มหาอำมาตย ตร พระเจร ญราชเดช อ น ภวภ ตานนท ณ มหาสารคาม พ ศ ๒๔๐๑ ๖๑ อด ตกรมการพ เศษเม องมหาสารคาม ท ปร กษาราชการเม องมหาสา

มหาอำมาตย์ตรี พระเจริญราชเดช (อุ่น ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม, พ.ศ. ๒๔๐๑-๖๑) อดีตกรมการพิเศษเมืองมหาสารคาม ที่ปรึกษาราชการเมืองมหาสารคาม เจ้าองค์สุดท้าย (ลำดับที่ ๒) ข้าหลวงกำกับราชการเมืองมหาสารคาม ผู้ว่าราชการเมืองมหาสารคามคนแรก และนายอำเภอวาปีปทุมคนแรก มีลำดับศักดิ์เป็นบุตรเขยและหลานลุงของ เจ้าเมืองมหาสารคามองค์แรก เป็นผู้รับพระราชทานนามสกุลภวภูตานนท์ซึ่งต่อมาเครือญาติได้ขอรับพระราชทาน ณ มหาสารคาม ต่อท้ายสกุลเดิม

พระเจริญราชเดช (อุ่น ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม)

ผู้ว่าราชการจังหวัดมหาสารคาม, เจ้าเมืองมหาสารคาม
ก่อนหน้า
ถัดไป

ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	2401
เสียชีวิต	2461
ศาสนา	ศาสนาพุทธ
คู่สมรส	อาชญาแม่ศรีสุมาลย์

ประวัติ

ราชตระกูล

พระเจริญราชเดช (อุ่น) นามเดิมว่าเจ้าอุ่นหรือท้าวอุ่น เกิดเมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๑ เป็นบุตร หรือท้าวพานทองเจ้านายคณะอาญาสี่เมืองมหาสารคามและอดีตอัคร์ฮาดเมืองมหาสารคามก่อนยกฐานะขึ้นเป็นเมืองชั้นเอก เป็นนัดดา เจ้านายคณะอาญาสี่เมืองร้อยเอ็ดกับยาแม่ปทุมมา เป็นปนัดดา ยาแม่ปทุมมาผู้เป็นย่ามีลำดับศักดิ์เป็นพี่สาวร่วมมารดากับพระพิชัยสุริยวงศ์ (ตาดี) หรือเจ้าโพนแพงเจ้าเมืองโพนพิสัย ต้นตระกูลสืบเชื้อสายจากเจ้าแก้วมงคล (แก้วบุฮม) เจ้านายจากผู้สร้าง สมรสเมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๒ กับ (ศรีสุมา) ธิดาคนสุดท้ายของ () กับยาแม่โซ่นแดงธิดาหลวงโภคา (จีนนอก) เมืองมหาสารคาม ในเอกสารบันทึกของหลวงอภิสิทธ์สารคาม (ดี) บันทึกประวัติเมืองมหาสารคามของพระเจริญราชเดช (อุ่น) และบันทึกประวัติศาสตร์ภาคอีสานและเมืองมหาสารคามของ ระบุว่าอุปฮาช (บัวทอง) บิดาได้นำพาผู้คนจำนวนหนึ่งแยกไปตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณบ้านลาดริมลำน้ำชี ปัจจุบันคือบ้านลาดพัฒนา ตำบลเกิ้ง อำเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม ตามที่ตนเห็นว่าเหมาะสมและเคยเสนอให้ตั้งเป็นเมืองมหาสารคามแห่งแรก ฝ่าย ซึ่งต่อมาคือพระเจริญราชเดชไม่เห็นด้วย อุปฮาช (บัวทอง) จึงตั้งเป็นเมืองต่างหากจากเมืองมหาสารคามห่างจากบ้านกุดนางใยที่ตั้งเมืองประมาณ ๒๐๐ เส้น

พี่น้อง

พระเจริญราชเดช (อุ่น) มีพี่น้องทั้งหมด ๗ คนคือ ยานางอบ พระเจริญราชเดช (อุ่น) ยานางจอม ยานางหนู และยาท้าวสุวัฒน์

การศึกษา

เมื่อท้าวอุ่นอายุ ๔ ขวบได้ติดตามบิดาลงไปกรุงเทพมหานครด้วยราชการงานเมือง ต่อมาจึงศึกษาเล่าเรียนอักขระหนังสือไทยที่วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหารตามธรรมเนียมเจ้านายหัวเมืองลาวที่นิยมส่งบุตรหลานเข้าศึกษาวิชาการปกครองจากราชสำนักสยาม เมื่อศึกษาจนอายุได้ ๑๖ ปีในราว พ.ศ. ๒๔๑๒-๑๙ จึงถวายตัวเป็นข้าหลวงเดิมและรับแต่งตั้งเป็นในรัชกาลที่ ๕ ท้าวอุ่นเป็นผู้มีความรู้หลากสาขาและสามารถพูดภาษาอังกฤษพอใช้ได้ ภายหลังเมื่อบิดาป่วยหนักจึงขอเดินทางกลับบ้านเมืองเพื่อดูแลบิดาแล้วบรรพชาเป็นสามเณรที่วัดเหนือ (วัดมหาชัย) เมืองมหาสารคาม ซึ่ง () ภริยา คณะกรมการเมืองมหาสารคาม และพระครูสุวรรณดีร่วมกันสร้างขึ้นแต่เมื่อครั้งแรกตั้งเมือง

เป็นเจ้าเมือง

พ.ศ. ๒๔๑๙ ท้าวอุ่นได้รับแต่งตั้งเป็นที่ท้าวโพธิสารกรมการเมืองมหาสารคาม หลังโปรดเกล้าฯ ตั้งเมืองวาปีปทุมและเมืองโกสุมพิสัยขึ้นแล้วต่อมา พ.ศ. ๒๔๒๕ จึงได้รับโปรดเกล้าฯ ขึ้นเป็นที่พระพิทักษ์นรากรเจ้าเมืองวาปีปทุมองค์ที่ ๒ ต่อจากพระพิทักษ์นรากร (บุญมี) สันนิษฐานว่าราชทินนามนี้โปรดฯ ให้คล้องจองกับราชทินนามที่สุนทรพิพิธของ เจ้าองค์แรกซึ่งตั้งเมืองขึ้นพร้อมกันกับเมืองวาปีปทุม พ.ศ. ๒๔๓๒ อุปฮาชผู้รักษาราชการมีใบบอกกล่าวโทษมาถึงเมืองมหาสารคาม และ ว่าแย่งเอาเขตแดนเมืองสุวรรณภูมิไปตั้งเป็นเมืองของตน เฉพาะเมืองมหาสารคามถูกกล่าวหาว่าขอเอาบ้านนาเลาตั้งเป็น สยามจึงโปรดฯ ให้ข้าหลวงนครจำปาศักดิ์และข้าหลวงอุบลราชธานีทำการไต่สวนว่ากล่าวในเรื่องนี้แต่เมืองเหล่านี้ตั้งมานานแล้วจึงรื้อถอนไม่ได้ จึงโปรดฯ ให้วาปีปทุมเป็นเมืองขึ้นมหาสารคามต่อไปตามเดิมโดยมิได้โยกย้ายออกจากหนองแซง

พ.ศ. ๒๔๓๕ โปรดฯ ให้ และจมื่นศรีบริรักษ์มาเป็นข้าหลวงกำกับราชการเมืองมหาสารคามและเมืองร้อยเอ็ดเป็นครั้งแรกโดยตั้งที่ทำการอยู่ ณ ต่อมา พ.ศ. ๒๔๓๗ ทางราชการได้โอนเมืองชุมพลบุรีจากเมืองสุรินทร์มาขึ้นเมืองมหาสารคาม พ.ศ. ๒๔๔๐ โปรดฯ ให้ตราเพื่อวางระเบียบแบบแผนการปกครองท้องถิ่นให้เรียบร้อย ขณะนั้นยังไม่ได้จัดการปกครองให้เป็นอย่างมณฑลอื่น ต่อมา พระเจริญราชเดช (ฮึ่งหรือฮึง) เจ้าเมืองมหาสารคามองค์ที่ ๒ ถึงแก่อนิจกรรมทางเมืองมหาสารคามจึงแต่งตั้งให้ รักษาราชการแทนเจ้าเมืองเดิม ทางราชการยุบเมืองชุมพลบุรีลงเป็นอำเภอแล้วโอนกลับไปขึ้นเมืองสุรินทร์ตามเดิม พร้อมโปรดฯ ให้แบ่งหัวเมืองมณฑลอีสานออกเป็น ๕ บริเวณโดยเมืองมหาสารคามให้ขึ้นแก่ และจัดการแบ่งเขตเมืองตั้งขึ้นเป็นอำเภอคือ ส่วนและคงให้เป็นเมืองขึ้นตามเดิมและให้เปลี่ยนเป็นอำเภอวาปีปทุมในปีนี้เช่นกัน พ.ศ. ๒๔๔๔ หลังจากสยามยุบสถานะเมืองวาปีปทุมลงเป็นอำเภอจึงโปรดฯ ให้พระพิทักษ์นรากร (อุ่น) เจ้าเมืองวาปีปทุมมาเป็นข้าหลวงกำกับราชการเมืองมหาสารคามแทน ที่ถึงแก่กรรมไปก่อนหน้า พระพิทักษ์นรากร (อุ่น) ได้สร้างโฮง (หอโฮงการ) สำหรับว่าราชการบ้านเมืองขึ้นที่เมืองมหาสารคามและนับเป็นโฮงเจ้าเมืองหลังที่ ๓ ของเมืองนี้โดยชาวเมืองเรียกว่าโฮงยาพ่อหลวง มีลักษณะเป็นอาคารไม้โบราณขนาดใหญ่ ๒ ชั้นทาสีแดงตั้งอยู่เยื้องกับโฮงยาหลวงเฒ่าหรือโฮงของพระเจริญราชเดช (ฮึง) เจ้าเมืองมหาสารคามองค์ก่อน

พ.ศ. ๒๔๔๖ สยามยุบตำแหน่งข้าหลวงกำกับราชการเมืองมหาสารคามลง ต่อมาวันที่ ๒๙ เมษายน ร.ศ. ๑๒๐ ศกเดียวกันได้โปรดฯ ให้พระพิทักษ์นรากร (อุ่น) เลื่อนเป็นที่พระเจริญราชเดชผู้ว่าราชการเมืองมหาสารคามคนแรก ในบรรดาศักดิ์และราชทินนามเจ้าเมืองมหาสารคามองค์ก่อน เนื่องจากตำแหน่งผู้ว่าราชการเมืองมหาสารคามว่างลงแต่ครั้งพระเจริญราชเดช (ฮึง) ถึงแก่อนิจกรรม พ.ศ. ๒๔๔๗ พระเจริญราชเดช (อุ่น) ได้ตัดถนนเพิ่มเป็น ๒ สายขึ้นในตัวเมืองมหาสารคามและสร้างศาลาการเปรียญกับพระอุโบสถ เมืองมหาสารคาม พ.ศ. ๒๔๔๙ จึงตั้งโรงเรียนขึ้นที่วัดท่าแขก ( และวัดทุ่ง ( ปลาย พ.ศ. ๒๔๕๕ สยามโปรดเกล้าฯ ให้พระเจริญราชเดช (อุ่น) ออกจากตำแหน่งผู้ว่าราชการเมืองด้วยเหตุชราภาพแล้วโปรดฯ ให้เป็นที่กรมการเมืองพิเศษคอยให้คำปรึกษาราชการงานเมืองตามสมควรแก่ฝ่ายปกครองตลอดอายุขัย ต้น พ.ศ. ๒๔๕๖ จึงโปรดฯ ให้ อดีตปลัดมณฑลประจำจังหวัดมหาสารคามมาเป็นผู้ว่าราชการจังหวัดมหาสารคาม พ.ศ. ๒๔๕๗ พระเจริญราชเดช (อุ่น) ขณะดำรงตำแหน่ง จึงได้รับพระราชทานนามสกุลภวภูตานนท์

ราชการทัพ

ราชการทัพครั้งที่ ๑

พระเจริญราชเดช (อุ่น) เคยรับราชการพิเศษด้านการศึก ๓ ครั้ง ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๘-๑๙ หลังลาสิกขาบทได้ขออาสาสมัครเป็นนายทหารไปรบศึกฮ่อที่ชายพระราชอาณาเขตทางนครหลวงพระบาง โดยดำรงตำแหน่งนายกองลำเลียงเสบียงอาหารช่วยกองทัพภายใต้การควบคุมของพระเจริญราชเดช (กวด) ผู้เป็นลุง ซึ่งตามทัพไปสมทบกองทัพของพระยามหาอำมาตย์ (ชื่น กัลยาณมิตร) ที่ไปรบฮ่อยังนครหลวงเวียงจันทน์พร้อมด้วยกำลังพลจากหัวเมืองอื่น หลังได้รับชัยชนะเมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๙ จึงสถาปนาขึ้นเป็นที่ท้าวโพธิสารกรมการผู้ช่วยราชการคณะอาญาสี่เมืองมหาสารคาม

ราชการทัพครั้งที่ ๒

พ.ศ. ๒๔๒๘-๒๙ พระเจริญราชเดช (อุ่น) ยกกองทัพไปปราบฮ่ออีกครั้งที่นครหลวงเวียงจันทน์ โดยตามไปสมทบกับกองทัพของพลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม

ราชการทัพครั้งที่ ๓

พ.ศ. ๒๔๓๖ (ร.ศ. ๑๑๒) สยามเกิดกรณีพิพาทเรื่องอาณาเขตกับฝรั่งเศส จึงโปรดฯ ให้พระเจริญราชเดช (อุ่น) ยกกองทัพเมืองมหาสารคามไปขัดตาทัพฝรั่งเศสและรักษาด่านพระราชอาณาเขต ณ ภูด่านแดนแขวนฆ้องฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง

ย้ายอำเภอบรบือมาตั้งอำเภอท่าขอนยาง

ครั้งดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการเมืองมหาสารคามนั้นพระเจริญราชเดช (อุ่น) ได้ทำเรื่องขออนุญาตทางราชการให้ย้ายที่ว่าการอำเภอบรบือไปตั้งใกล้กับหนองบ่อบ้านซำแฮดหรือบ้านชำแฮด (ไทยเรียกว่าบ้านชำแรด) แล้วเปลี่ยนชื่อเป็นเพื่อเป็นอนุสรณ์แก่เมืองท่าขอนยางซึ่งถูกยุบลงเป็นตำบล ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็นอำเภอบรบือตามเดิมให้ตรงตามชื่อตำบลที่ตั้งมากระทั่งทุกวันนี้ นามเดิมของอำเภอบรบือนี้ชาวบ้านเรียกว่าบ่อระบือ มี เป็นนายอำเภอ ภายหลังเลื่อนเป็นที่หลวงสารประสิทธิเขต

บำรุงชาวจีนอพยพ

ชาวจีนในสมัยพระเจริญราชเดช (อุ่น) ปกครองเมืองมหาสารคามเป็นรุ่นอพยพและถือเป็นกำลังสำคัญในการบุกเบิกทางการค้า ชาวจีนรุ่นนี้ได้สร้างความสัมพันธ์กับชาวลาวในท้องถิ่นและฝ่ายปกครองบ้านเมืองอย่างแน่นแฟ้น โดยวางรากฐานทางเศรษฐกิจแก่ชาวจีนรุ่นต่อมาจนสามารถต่อยอด สร้างทุน และสร้างฐานะที่มั่นคง ทำให้เมืองมหาสารคามเจริญเติบโตในเวลาต่อมา ตัวอย่างคือนาย คหบดีสามัญชนชาวจีนจากเมืองวาปีปทุมได้สมรสกับยาแม่ (บรรพบุรุษของนาย นายกเทศมนตรีเมืองมหาสารคาม) ธิดาของพระเจริญราชเดช (อุ่น) จึงได้รับความไว้วางใจให้ดำรงตำแหน่งที่ปรึกษาผู้ว่าราชการเมืองมหาสารคาม และได้รับการสนับสนุนจากพระเจริญราชเดช (อุ่น) ให้เป็นผู้ผูกขาดการต้มเหล้า รายได้จากภาษีต้มเหล้าทำให้ฐานะทางการเงินของนายทองดีและเจ้านายเมืองมหาสารคามมั่นคงมากขึ้น นอกจากนี้พระเจริญราชเดช (อุ่น) ยังปูนบำเน็จรางวัลแก่จีนกาสี ซึ่งได้บริจาคข้าว ๑ เล้าแก่ทางราชการให้มีบรรดาศักดิ์เป็นถึงหลวงนุกูลกิจคดีจีนมีหน้าที่ดูแลคนจีนในเมืองร้อยเอ็ด

บุตรและธิดา

พระเจริญราชเดช (อุ่น) มีบุตรธิดากับยาแม่ศรีสุมาลย์ (ศรี) ที่ปรากฏนาม ๗ คนคือ

๑. ยาท้าววรบุตร ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม นายอำเภอเมืองวาปีปทุม

๒. ยาท้าวเดือน ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม หรือ ร.อ.อ. หลวงพินิจนนราษฏร์ นายอำเภอ ๕ แห่ง

๓. ยาแม่แก้วประภา อัตถากร (แก้ว)

๔. ยาท้าวดาว ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม หรืออำมาตย์เอก หลวงนาถอาญัติ ผู้พิพากษาหัวหน้าศาลหลายจังหวัด

๕. ยาแม่ดวง ธนสีลังกูร

๖. ยาแม่กฤษณา ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม (เกร็ด)

๗. ยาแม่บูริกา สุวรรณเลิศ หรือนางสารีธนากร (บูหรือบูรี) สมรสกับรองอำมาตย์ตรี ขุนสารีธนากร (สอน สุวรรณเลิศ) หลานตาของพระปทุมวิเศษเจ้าเมืองกันทรวิชัย

การพระศาสนา

มอบที่นาสร้างวัดโสมนัสประดิษฐ์

(วัดโสมนัส) ตั้งอยู่ ณ บ้านหนองแสง (เดิมเรียกบ้านหนองแซง) อำเภอวาปีปทุม จังหวัดมหาสารคาม หลังโปรดฯ ให้ท้าวอุ่นเป็นที่พระพิทักษ์นรากรจึงนำสารตรามาตั้งเมืองและปรึกษากับอุปฮาช (มหาพรหม) เจ้านายคณะอาญาสี่เมืองวาปีปทุมชุดแรก ตลอดจนเมืองว่าที่ตั้งเมืองเดิมมีชัยภูมิไม่อุดมสมบูรณ์ ไม่เหมาะสมแก่การตั้งเป็นเมืองสืบไป จึงเลือกทำเลใหม่โดยย้ายมาตั้งศูนย์กลางและที่ทำการ ณ ริมหนองแสง (หนองแซง) พระพิทักษ์นรากร (อุ่น) ได้ทำนุบำรุงบ้าน เมืองสืบมาและสร้างวัดขึ้นหลายวัด พ.ศ. ๒๔๓๐ ได้ยกที่นาของตนให้สร้างวัดขึ้นไว้สืบศาสนาโดยชาวบ้านเรียกว่า ต่อมาสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (อ้วน ติสฺโส) ครั้งดำรงตำแหน่งเดินทางมาตรวจการที่จึงแปลงนามวัดให้ใหม่ว่า

ตั้งโรงเรียนสอนหนังสือที่วัดอุทัยทิศ

ชาวบ้านเรียกว่าวัดใต้นางใยตามชื่อหมู่บ้าน ตั้งอยู่เลขที่ ๑๘๖๑ ถนนนครสวรรค์ อำเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย ก่อตั้งเมื่อ พ.ศ. ๒๓๓๖ เดิมชื่อเนื่องจากเป็นศูนย์กลางการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาของ เป็นวัดที่มีความเจริญรุ่งเรืองทางการศึกษาทั้งฝ่ายอาณาจักรและพุทธจักร มีถาวรวัตถุที่มั่งคงที่สุดในสมัยนั้น สมัย เป็นเจ้าอาวาสได้เปลี่ยนชื่อวัดเป็นตามนามเจ้าอาวาส เมื่อครั้งพระเจริญราชเดช (อุ่น) ดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการได้จัดตั้งโรงเรียนสอนและขึ้นที่วัดนี้ มีพระอาจารย์ปิ่น พระอาจารย์สังวาล และพระอาจารย์แก้ว วิชาธร เป็นครูสอน อาจารย์สีหาซึ่งเป็นฆราวาสเป็นครูสอน พระเจริญราชเดช (อุ่น) ได้ส่งบุตรคือท้าวหล้าและท้าวฝั่นมาเรียนและที่วัดนี้ ต่อมาได้เปิดสอนโรงเรียนพระปริยัติธรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๔ และทำการสอนมาถึงปัจจุบัน

สร้างพระเจดีย์บรรจุอัฐิเจ้าเมืององค์แรก

เมื่อครั้งพระเจริญราชเดช (อุ่น) ดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการเมืองมหาสารคามได้ร่วมกับยาแม่ศรีสุมาลย์ (ศรี) ภริยา ก่อสร้างธาตุบรรจุอัฐิพระเจริญราชเดช (กวด) ผู้สร้างเมืองมหาสารคามซึ่งมีลำดับศักดิ์เป็นลุงของตนและบิดาของภริยา พร้อมทั้งสร้างธาตุบรรจุอัฐิยาแม่โซ่นแดงภริยาของพระเจริญราชเดช (กวด) ซึ่งมีลำดับศักดิ์เป็นป้าของตนและมารดาของภริยา ไว้คู่กันภายในวัดอุทัยทิศ เป็นธาตุมียอดทรงน้ำเต้าหรือบัวเหลี่ยมศิลปะลาวล้านช้าง ตัวเรือนทรงสี่เหลี่ยมมีฐานแอวขันทั้ง ๒ องค์ องค์ใหญ่บรรจุอัฐิพระเจริญราชเดช (กวด) องค์เล็กบรรจุอัฐิของยาแม่โซ่นแดง ทั้ง ๒ องค์ตั้งบนฐานบัลลังก์หรือแอวขันร่วมฐานเดียวกัน

พระราชทานนามสกุล

รัชกาลที่ ๖ มีพระบรมราชโองการประกาศพระราชทานนนามสกุลครั้งที่ ๑๕ แก่ทายาทบุตรหลานผู้สืบสกุลมาแต่เจ้านายผู้ปกครองและว่า ภวภูตานนท์ ลำดับสกุลพระราชทานเลขที่ ๑๒๑๘ เขียนเป็นอักษรโรมันว่า Bhavabhutananda โดยพระราชทานแก่พระเจริญราชเดช (อุ่น) กรมการพิเศษเมืองมหาสารคาม มณฑลร้อยเอ็จ อดีตองค์สุดท้ายและผู้ว่าราชการเมืองมหาสารคามคนแรก ทวดชื่อ ปู่ชื่อ ๓๐/๓/๑๓ ต่อมาโปรดฯ ให้เติม ณ มหาสารคาม ต่อท้ายสกุล เขียนเป็นอักษรโรมันว่า na Mahasaragama เมื่อ ๑๘ เมษายน เป็น ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม เขียนเป็นอักษรโรมันว่า Bhavabhutananda na Mahasaragama คำว่า ภว แปลว่า คำว่า ภูตา มาจากนาม ปู่ของพระเจริญราชเดช (อุ่น) คำว่า นนท์ แปลว่า ลูกชาย บุตร ดังนั้น จึงหมายถึงผู้เกิดแต่บุตรชายของอุปฮาด (ภู) แห่ง

การเลื่อนตำแหน่ง

บรรดาศักดิ์

ท้าวอุ่น
ท้าวโพธิสาร
พระพิทักษ์นรากร
พระเจริญราชเดช

ตำแหน่ง

มหาดเล็กหลวงในราชสำนักสยาม
นายกองศึกฮ่อ
กรมการเมืองผู้ช่วยคณะอาญาสี่เมืองมหาสารคาม
เจ้าเมืองวาปีปทุม
นายอำเภอวาปีปทุม

อนิจกรรม

พระเจริญราชเดช (อุ่น) ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อ หลังเป็นมณฑลเทศาภิบาล ๑๘ ปี สิริรวมอายุ ๖๑ ปี มาด้วยความสงบเรียบร้อย ดำรงตำแหน่งรวม ๒๐ ปี ดำรงตำแหน่งรวม ๑๒ ปี

เครื่องใช้ส่วนตัวในพิพิธภัณฑ์เมืองมหาสารคาม

นาย ทายาทของยานางแก้วประภา ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม กับนายทองดี อัตถากร ได้นำวัตถุสิ่งของเครื่องใช้มีค่าของพระเจริญราชเดช (อุ่น) มามอบแก่พิพิธภัณฑ์เป็นจำนวนหลายชิ้น วัตถุซึ่งทราบที่มาชัดเจนว่าเป็นของพระเจริญราชเดช (อุ่น) มี ๔ ชิ้นดังนี้

๑. กาน้ำ (เลขวัตถุ ๘/๒๕๕๔) ทำจากดินเผาศิลปะจีน หูหิ้วและปากทำจากทองเหลือง ใต้กาประทับตรามังกรสัญลักษณ์ความเป็นขัติยวงศ์ สภาพชำรุด

๒. ผ้าส่านไหม (เลขวัตถุ ๙/๒๕๕๔) สร้างจากเนื้อดีปักลายด้วย (ดิ้นทอง) สภาพสมบูรณ์

๓. พานเตี้ย (เลขวัตถุ ๑๐/๒๕๕๔) เป็นพานทรงเตี้ยปากผายวัสดุทองเหลือง มี ๔ เท้าขอบเกลียวตอกหมุด สภาพสมบูรณ

๔. พาเหวย (เลขวัตถุ ๑๑/๒๕๕๔) เป็นสำรับหรือภาชนะเสวยของเจ้าเมือง วัสดุทองเหลืองไม่มีเท้า ฝาและตัวสำรับตอกลายดอกไม้ เดิมมีหูจับแต่แตกหักไป สภาพชำรุด

พงศาวลี

พงศาวลีพระเจริญราชเดช (อุ่น)

พงศาวลีของพระเจริญราชเดช (อุ่น ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม)

ราชวงษ์ (หล้า) เมืองร้อยเอ็ด

อุปฮาช (ภู) เมืองร้อยเอ็ด

หม่อมไม่ปรากฏนาม

อุปฮาช (บัวทอง) เมืองมหาสารคาม

หม่อมไม่ปรากฏนาม

พระเจริญราชเดช (อุ่น)

หม่อมไม่ปรากฏนาม

พงศาวลีอาชญาแม่ศรีสุมาลย์

พงศาวลีของพระเจริญราชเดช (อุ่น ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม)

พระขัติยวงศา (ทนต์) เจ้าเมืองร้อยเอ็ดองค์แรก บุตรเจ้าแก้วมงคลเมืองท่งศรีภูมิ

พระยาขัติยวงศ์พิสุทธิบดี (สีลัง) เจ้าเมืองร้อยเอ็ด

ชายาไม่ปรากฏนาม

อุปฮาช (สิงห์) เมืองร้อยเอ็ด

ชายาไม่ปรากฏนาม

พระเจริญราชเดช (กวด) เจ้าเมืองมหาสารคาม

ชายาไม่ปรากฏพระนาม

ยาแม่ศรีสุมาลย์

หลวงโภคา (จีนนอก) เมืองมหาสารคาม

ยาแม่โซ่นแดง

ภริยา

อ้างอิง

. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-02-08. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.
http://district.cdd.go.th/suwannaphum/about-us/%E0%B8%9B%^[]
. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-06-30. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.
เติม วิภาคย์พจนกิจ, ประวัติศาสตร์อีสาน, พิมพ์ครั้งที่ ๔, (กรุงเทพ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ๒๕๔๖), หน้า ๑๘๑.
http://www.komchadluek.net/detail/20100716/66681/
. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-06-30. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.
https://www.gotoknow.org/posts/12238
ประกาศพระราชทานนามสกุล ครั้งที่ ๑๕ (ลำดับที่ ๑๑๘๓ ถึงลำดับที่ ๑๒๒๑ และแก้ไขนามสกุล ลำดับที่ ๑๐๘๘)
เติม วิภาคย์พจนกิจ, ประวัติศาสตร์อีสาน, พิมพ์ครั้งที่ ๔, (กรุงเทพ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ๒๕๔๖), หน้า ๑๘๓.
https://www.facebook.com/478625885636421/photos/pb.478625885636421.-2207520000.1462919354./559279004237775/?type=3&theater
http://musemmangmaha.blogspot.com/2012/01/2470-2503.html
. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-04-29. สืบค้นเมื่อ 2016-05-22.
เวทย์-ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม, เอกราชเมื่อต้นตระกูลภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม นำชาวจังหวัดมหาสารคาม รบฝรั่งเศส : พิมพ์เป็นบรรณาการคราวอายุครบ ๗๒ ปี ของเรือโทเวทย์-ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม พ.ศ. ๒๕๑๙, (ม.ป.ท. : ม.ป.พ., ๒๕๑๙), หน้า ๓-๔.
. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-09-30. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.
. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-01-12. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.
http://www.m-culture.in.th/album/127830/
http://www.m-culture.in.th/album/127833
https://sites.google.com/site/thailandsurname/home/-ph-2
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=4776.120
http://www.itrmu.net/web/02rs4/show-webcontent.php?cat_id=2&mid=24^[]

แหล่งข้อมูลอื่น

http://www.mahasarakham.go.th/index.htm 2012-03-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
http://kanchanapisek.or.th/oncc-cgi/text.cgi?no=15879^[]

ก่อนหน้า		พระเจริญราชเดช (อุ่น ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม)		ถัดไป
		เจ้าเมืองมหาสารคาม, ผู้ว่าราชการจังหวัดมหาสารคาม (2444-2455)

[1] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-02-08. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.

[2] ttp://district.cdd.go.th/suwannaphum/about-us/%E0%B8%9B%^[]

[3] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-06-30. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.

[4] เติม วิภาคย์พจนกิจ, ประวัติศาสตร์อีสาน, พิมพ์ครั้งที่ ๔, (กรุงเทพ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ๒๕๔๖), หน้า ๑๘๑.

[5] ttp://www.komchadluek.net/detail/20100716/66681/

[6] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-06-30. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.

[7] ttps://www.gotoknow.org/posts/12238

[8] ประกาศพระราชทานนามสกุล ครั้งที่ ๑๕ (ลำดับที่ ๑๑๘๓ ถึงลำดับที่ ๑๒๒๑ และแก้ไขนามสกุล ลำดับที่ ๑๐๘๘)

[9] เติม วิภาคย์พจนกิจ, ประวัติศาสตร์อีสาน, พิมพ์ครั้งที่ ๔, (กรุงเทพ : มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ๒๕๔๖), หน้า ๑๘๓.

[10] ttps://www.facebook.com/478625885636421/photos/pb.478625885636421.-2207520000.1462919354./559279004237775/?type=3&theater

[11] ttp://musemmangmaha.blogspot.com/2012/01/2470-2503.html

[12] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-04-29. สืบค้นเมื่อ 2016-05-22.

[13] เวทย์-ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม, เอกราชเมื่อต้นตระกูลภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม นำชาวจังหวัดมหาสารคาม รบฝรั่งเศส : พิมพ์เป็นบรรณาการคราวอายุครบ ๗๒ ปี ของเรือโทเวทย์-ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม พ.ศ. ๒๕๑๙, (ม.ป.ท. : ม.ป.พ., ๒๕๑๙), หน้า ๓-๔.

[14] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-09-30. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.

[15] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-01-12. สืบค้นเมื่อ 2016-05-23.

[16] ttp://www.m-culture.in.th/album/127830/

[17] ttp://www.m-culture.in.th/album/127833

[18] ttps://sites.google.com/site/thailandsurname/home/-ph-2

[19] ttp://www.reurnthai.com/index.php?topic=4776.120

[20] ttp://www.itrmu.net/web/02rs4/show-webcontent.php?cat_id=2&mid=24^[]