สำน กทร พย ส นม ค าของแผ นด น เป นหน วยงานราชการในส งก ดกรมธนาร กษ ท เก ดจากการปร บโครงสร างการแบ งส วนราชการของกรมธนาร

สำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน เป็นหน่วยงานราชการในสังกัดกรมธนารักษ์ ที่เกิดจากการปรับโครงสร้างการแบ่งส่วนราชการของกรมธนารักษ์เมื่อปี พ.ศ. 2545 โดยแบ่งแยกออกมาจาก “สำนักบริหารเงินตรา” เนื่องจากลักษณะและภารกิจในความดูแลรับผิดชอบที่แตกต่างกัน โดยสำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับการอนุรักษ์ การเก็บรักษา และจัดทำทะเบียนทรัพย์สิน การจัดแสดงและเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน อาทิ เครื่องยศ ต้นเค้าเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ตลอดจนสิ่งของเครื่องใช้ที่เกี่ยวเนื่องในองค์พระมหากษัตริย์ พระบรมวงศานุวงศ์ ขุนนาง หรือข้าราชการระดับสูง ซึ่งถือเป็นทรัพย์สินที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของชาติที่ตกทอดมาแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน รวมทั้งจำหน่ายเหรียญและผลิตภัณฑ์เหรียญ เพื่อส่งเสริมการสะสมเงินตรา

สำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน
ภาพรวมหน่วยงาน
Bureau of Grand National Treasure
อาคารสำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน ในพระบรมมหาราชวัง กรุงเทพมหานคร
ก่อตั้ง	พ.ศ. 2545
สำนักงานใหญ่	ในพระบรมมหาราชวัง ถนนหน้าพระลาน แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร
เว็บไซต์	เว็บไซต์สำนักทรัพย์สินฯ emuseum.treasury.go.th
เชิงอรรถ
หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง กรมธนารักษ์ ศาลาเครื่องราชอิสริยยศ เครื่องราชอิสริยาภรณ์ และเหรียญกษาปณ์

ประวัติ

แต่เดิมภารกิจในการดูแลรักษาและจัดเก็บทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน เป็นหน้าที่ของ "กรมเก็บ" ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งขึ้นในบริเวณพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันที่ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2433 ต่อมาในปี พ.ศ. 2454 ได้เปลี่ยนชื่อเป็น "กรมพระคลังมหาสมบัติ" ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 รัฐบาลได้ตั้งคณะกรรมการคัดแยก "ทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน" ออกจาก "ทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์" และเก็บรักษาไว้ใน "กรมพระคลังมหาสมบัติ" ต่อจากนั้นได้มีการประกาศใช้พระราชบัญญัติจัดตั้งกระทรวง และกรม พ.ศ. 2476 โดยให้ยุบกรมพระคลังมหาสมบัติและจัดตั้งเป็น "กองคลังกลาง" ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็น "กรมคลัง" และในภายหลังได้เปลี่ยนชื่อเป็น "กรมธนารักษ์" ในที่สุด

ด้วยเหตุที่การเก็บรักษาทรัพย์สินมีค่า ที่มีความสำคัญของแผ่นดินเป็นภารกิจหลักของกรมธนารักษ์ ในปี พ.ศ. 2519 นายสุนทร เสถียรไทย อธิบดีกรมธนารักษ์ในขณะนั้น จึงมีดำริให้ ดำเนินการคัดเลือกทรัพย์สิน เพื่อนำออกจัดแสดงในทำนองเดียวกับการจัดรูปแบบของพิพิธภัณฑ์ แต่เป็นเพียงการจัดแสดงทรัพย์สินเฉพาะอย่าง ซึ่งใช้พื้นที่ไม่กว้างขวางใหญ่โตเท่าใดนัก หลังจากที่ได้ทำการแบ่งทรัพย์สินออกเป็นหมวดต่างๆ เห็นว่าควรนำเหรียญกษาปณ์ไทยและเงินตราโบราณออกจัดแสดง เพื่อให้ประชาชนทั่วไปได้ทราบถึง 'วิวัฒนาการเหรียญกษาปณ์ไทย' เป็นลำดับแรก โดยได้นำความขึ้นกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ซึ่งก็ได้รับพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานพระบรมราชานุญาต ให้ใช้ส่วนหนึ่งของอาคารสำนักงานพระคลังข้างที่ หลังศาลาสหทัยสมาคม ในพระบรมมหาราชวัง เป็นสถานที่จัดแสดง และเรียกชื่อตามทรัพย์สินที่จัดแสดงว่า “ศาลาเหรียญกษาปณ์ไทย”

พระราชวงศ์ทั้ง 4 พระองค์ ในพิธีเปิด 'ศาลาเหรียญกษาปณ์ไทย'
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวขณะทรงเปิดแพรคลุมป้าย 'ศาลาเหรียญกษาปณ์ไทย'
ข้าราชการกรมธนารักษ์ร่วมถ่ายภาพหน้าป้ายชื่อ 'ศาลาเหรียญกษาปณ์ไทย'

ต่อมาในปี พ.ศ. 2521 กรมธนารักษ์ได้ขอขยายพื้นที่เพื่อนำ “เครื่องราชอิสริยยศและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย” ออกจัดแสดง โดยได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถและสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วย สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี ทรงทำพิธีเปิดทั้งสองครั้ง เมื่อเดือนเมษายน 2519 และสิงหาคม 2521

บัตรเชิญงานวันเปิดศาลาเครื่องราชอิสริยยศ และเครื่องราชอิสริยาภรณ์ในปี พ.ศ. 2521
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวขณะทรงเปิดแพรคลุมป้าย 'ศาลาเครื่องราชอิสริยยศและเครื่องราชอิสริยาภรณ์'
ป้ายชื่อศาลาเครื่องราชอิสริยยศและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้าอาคารสำนักงานพระคลังข้างที่

ในปี พ.ศ. 2526 หน่วยงานที่รับผิดชอบการจัดแสดงได้รับการยกฐานะขึ้นเป็น “กองเครื่องราชอิสริยยศและเหรียญกษาปณ์” จนกระทั่งมีการรวม ‘กองคลังกลาง’ และ ‘กองเครื่องราชอิสริยยศและเหรียญกษาปณ์’ เข้าด้วยกันเพื่อจัดตั้งเป็น “สำนักบริหารเงินตรา” ในปี พ.ศ. 2540 ต่อมาในปี พ.ศ. 2545 กรมธนารักษ์ได้ปรับโครงสร้างการแบ่งส่วนราชการอีกครั้ง โดยได้จัดตั้ง “สำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน” ขึ้นตามกฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการกรมธนารักษ์ กระทรวงการคลัง ลงวันที่ 9 ตุลาคม พ.ศ. 2545 เพื่อดูแลรับผิดชอบในการดำเนินการเกี่ยวกับทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน ตราบจนทุกวันนี้

โครงสร้างหน่วยงาน

สำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน อยู่ภายใต้การกำกับดูแลและรับผิดชอบของผู้อำนวยการสำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน แบ่งหน่วยงานในสังกัดในส่วนกลางออกเป็น 5 ส่วน และในส่วนภูมิภาค 2 ส่วน ดังนี้

หน่วยงานในส่วนกลาง

ส่วนเก็บรักษาและอนุรักษ์ทรัพย์สิน มีหน้าที่ดูแล เก็บรักษา และซ่อมแซมทรัพย์สินให้คงสภาพ หรือเสื่อมสภาพน้อยที่สุดตามหลักวิชาการอนุรักษ์
ส่วนจัดแสดงทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน มีหน้าที่จัดแสดงทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดินและเหรียญกษาปณ์ไทย ทั้งภายในและต่างประเทศ
ส่วนจัดการผลิตภัณฑ์ มีหน้าที่จัดหา จัดเก็บ และจำหน่ายเหรียญและผลิตภัณฑ์เหรียญ
ส่วนบริหารเงินทุน มีหน้าที่ในการจัดทำบัญชีและงบการเงินของเงินทุนหมุนเวียนการแสดงเหรียญกษาปณ์และเงินตราไทย
ส่วนอำนวยการ มีหน้าที่บริหารจัดการทรัพยากรที่ใช้ในการปฏิบัติงาน และเป็นหน่วยสนับสนุนการปฏิบัติงานของส่วนต่างๆ
มีหน้าที่เผยแพร่และจัดแสดงทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน จำหน่ายเหรียญและผลิตภัณฑ์เหรียญ
มีหน้าที่จำหน่ายเหรียญและผลิตภัณฑ์เหรียญ

ภารกิจหลัก

สำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน มีภารกิจหลักในการปฏิบัติงาน 3 ด้าน

การเก็บรักษาและอนุรักษ์ทรัพย์สิน

ด้วยการดูแล เก็บรักษา และอนุรักษ์ทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน อาทิ เครื่องราชอิสริยยศ เครื่องราชอิสริยาภรณ์ เงินตราโบราณ ดวงตราไปรษณียากรโบราณ เครื่องประดับ ฯลฯ อย่างถูกต้องตามหลักวิชาการอนุรักษ์ เพื่อหยุดยั้งหรือชะลอการเสื่อมสภาพของทรัพย์สิน และเพื่อให้ทรัพย์สินอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์ที่สุด

การดูแลทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน ประกอบด้วย 3 กิจกรรม คือ การอนุรักษ์ การจัดทำทะเบียน และการจัดเก็บ ที่ได้ดำเนินการเป็นโครงการมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2547 ต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน โดยมีผู้ทรงคุณวุฒิจากหน่วยงานภายนอก ที่มีความรู้ความเชี่ยวชาญ มีประสบการณ์ด้านต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับงานทั้ง 3 กิจกรรม เป็นกรรมการที่ปรึกษาให้คำแนะนำ และประเมินผลการดำเนินงาน ทำให้การดำเนินงานด้านการดูแล เก็บรักษา และอนุรักษ์ทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดินมีประสิทธิภาพ ก้าวหน้า และพัฒนาอย่างต่อเนื่อง

การจัดแสดงทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน

ศาลาเครื่องราชอิสริยยศ เครื่องราชอิสริยาภรณ์ และเหรียญกษาปณ์	ห้องจัดแสดงเครื่องราชอิสริยยศสมเด็จพระเทพฯ และห้องพระราชพิธีสมโภชเดือนและขึ้นพระอู่
งานบัตรใบเดียวเที่ยว 100 พิพิธภัณฑ์ ณ สวนสัตว์ดุสิต ซึ่งสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ เสด็จมาทรงเปิดงาน	งานพุทธบูชานิทรรศ ที่โรงเรียนพุทธบูชาเชิญเข้าร่วมจัดนิทรรศการ

ทรัพย์สินที่ได้รับการอนุรักษ์เรียบร้อยแล้ว จะถูกคัดเลือกนำออกจัดแสดงที่ศาลาเครื่องราชอิสริยยศ เครื่องราชอิสริยาภรณ์ และเหรียญกษาปณ์ ในพระบรมมหาราชวัง และที่ศาลาธนารักษ์ 1 จังหวัดเชียงใหม่ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้เยาวชนของชาติและประชาชนทั่วไปได้มีโอกาสชื่นชม ศึกษาหาความรู้ และร่วมภาคภูมิใจในทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดินที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของชาติ ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมไทย ตลอดจนศิลปะด้านงานช่างฝีมือไทยโบราณที่ได้รังสรรค์ผลงานอย่างประณีต วิจิตรบรรจง งดงามมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่โดดเด่น

เพื่อให้การจัดแสดงทรัพย์สิน เป็นที่รู้จักและได้รับความสนใจจากประชาชนอย่างทั่วถึง สำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดินจึงได้จัดทำเว็บไซต์นำชมศาลาเครื่องราชอิสริยยศฯ e-Museum 2011-06-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เป็นพิพิธภัณฑ์ออนไลน์ ซึ่งสามารถเข้าชมการจัดแสดงที่ศาลาเครื่องราชอิสริยยศฯ ได้อย่างครบถ้วน นอกจากนี้ สำนักทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดินยังเข้าร่วมงานนิทรรศการทั้งในและต่างประเทศอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้ความรู้เกี่ยวกับทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน

การจำหน่ายเหรียญและผลิตภัณฑ์เหรียญ

จำหน่ายเหรียญและผลิตภัณฑ์เหรียญ ที่กรมธนารักษ์จัดทำในวาระสำคัญเกี่ยวกับชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ เพื่อส่งเสริมการเก็บสะสม โดยมีหน่วยบริการทั้งในส่วนกลางและส่วนภูมิภาค ดังนี้

ส่วนกลาง

ศาลาเครื่องราชอิสริยยศ เครื่องราชอิสริยาภรณ์ และเหรียญกษาปณ์ ในพระบรมมหาราชวัง
หน่วยจ่ายแลกเหรียญ กระทรวงการคลัง
อาคารสำนักบริหารเงินตรา ถนนจักรพงษ์

หน่วยงานในส่วนภูมิภาค

ศาลาธนารักษ์ 1 จังหวัดเชียงใหม่

จัดตั้งขึ้น เพื่อให้ประชาชนในส่วนภูมิภาค ได้มีโอกาสชื่นชมทรัพย์สินมีค่าของแผ่นดิน โดยได้จัดแสดงเหรียญกษาปณ์ยุคสมัยต่างๆ และเน้นการจัดแสดงเงินตราสมัยล้านนา รวมทั้งจัดแสดงเหรียญที่ระลึกและเครื่องราชอิสริยยศ เพื่อเผยแพร่วัฒนธรรมออกไปสู่ภูมิภาค นอกจากนี้ยังมีบริการจ่ายแลก รับคืนเหรียญกษาปณ์ และจำหน่ายเหรียญเพื่อการสะสม รวมทั้งการจัดนิทรรศการนอกสถานที่

ที่ทำการ “ศาลาธนารักษ์ 1” ตั้งอยู่เลขที่ 52 ถนนราชดำเนิน ตำบลศรีภูมิ อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ เปิดทำการเมื่อวันที่ 4 ธันวาคม พ.ศ. 2538

ศาลาธนารักษ์ 2 จังหวัดสงขลา

ศาลาธนารักษ์ 2 ตั้งอยู่ชั้น 1 บริเวณห้องสำนักงานคลังจังหวัด (เดิม)

จัดตั้งขึ้นเพื่อให้บริการแก่ประชาชนในส่วนภูมิภาค โดยมีหน้าที่ในการให้บริการจ่ายแลก รับคืนเหรียญกษาปณ์ และการจำหน่ายเหรียญ เพื่อการสะสม

ศาลาธนารักษ์ 2 เปิดให้บริการแก่ประชาชนอย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม 2546 โดยมีที่ทำการอยู่ในอาคารศาลากลางจังหวัดสงขลา (หลังเก่า) บริเวณห้องสำนักงานคลังจังหวัด (เดิม) ตั้งอยู่ที่ ถนน ราชดำเนิน ตำบลบ่อยาง อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา

ดูเพิ่ม

กระทรวงการคลัง

แหล่งข้อมูลอื่น

เว็บไซต์กรมธนารักษ์