มหาวรรค

คัมภีร์หลักในพระพุทธศาสนา พระไตรปิฎกเถรวาท ๔๕ เล่ม
		พระวินัยปิฎก
		คัมภีร์ สุตตวิภังค์ คัมภีร์ ขันธกะ คัมภีร์ ปริวาร
		พระสุตตันตปิฎก
		คัมภีร์ ทีฆนิกาย คัมภีร์ มัชฌิมนิกาย
		พระอภิธรรมปิฎก
		ปุ. กถา ปัฏฐานปกรณ์

คัมภีร์มหาวรรค หรือ มหาวรรค คือหมวดหมู่หนึ่งในคัมภีร์ขันธกะ อันเป็นคัมภีร์ที่สองในพระวินัยปิฎกเถรวาท ตามการจัดแบ่งของสมาคมบาลีปกรณ์ มหาวรรค มีเนื้อหาครอบคลุมพระไตรปิฎกเล่มที่ 4-5 มีเนื้อหาว่าด้วยหลักในการประพฤติในด้านขนบธรรมเนียมเพื่ออาจาระที่เหมาะสมของพระสงฆ์ โดยรวมหลักสิกขาบทในคัมภีร์มหาวรรคเรียกว่า สิกขาบทฝ่ายอภิสมาจาร หรือ สิกขาบทนอกพระปาติโมกข์

คัมภีร์มหาวรรคทั้งหมด จัดอยู่ในหมวดขันธกะ อันเป็นส่วนที่สองในพระวินัยปิฎก คู่กับอาทิพรหมจาริยกาสิกขา ที่เป็นข้อปฏิบัติอันเป็นสิกขาบทหลัก คือพระวินัยบัญญัติ อันเป็นสิกขาบทในที่จัดอยู่ในหมวดสุตตวิภังค์ โดยสิกขาบทในคัมภีร์มหาวรรคไม่ได้จัดเป็นข้อห้ามตามสิกขาบทบัญญัติในพระปาติโมกข์ ดังนั้นพระสงฆ์ผู้ล่วงละเมิดข้อห้ามในคัมภีร์มหาวรรคก็ไม่ต้องอาบัติสูงสุดถึงปาราชิก โดยต้องเพียงอาบัติทุกกฎหรือถุลลัจจัย

เนื้อหาในคัมภีร์มหาวรรค นอกจากขนบธรรมเนียมของพระสงฆ์แล้ว ยังมีเนื้อหาว่าด้วยเหตุการณ์สำคัญต่าง ๆ ในพระพุทธประวัติจำนวนมาก เช่น ในหมวดมหาขันธกะอันเป็นหมวดย่อยในคัมภีร์มหาวรรค มีเนื้อหากล่าวถึงพระพุทธประวัติตั้งแต่ครั้งปฐมโพธิกาล จนถึงมัชฌิมโพธิกาล จัดเป็นแหล่งข้อมูลทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญของพระพุทธศาสนาในยุคแรก ๆ อีกด้วย

มหาวรรค มาคู่กับ จูฬวรรค อยู่ในหมวดหมู่คัมภีร์ขันธกะแห่งพระวินัยปิฎกเช่นเดียวกัน

การแบ่งเล่มพระไตรปิฎกในคัมภีร์มหาวรรค

ปัจจุบัน คัมภีร์พระไตรปิฎก 45 เล่ม ตามการแบ่งของประเทศไทย จะจัดแบ่งคัมภีร์มหาวรรคออกเป็นสองตอนหรือ 2 ภาค โดยจัดให้ตอนแรก (4 ขันธกะแรก) อยู่ในเล่มที่ 4 และตอนที่สอง (6 ขันธกะหลัง) อยู่ในเล่มที่ 5

หัวข้อในคัมภีร์มหาวรรค

1. ว่าด้วยเรื่องสำคัญ ๆ ต่าง ๆ เช่น พระพุทธประวัติ ข้อกำหนดอุปสมบท เป็นต้น มีทั้งหมด 67 หัวข้อย่อย
2. ว่าด้วยเรื่องการลงอุโบสถเพื่อแสดงของพระสงฆ์ทั้งหมด มีทั้งหมด 39 หัวข้อย่อย
3. ว่าด้วยการเข้าพรรษาของพระสงฆ์ มีทั้งหมด 13 หัวข้อย่อย
4. ว่าด้วยการปวารณา มีทั้งหมด 27 หัวข้อย่อย

ดูเพิ่ม

• ขันธกะ
• อาทิพรหมจาริยกาสิกขา
• จูฬวรรค

อ้างอิง

1. พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต). "พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลธรรม".