ยุทธการเคิสก์

ยุทธการที่คูสค์ (อังกฤษ: Battle of Kursk) เกิดขึ้นเมื่อกำลังเยอรมนีและโซเวียตเผชิญหน้ากันในแนวรบด้านตะวันออกระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง บริเวณย่านชานนครคูสค์ (Kursk) ห่างจากกรุงมอสโกไปทางใต้ 450 กิโลเมตร ในสหภาพโซเวียต ช่วงเดือนกรกฎาคมและสิงหาคม ค.ศ. 1943 ยุทธการที่คูสค์เป็นทั้งชุดของการสงครามยานเกราะที่ใหญ่ที่สุด รวมถึงยุทธการที่โปรโฮรอฟกา และการสงครามทางอากาศวันเดียวราคาแพงที่สุดในประวัติศาสตร์ ยุทธการนี้นับเป็นการรุกทางยุทธศาสตร์ครั้งสุดท้ายของเยอรมนีที่สามารถดำเนินการได้ในทางตะวันออก ชัยชนะเด็ดขาดของโซเวียตที่เป็นผลให้กองทัพแดงมีการริเริ่มทางยุทธศาสตร์ในช่วงที่เหลือของสงคราม

ยุทธการคูสค์
ส่วนหนึ่งของ แนวรบด้านตะวันออกในสงครามโลกครั้งที่สอง
การรุกที่โดดเด่นของฝ่ายเยอรมนีในช่วงการโจมตีที่ และการรุกตอบโต้ของฝ่ายโซเวียตในบริเวณตอนเหนือ
วันที่ 5 กรกฎาคม ค.ศ. 1943 (1943-07-05) – 23 สิงหาคม ค.ศ. 1943 (1943-08-23) (1 เดือน 2 สัปดาห์ 4 วัน) การรุกของเยอรมนี: 5 กรกฎาคม ค.ศ. 1943 (1943-07-05) – 16 กรกฎาคม ค.ศ. 1943 (1943-07-16) การรุกของโซเวียต: 12 กรกฎาคม ค.ศ. 1943 (1943-07-12) – 23 สิงหาคม ค.ศ. 1943 (1943-08-23) สถานที่ แคว้นคูสค์ สหพันธ์สาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตรัสเซีย สหภาพโซเวียต ผล โซเวียตชนะ ดินแดน เปลี่ยนแปลง หลังสงคราม โซเวียตได้ดินแดนเพิ่มพร้อมกับแนวหน้าที่กว้าง 2,000 กิโลเมตร (1,200 ไมล์)
คู่สงคราม
ไรช์เยอรมัน	สหภาพโซเวียต
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ
เอริช ฟอน มันชไตน์  กึนเทอร์ ฟ็อน คลูเกอ      วัลเทอร์ โมเดิล    โรแบร์ท ฟอน ไกรม์	เกออร์กี จูคอฟ  คอนสตันติน โรคอสซอฟสกี  นีโคไล วาตูติน  อีวาน โคเนฟ
กำลัง
ปฏิบัติการซิทาเดล: ทหาร 780,900 นาย รถถัง 2,928 คัน ปืนใหญ่และปืนครก 9,966 กระบอก ระยะรุกกลับของโซเวียต: ทหาร 940,900 นาย รถถัง 3,253 คัน ปืนใหญ่และปืนครก 9,467 กระบอก อากาศยาน 2,110 ลำ	ปฏิบัติการซิทาเดล: ทหาร 1,910,361 นาย (รวมทหารที่สู้รบจริง 1,426,352 นาย) รถถัง 5,128 คัน ปืนใหญ่และปืนครก 25,013 กระบอก ระยะรุกกลับของโซเวียต: ทหาร 2,500,000 นาย รถถัง 7,360 คัน ปืนใหญ่และปืนครก 47,416 กระบอก อากาศยาน 2,792 ถึง 3,549 ลำ
ความสูญเสีย
ปฏิบัติการซิทาเดล: ทหาร 54,182 นาย รถถังและปืนใหญ่จู่โจมพังทลาย 252–323 อัน รถถังและปืนใหญ่จู่โจมพังทลายเสียหาย 1,612 อัน อากาศยาน 159 ลำ ปืนประมาณ 500 กระบอก ยุทธการคูสค์: ทหาร 165,314 (54,182 นายในช่วงปฏิบัติการซิทาเดล และ 111,132 นายในช่วงระยะรุกกลับของโซเวียต) – 203,000 นาย รถถังและปืนใหญ่จู่โจมพังทลายประมาณ 760-1,200 อัน อากาศยาน 681 ลำ (ในวันที่ 5–31 กรกฎาคม)	ปฏิบัติการซิทาเดล: ทหาร 177,847 นาย รถถังและปืนใหญ่จู่โจมพังทลายหรือเสียหาย 1,614–1,956 อัน อากาศยาน 459 ~ 1,000 ลำ ยุทธการคูสค์: ทหารเสียชีวิต หายตัว หรือถูกจับกุม 254,470 นาย บาดเจ็บหรือป่วย 608,833 นาย (บาดเจ็บ 74% และป่วย 26%) รวม 863,303 นาย (บาดเจ็บและเสียชีวิตในสงครามประมาณ 710,000 นาย) รถถังและปืนใหญ่จู่โจมถูกทำลายหรือเสียหายอย่างหนัก 6,064 อัน (ในจำนวนนี้ ถูกทำลายไป 60–65%) อากาศยานประมาณ 2,220 ลำ (รวมลำที่บินระยะไกล) ปืนใหญ่ 5,244 กระบอก
ที่ตั้งในประเทศรัสเซียในปัจจุบัน

ฝ่ายเยอรมนีหวังจะย่นแนวรบของตนโดยกำจัดส่วนที่ยื่นออกมาที่คูสค์ ซึ่งเป็นผลมาจากความพ่ายแพ้ในยุทธการที่สตาลินกราด คีมตามที่คิดไว้ล่วงหน้าเจาะผ่านปีกด้านเหนือและใต้เพื่อบรรลุการล้อมกำลังกองทัพแดงใหญ่ อย่างไรก็ดี ฝ่ายโซเวียตมีข่าวกรองเจตนาของกองทัพเยอรมัน ด้วยเหตุนี้ ประกอบกับความล่าช้าของเยอรมนีที่ต้องรออาวุธใหม่ ส่วนใหญ่คือ รถถังทีเกอร์และแพนเธอร์ ทำให้กองทัพแดงมีเวลาสร้างแนวป้องกันเป็นชุดและเก็บกำลังหนุนขนาดใหญ่เพื่อการตีโต้ตอบทางยุทธศาสตร์

โดยได้รับแจ้งล่วงหน้าหลายเดือนว่าการโจมตีจะเกิดแก่คอของส่วนที่ยื่นออกมาที่คูสค์ ฝ่ายโซเวียตวางแผนที่จะชะลอ หันเห ตลอดจนทำให้หัวหอกแพนเซอร์อันทรงพลังของเยอรมนีอ่อนกำลังและค่อย ๆ ยอมจำนน โดยบีบให้พวกเขาโจมตีผ่านเครือข่ายเขตทุ่นระเบิด เขตยิงปืนใหญ่มองเห็นล่วงหน้า (pre-sighted artillery fire zone) และที่มั่นแข็งแรงต่อสู้รถถังที่อำพรางไว้ ประกอบด้วยแนวป้องกันมีพื้นที่ว่างแปดแนว ลึก 250 กิโลเมตร ซึ่งลึกกว่า 10 เท่าของแนวมากีโน และมีปืนใหญ่ต่อสู้รถถังกว่าอัตรา 1:1 ของยานพาหนะที่จะเข้าตี ซึ่งเชื่อมต่อถึงกันอย่างกว้างขวาง จนถึงปัจจุบันยังเป็นงานการป้องกันที่กว้างขวางที่สุดที่เคยก่อสร้างมา และพิสูจน์ให้เห็นแล้วว่า มีความลึกเกินกว่าสามเท่าของความลึกที่จำเป็นต่อการชะลอขอบเขตไกลที่สุดของการโจมตีฝ่ายเยอรมัน

เมื่อกองทัพเยอรมันหมดกำลังไปกับการป้องกัน ฝ่ายโซเวียตก็สนองด้วยการตีโต้ตอบ ซึ่งทำให้กองทัพแดงยึดโอเรลและเบลโกรอดคืนได้เมื่อวันที่ 5 สิงหาคม และฮาร์คอฟเมื่อวันที่ 23 สิงหาคม และผลักดันฝ่ายเยอรมันกลับไปข้ามแนวรบอันกว้างใหญ่

แม้กองทัพแดงจะเคยประสบความสำเร็จในฤดูหนาว แต่ชัยชนะครั้งนี้นับเป็นการรุกทางยุทธศาสตร์ในฤดูร้อนของโซเวียตที่ประสบความสำเร็จเป็นครั้งแรกในสงคราม ปฏบัติการยุทธศาสตร์อันเป็นต้นแบบนี้ได้บรรจุในหลักสูตรวิทยาลัยการทัพ ยุทธการคูสค์เป็นยุทธการครั้งแรกซึ่งการรุกบลิทซครีกประสบความล้มเหลวก่อนที่จะสามารถเจาะผ่านการป้องกันของข้าศึกและเข้าไปในความลึกเชิงยุทธศาสตร์ (strategic depth)

แม้ว่ากองทัพเยอรมันจะถูกผลักดันแต่จอมพลเอริค ฟอน มันสไตน์ตั้งใจจะตั้งรับโซเวียตในแนวรบตะวันออกให้ได้แต่ทว่ากลับไม่เป็นไปอย่างที่คิด เนื่องจากฮิตเลอร์ได้สั่งให้ถอนกำลังยานเกราะแพนเซอร์ไปยังอิตาลี เพราะได้ข่าวว่ากองทัพสัมพันธมิตรได้บุกยึดเกาะซิซิลีแล้ว อิตาลีภายใต้การนำของเบนิโต มุสโสลินีกำลังตกอยู่ในอันตราย ดังนั้นฮิตเลอร์ต้องช่วยเหลือด่วน. ฟอน มันสไตน์ได้พยายามคัดค้านแต่กลับไร้ผล เมื่อไร้ยานเกราะแพนเซอร์ กองทัพแดงกลับสามารถรุกได้อย่างรวดเร็วจนกองทัพเยอรมันต้องออกจากดินแดนรัสเซีย. ฟอน มันสไตน์ได้โทษฮิตเลอร์ว่าการวางแผนรบของฮิตเลอร์นั้นไร้สาระ

หมายเหตุ

1. "With the final destruction of German forces at Kharkov, the Battle of Kursk came to an end. Having won the strategic initiative, the Red Army advanced along a 2,000 กิโลเมตร (1,200 ไมล์) front." (Taylor & Kulish 1974, p. 171).
2. The breakdown as shown in Bergström (2007, pp. 127–128) is as follows: 1,030 aircraft of 2nd Air Army and 611 of 17th Air Army on the southern sector (Voronezh Front), and 1,151 on the northern sector (Central Front).(Bergström 2007, p. 21).
3. The breakdown as shown in Zetterling & Frankson (2000, p. 20) is as follows: 1,050 aircraft of 16th Air Army (Central Front), 881 of 2nd Air Army (), 735 of 17th Air Army (only as a secondary support for Voronezh Front), 563 of the 5th Air Army () and 320 of .
4. ปฏิบัติการซิทาเดล (เยอรมัน: Operation Zitadelle) หมายถึง ช่วงการโจมตีของเยอรมนีตั้งแต่วันที่ 4 ถึง 16 กรกฎาคม ความสูญเสียของฝ่ายโซเวียตเป็นช่วง 5-23 กรกฎาคม
5. The breakdown as shown in Frieser (2007, p. 154) is as follows: 9,063 KIA, 43,159 and 1,960 MIA.
6. ยุทธการคูสค์ทั้งหมดหมายถึงช่วงการโจมตีของเยอรมนีและการตีโต้ตอบของโซเวียตตั้งแต่วันที่ 4 กรกฎาคมถึง 23 สิงหาคม
7. The breakdown as shown in Frieser (2007, pp. 197, 200) is as follows: 86,064, of whom 25,515 dead or missing; 25,068 men, of whom 8,933 dead or missing.
8. Figures for 5–31 July, as given by the Luftwaffe logistics staff (Generalquartiermeister der Luftwaffe).
9. The breakdown as shown in Krivosheev (1997, pp. 132–134) is as follows: Kursk-defence: 177,847; : 429,890; : 255,566.
10. The breakdown as shown in Krivosheev (1997, p. 262) is as follows: Kursk-defence; 1,614. ; 2,586. ; 1,864.

อ้างอิง

1. Glantz & House 2004, p. 338.
2. Glantz & House 1995, p. 165.
3. Frieser 2007, p. 100.
4. Bergström 2007, pp. 123–125: Figures are from German archives. Bundesarchiv-Militararchiv, Freiburg; Luftfahrtmuseum, Hannover-Laatzen; WASt Deutsche Dienststelle, Berlin.
5. Glantz & House 2004, p. 337.
6. Bergström 2007, pp. 127–128, figures are from Russian archives; Russian aviation trust; Russian Central Military Archive TsAMO, Podolsk; Russian State Military Archive RGVA, Moscow; Monino Air Force Museum, Moscow..
7. Zetterling & Frankson 2000, p. 20.
8. U.S. Army Concepts Analysis Agency, Kursk Operation Simulation and Validation Exercise – Phase III (KOSAVE II), p. 5-14 through 5–15.
9. Frieser 2007, pp. 153, 200.
10. Beevor 2012, p. 485.
11. Glantz & House 2004, p. 276.
12. Frieser 2007, p. 200.
13. Operation Barbarossa: the Complete Organisational and Statistical Analysis, and Military Simulation Volume I
14. Searle 2017, p. 80.
15. Frieser 2007, p. 154.
16. Clark 2012, p. 408.
17. Frieser 2007, pp. 197, 200.
18. Zetterling & Frankson 2000, pp. 117, 116, and endnote 18: For all participating armies in the Kursk area, there were 203,000 casualties for July and August.
19. Frieser 2007, p. 201: Exact numbers are unknown; the entire German eastern front lost 1,331 tanks and assault guns for July and August, so the number of 760 is an estimate.
20. Töppel 2017, p. 203.
21. Bergström 2008, p. 120.
22. Krivosheev 2001, p. .
23. Krivosheev 2001, p. .
24. Frieser 2007, p. 150.
25. Krivosheev 2001.
26. Koltunov & Solovyev 1970, p. 366.
27. Krivosheev 1997, pp. 132–134.
28. N. Ivanov, A. Georgievsky and O. Lobastov. "Soviet health care and military medicine in the Great Patriotic War of 1941–1945". p. 205
29. Kursk 1943 The Greatest Battle of the Second World War by Roman Toeppel 2018 p. 207
30. Krivosheev 1997, p. 262.
31. Kursk 1943 The Greatest Battle of the Second World War by Roman Toeppel 2018 p. 206
32. Hill, Alexander (2016-12-24). The Red Army and the Second World War. ISBN .
33. Dunn 1997, p. p. x.
34. Kasdorf, p. 16.
35. Glantz 1989, pp. 149–59.
36. Keegan 2006. sfn error: no target: CITEREFKeegan2006 ()
37. Glantz 1986.
38. Glantz & House 1995, p. 167.

บรรณานุกรม

• (2007). The Day of Battle, The War in Sicily and Italy, 1943–1944. The Liberation Trilogy. Vol. II. New York: Henry Holt. ISBN .
• Beevor, Antony (2012). The Second World War. New York: Back Bay Books. ISBN .
• Bellamy, Christopher (October 2003). "Implications for Military and Strategic Thought". RUSI Journal. 148 (5): 84–88.
• Bergström, Christer (2007). Kursk — The Air Battle: July 1943. Hersham: Chevron/Ian Allan. ISBN .
• Bergström, Christer (2008). Bagration to Berlin — The Final Air Battle in the East: 1941–1945. Burgess Hill: Chevron/Ian Allan. ISBN .
• Barbier, Mary Kathryn (2002). Kursk: The Greatest Tank Battle, 1943. Zenith Imprint. ISBN .
• Brand, Dieter (2003). . Österreichische Militärische Zeitschrift (ภาษาเยอรมัน). Bundesministerium für Landesverteidigung und Sport (6). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 1 พฤศจิกายน 2014.
• Bauman, Walter (1998). . Maryland: US Army Concepts Analysis Agency. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 20 มิถุนายน 2013. — A study of the southern sector of the Battle of Kursk conducted by the US Army Concepts Analysis Agency and directed by Walter J. Bauman, using data collected from military archives in Germany and Russia by The Dupuy Institute (TDI).
• (2012). . Lawrence, KS: University Press of Kansas. ISBN . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 7 ตุลาคม 2016.
• ; Parshall, Jonathan (2013). Kursk, The Epic Armored Engagement. 2013 International Conference on WWII. via the official channel of ; session by the historians. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-12-11.
• (1966). Barbarossa: The Russian-German Conflict 1941–1945. New York: Morrow. ISBN . OCLC 40117106.
• Clark, Lloyd (2012). Kursk: The Greatest Battle: Eastern Front 1943. London: Headline Publishing Group. ISBN .
• Copeland, B. Jack. "Colossus, The First Large Scale Electronic Computer". สืบค้นเมื่อ 14 June 2013.
• Corum, James (January 1995). "The Luftwaffe's Army Support Doctrine, 1918–1941". The Journal of Military History. 59 (1): 53–76. doi:10.2307/2944364. ISSN 1543-7795. JSTOR 2944364.
• Dunn, Walter (1997). Kursk: Hitler's Gamble, 1943. Westport, Conn: Greenwood Press. ISBN .
• Empric, Bruce E. (2020). Tigers on the Steppe: Red Army Valor in the Battle of Kursk. Seattle: Teufelsberg Press. ISBN .
• ; Schmider, Klaus; Schönherr, Klaus; Schreiber, Gerhard; ; Wegner, Bernd (2007). Die Ostfront 1943/44 – Der Krieg im Osten und an den Nebenfronten [The Eastern Front 1943–1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts]. [Germany and the Second World War] (ภาษาเยอรมัน). Vol. VIII. München: Deutsche Verlags-Anstalt. ISBN .
• Gerwehr, Scott; Glenn, Russell W. (2000). The Art of Darkness: Deception and Urban Operations. Santa Monica: Rand. ISBN .
• (September 1986). (PDF). U.S. Army Command and General Staff College. Ft. Belvoir. Soviet Army Studies Office Combined Arms Center Combat Studies Institute (CSI Report No. 11). OCLC 320412485. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2015-05-18. สืบค้นเมื่อ 2012-04-28.
• Glantz, David M. (1989). Soviet Military Deception in the Second World War. London: Routledge. ISBN .
• Glantz, David M.; House, Jonathan (1995). When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence, Kansas: University of Kansas Press. ISBN .
• Glantz, David M.; Orenstein, Harold S. (1999). The Battle for Kursk 1943: The Soviet General Staff Study. London; Portland, OR: Frank Cass. ISBN . — This report, commissioned by the Soviet General Staff in 1944, was designed to educate the Red Army on how to conduct war operations. It was classified secret until its declassification in 1964, and was subsequently translated to English and edited by Orenstein and Glantz. Its original title was Collection of materials for the study of war experience, no. 11 (รัสเซีย: Сборник материалов по изучению опыта Великой Отечественной войны № 11, อักษรโรมัน: Sbornik materialov po izucheniiu opyta Velikoi Otechestvennoi voiny № 11)
• Glantz, David M.; House, Jonathan M. (2004) [1999]. The Battle of Kursk. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. ISBN .
• Glantz, David M. (2013). Soviet Military Intelligence in War. London: Taylor & Francis. ISBN .
• Grazhdan, Anna (director); Artem Drabkin & Aleksey Isaev (writers); Valeriy Babich, Vlad Ryashin, et al. (producers) (2011). (television documentary). Soviet Storm: World War II in the East. Star Media. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2 April 2015. สืบค้นเมื่อ 19 March 2015.
• Guderian, Heinz (1937). Achtung – Panzer!. Sterling Press. ISBN .
• Guderian, Heinz (1952). Panzer Leader. New York: Da Capo. ISBN .
• (2013). Operation Barbarossa:Nazi Germany's War in the East, 1941–1945 (First ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN .
• Healy, Mark (1992). Kursk 1943: Tide Turns in the East. London: Osprey. ISBN .
• Healy, Mark (2010). Zitadelle: The German Offensive Against the Kursk Salient 4–17 July 1943. Stroud: History Press. ISBN .
• Jacobsen, Hans Adolf; Rohwer, Jürgen (1965). Decisive battles of World War II; the German view. New York, NY: Putnam. OCLC 1171523193.
• Jentz, Tom; Doyle, Hillary (1993). Tiger 1 Heavy Tank 1942–45. illustrated by Sarson, Peter. . ISBN .
• Jentz, Thomas (1995). Germany's Panther Tank. Atglen: Schiffer Pub. ISBN .
• Kasdorf, Bruno (2000). "The Battle of Kursk – An Analysis of Strategic and Operational Principles" (PDF). . {{}}: Cite journal ต้องการ |journal= ((help))
• (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. London: Greenhill Books. ISBN .
• (2001). Россия и СССР в войнах XX века: Потери вооруженных сил: Статистическое исследование [Russia and the USSR in the Wars of the 20th Century: Loss of Armed Forces: Statistical Study] (ภาษารัสเซีย). Moscow: Olma Press. ISBN .
• Koltunov, Grigoriy; Solovyev, Boris (1970). Kurskaya bitva (ภาษารัสเซีย). Moscow: Voenizdat. OCLC 1180810844.
• (1948). The German Generals Talk. New York: Morrow.
• Litvin, Nikolai; Britton, Stuart (2007). 800 Days on the Eastern Front: A Russian Soldier Remembers World War II. Modern War Studies. Lawrence, Kansas: University of Kansas Press. ISBN .
• Willmott, Hedley Paul (1990). The Great Crusade: A new complete history of the Second World War. New York: Free Press. ISBN .
• Moorhouse, Roger (2011). Berlin at war: Life and Death in Hitler's capital, 1939–45. London: Vintage. ISBN .
• Muller, Richard (1992). The German Air War in Russia, 1941-1945. Baltimore: The Nautical & Aviation Publishing Company of America. ISBN .
• Mulligan, Timothy P. (1987). . Journal of Contemporary History. 22 (2): 235–260. doi:10.1177/002200948702200203. S2CID 162709461. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-02-23. สืบค้นเมื่อ 2012-04-28.
• Münch, Karlheinz (1997). Combat History of Schwere Panzerjäger Abteilung 653: Formerly the Sturmgeschütz Abteilung 197 1940–1942. Winnipeg: . ISBN .
• Murray, Williamson (1983). Strategy for defeat : the Luftwaffe, 1933-1945. Maxwell Air Force Base, Ala: Air University Press.
• Newton, Steven (2002). Kursk: The German View. Cambridge: Da Capo Press. ISBN .
• Nipe, George (1998). . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 10 August 2015. สืบค้นเมื่อ 17 July 2015.
• Nipe, George (2011). Blood, Steel, and Myth: The II. SS-Panzer-Korps and the Road to Prochorowka, July 1943. Southbury, Conn: Newbury. ISBN .
• (1995). Why the Allies Won. New York: Norton Press. ISBN .
• . Innovation News. TechMediaNetwork. 27 May 2011. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 23 June 2011. สืบค้นเมื่อ 14 June 2013.
• Searle, Alaric (2017). Armoured Warfare: A Military, Political and Global History. Bloomsbury Publishing. ISBN .
• (2013). Armor and Blood: The Battle of Kursk, The Turning Point of World War II. New York, USA: Random House. ISBN .
• (2013). "The Crucible". MHQ: The Quarterly Journal of Military History. 25 (3): 28–37.
• ; Kulish, V.M. (1974). A History of World War Two. London: Octopus Books. ISBN .
• Töppel, Roman (2017). Kursk 1943: Die größte Schlacht des Zweiten Weltkriegs [Kursk 1943: The Largest Battle of the Second World War] (ภาษาเยอรมัน). Paderborn: Schöningh. ISBN .
• Weiss, Thomas J, II (2000). "Fire Support at the Battle of Kursk". Field Artillery (4). สืบค้นเมื่อ 17 June 2015.
• Yeide, Harry (2014). Fighting Patton: George S. Patton Jr. Through the Eyes of His Enemies. Zenith Press. ISBN .
• Zamulin, Valeriy (2011). Demolishing the Myth: The Tank Battle at Prokhorovka, Kursk, July 1943: An Operational Narrative. Solihull: Helion & Company. ISBN .
• Zetterling, Niklas; Frankson, Anders (2000). Kursk 1943: A Statistical Analysis. Cass Series on the Soviet (Russian) Study of War. London: Frank Cass. ISBN .

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ยุทธการที่คูสค์

51°43′N 36°11′E / 51.717°N 36.183°E / 51.717; 36.183