาดำรงฯ ได้ทรงตอบไปว่า "ให้รับตำแหน่งทำการให้ฝรั่งเศสเสีย มิฉะนั้นถ้าฝรั่งเศสเอาพวกอื่นมาตั้งวงศ์ตระกูลเจ้ายุติธรรมจะได้รับความเดือดร้อน" เจ้าราชดนัย (หยุย) จึงตกลงรับเป็นเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์นับแต่นั้น โดยฝ่ายฝรั่งเศสได้ตั้งให้เจ้าราชดนัย (หยุย) ขึ้นเป็นเจ้ายุติธรรมธรเช่นเดียวกับเจ้านครจำปาศักดิ์พระองค์ก่อน ๆ และนับเป็นเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์ที่ได้รับพระราชทานนามยศประจำที่เจ้ายุติธรรมธรเป็นลำดับที่ 3 ของราชวงศ์จำปาศักดิ์ด้วย

ต่อมารัฐบาลอินโดจีนฝรั่งเศส ได้ยกเลิกฐานะความเป็นเจ้าผู้ครองนครลงเมื่อวันที่ 22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447 เสด็จเจ้ายุติธรรมธร (หยุย) จึงมีฐานะเป็นผู้ว่าราชการเมืองจำปาศักดิ์แทนแต่ก็ยังทรงดำรงฐานันดรศักดิ์แห่งราชวงศ์จำปาศักดิ์อยู่ จนถึง พ.ศ. 2484 เมื่อประเทศสยามได้ยึดดินแดนนครจำปาศักดิ์กลับคืนมาอีกครั้ง และจัดตั้งขึ้นเป็นจังหวัดนครจัมปาศักดิ์แล้ว ทางราชการไทยก็ได้คงพระเกียรติยศของเสด็จเจ้ายุติธรรมธร (หยุย) ในฐานะเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์ไว้ตามเดิม กล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือ ให้เป็นผู้ว่าราชการจังหวัดที่ตั้งขึ้นมาใหม่นั้นเอง พระองค์ได้ทรงอยู่ในตำแหน่งและฐานันดรศักดิ์นี้จนถึงแก่พิราลัยในตำแหน่งเมื่อวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2489 ก่อนหน้าที่ดินแดนจำปาศักดิ์จะกลับไปเป็นของฝรั่งเศสอีกครั้งไม่นานนัก

ผู้สืบสกุล

เสด็จเจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์) ทรงมีราชโอรสพระราชธิดาที่ประสูติแต่พระชายาและหม่อมห้าม 5 พระองค์ ดังนี้

1. เจ้าเฮือนทองพูน ไม่มีโอรสธิดาด้วยกัน
2. เจ้าเฮือนสุดสมร มีโอรสธิดา 3 องค์ คือ
   1. เสด็จเจ้าบุญอุ้ม ณ จำปาศักดิ์ (เจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์พระองค์ที่ 13 และอดีตนายกรัฐมนตรีลาว)
   2. เจ้าสมบูรณ์ ณ จำปาศักดิ์
   3. (อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการลาว ในรัฐบาลพระราชอาณาจักรลาว)
3. หม่อมนวล มีโอรสธิดา 7 องค์ คือ
   1. เจ้าบุญเอื้อ ณ จำปาศักดิ์
   2. เจ้าเฮือนเนย ณ จำปาศักดิ์
   3. เจ้าเฮือนน้อม ณ จำปาศักดิ์
   4. เจ้าเฮือนบุญล้น ณ จำปาศักดิ์
   5. เจ้าเฮือนบุญหลี ณ จำปาศักดิ์
   6. เจ้าสรรพสิทธิ ณ จำปาศักดิ์
   7. เจ้าเฮือนสีดา ณ จำปาศักดิ์
4. เจ้าเฮือนจันทร์ มีโอรสธิดา 9 องค์ คือ
   1. เจ้าเฮือนบุญชู ณ จำปาศักดิ์
   2. เจ้าเฮือนสมบูรณ์ ณ จำปาศักดิ์
   3. เจ้าเฮือนเฮียง ณ จำปาศักดิ์
   4. เจ้าเฮือนบุญโฮม ณ จำปาศักดิ์
   5. เจ้าเฮือนบุญเฮือง ณ จำปาศักดิ์
   6. เจ้าศรีโรเม ณ จำปาศักดิ์
   7. เจ้าเฮือนนารี ณ จำปาศักดิ์
   8. เจ้าเฮือนบุญเหลือ ณ จำปาศักดิ์
   9. เจ้าเฮือนสุดาจันทร์ ณ จำปาศักดิ์
      1. นายจันทร์ โพธิ์สอาด (อาชญาจันทร์ โพธิ์สอาด)
5. หม่อมจูม มีโอรสธิดา 1 องค์ คือ เจ้าจิตประสงค์ ณ จำปาศักดิ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2484 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)

อ้างอิง

1. ผังการสืบเชื้อสายราชสกุล ณ จำปาศักดิ์
2. . ประวัติศาสตร์อีสาน. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: , 2546. หน้า 79.
3. . อ้างแล้ว. หน้า 82.
4. . อ้างแล้ว. หน้า 85-87.
5. . อ้างแล้ว. หน้า 88.
6. . อ้างแล้ว. หน้า 83.
7. แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์

ก่อนหน้า		เจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์)		ถัดไป
		เจ้าผู้ครอง และผู้ว่าราชการเมืองจำปาศักดิ์ (พ.ศ. 2446 – 2 มีนาคม พ.ศ. 2489)		เจ้าบุญอุ้ม ณ จำปาศักดิ์ (ประมุขแห่งราชสกุล ณ จำปาศักดิ์)