วังหลัง

พระราชวังบวรสถานพิมุข หรือ วังหลัง คือ วังของสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมพระอนุรักษ์เทเวศร์ ซึ่งทรงเป็นกรมพระราชวังบวรสถานพิมุขในรัชกาลที่ 1 สร้างขึ้นที่ตำบลสวนลิ้นจี่ ตั้งแต่เมื่อครั้งยังดำรงพระยศเป็นสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ ถือว่าเป็นพระราชนิเวศน์เดิมของพระองค์ท่าน พื้นที่ดังกล่าวนี้มีขอบเขตทางทิศเหนือจรดกำแพงเมืองธนบุรีเดิม ทางทิศใต้จรดฉางเกลือ

พระราชวังบวรสถานพิมุข
พระราชวังบวรสถานพิมุขในอดีต
ชื่อเดิม	วังสวนลิ้นจี่
ชื่ออื่น	วังหลัง
ที่มา	กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข
ข้อมูลทั่วไป
สถานะ	ถูกรื้อถอน
ประเภท	พระราชวัง
ที่ตั้ง	แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย
เมือง	กรุงเทพมหานคร
ประเทศ	ไทย
เริ่มสร้าง	พ.ศ. 2325
รื้อถอน	พ.ศ. 2431

แนวกำแพงวังสวนมังคุดซึ่งถูกเข้าใจผิดว่าเป็นกำแพงวังหลัง

วังหลังนี้เป็นกำลังสำคัญที่จะป้องกันพระนครทางทิศตะวันตกฝ่ายเหนือจากการรุกรานของข้าศึก ถัดจากวังหลังลงไปเป็นตำบลสวนมังคุด ซึ่งเป็นบ้านเดิมของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี ต่อไปเป็นบ้านปูนและบ้านขมิ้นตามลำดับ ครั้นกรมพระราชวังหลังทิวงคตแล้ว วังก็ถูกแบ่งออกเป็นตอน ๆ ตอนพระมนเทียรสถานเดิม เจ้าครอกทองอยู่ ที่เรียกกันทั่วไปว่า "เจ้าครอกข้างใน" ประทับอยู่ ทางตอนใต้แบ่งออกเป็น 3 วัง คือ

• วังเหนือ เรียกว่า วังน้อย เป็นที่ประทับของพระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนเรศร์โยธี
• วังกลาง เรียกว่า วังกลาง เป็นที่ประทับของพระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหลวงเสนีบริรักษ์ ต้น
• วังใต้ เรียกว่า วังใหญ่ เป็นที่ประทับของพระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนราเทเวศร์ ต้น

ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เชื้อสายกรมพระราชวังหลังไม่มีกำลังที่จะดูแลรักษาวัง จึงได้ปล่อยให้ร้างอยู่อย่างนั้น โดยที่รอบ ๆ เป็นที่อยู่ของราชสกุลเสนีวงศ์หรือปาลกะวงศ์ ซึ่งเป็นเชื้อสายของกรมพระราชวังหลังในปัจจุบัน ที่เหลือกลายเป็นที่ดินราษฎรไป

คณะกรรมการสร้างโรงพยาบาลศิริราชได้ขอพระราชทานที่แปลงใต้ คือ วังกรมหมื่นนราเทเวศร์ มาเป็นพื้นที่สำหรับสร้างโรงพยาบาล ต่อมาโรงพยาบาลศิริราชได้ขยายออกไปจนเกือบเต็มวังหลัง โดยได้รับพระราชทานพื้นที่เพิ่มเติมบ้าง เวนคืนด้วยเงินงบประมาณบ้าง ส่วนเขตวังหลังส่วนเหนือซึ่งเป็นที่ของสถานีรถไฟธนบุรี ทางโรงพยาบาลศิริราชเพิ่งได้รับกรรมสิทธิ์เพิ่มเติมอีก 30 ไร่ เมื่อปี พ.ศ. 2547 เพื่อพัฒนาเป็นสถาบันการแพทย์ชั้นเลิศในเอเชียอาคเนย์ คือ โรงพยาบาลศิริราช ปิยมหาราชการุณย์ ซากกำแพงวังหลังส่วนนี้ได้รับการอนุรักษ์ดูแลเป็นอย่างดี โดยมีกระจกควบคุมอุณหภูมิครอบไว้อยู่

ปัจจุบันตำบลวังหลังได้รับการเปลี่ยนชื่อเป็น แขวงศิริราช ส่วนถนนเข้าวังหลังได้รับชื่อว่า ถนนวังหลัง

อ้างอิง

• ภาพถ่ายทางอากาศของ พระราชวังบวรสถานพิมุข

• หนังสือ ศิริราชร้อยปี ประวัติและวิวัฒนาการ โดย ศ.นพ. สรรใจ แสงวิเชียร
• "'สุนทรภู่' เคยอยู่ที่นี่ วังหลัง ธนบุรี 'ศิริราชพิมุขสถาน'". มติชน. 2017-06-20.