พระสาโรชรัตนนิมมานก์

พระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช ร. สุขยางค์) (เกิด 12 สิงหาคม พ.ศ. 2438 ถึงแก่กรรม 4 เมษายน พ.ศ. 2493) เป็นสถาปนิกชาวไทย อดีตรองอธิบดีกรมศิลปากร พระสาโรชฯ ถือเป็นหนึ่งในนักเรียนสถาปัตยกรรมศาสตร์รุ่นแรกๆ ของไทยที่จบการศึกษาจากประเทศอังกฤษ แล้วกลับเข้ามาออกแบบงานสถาปัตยกรรมในประเทศไทยหลายแห่ง ในช่วงตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 7 ถึงหลังยุคการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 เขายังเป็นผู้ร่วมก่อตั้งสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมป์ เมือปี พ.ศ. 2477 โดยดำรงตำแหน่งนายกสมาคมฯ เป็นคนแรก และยังเป็นผู้ก่อตั้งโรงเรียนประณีตศิลปกรรม ที่ต่อมาพัฒนาเป็นมหาวิทยาลัยศิลปากร

พระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช ร. สุขยางค์)
เกิด	12 สิงหาคม พ.ศ. 2438 ท่าเตียน, จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม
เสียชีวิต	4 เมษายน พ.ศ. 2493 (55 ปี) ตึกมหิดลวรานุสรณ์ โรงพยาบาลศิริราช, เขตบางกอกน้อย, จังหวัดพระนคร ประเทศไทย
สัญชาติ	ไทย
ศิษย์เก่า	โรงเรียนกล่อมพิทยาคาร โรงเรียนเทพศิรินทร์ โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย โรงเรียนเอาน์เดิล มหาวิทยาลัยลิเวอร์พูล
ผลงานสำคัญ	หอประชุมจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กรีฑาสถานแห่งชาติ (สนามศุภชลาศัย) อาคารที่ทำการกระทรวงยุติธรรม ศาลากลางจังหวัดพระนครศรีอยุธยา อาคารไปรษณีย์กลาง บางรัก วังวาริชเวสม์ อาคารเรียนภายในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อาคารภายในโรงพยาบาลศิริราช

พระสาโรชรัตนนิมมานก์ได้ออกแบบงานสถาปัตยกรรมสมัยใหม่และสไตล์อลังการศิลป์ (Art Deco) หลายแห่งในไทยทั้ง อาคารที่ทำการกรมไปรษณีย์โทรเลข (อาคารไปรษณีย์กลาง) บางรัก, วังวาริชเวสม์, หอประชุมจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรีฑาสถานแห่งชาติ (สนามศุภชลาศัย) กลุ่มอาคารที่ทำการกระทรวงยุติธรรม รวมไปถึงอาคารเรียนหลายหลังในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, วชิราวุธวิทยาลัย, โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ และ โรงพยาบาลศิริราช

ประวัติ

พระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช ร. สุขยางค์) สกุลเดิม สุภัง เป็นบุตรชายคนเล็กของ ผู้ประพันธ์กลอนนิราศเรื่อง นิราศหนองคาย กับนางเสงี่ยม ท่านมีพี่ชาย 1 คน คือ มหาอำมาตย์โท ผู้ปฏิบัติราชการในตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงพาณิชย์คมนาคม

พระสาโรชรัตนนิมมานก์ ศึกษาระดับชั้นประถมที่โรงเรียนกล่อมพิยาคาร วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ระดับชั้นมัธยมที่โรงเรียนเทพศิรินทร์ และจบการศึกษาจากโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัยในปี พ.ศ. 2453 ได้รับพระราชทานทุนเล่าเรียนหลวงของกระทรวงธรรมการให้ออกไปศึกษาต่อ ณ ประเทศอังกฤษ ในวิชาสถาปัตยกรรม โดยเข้าศึกษาระดับเตรียมอุดมศึกษาที่โรงเรียนเอาน์เดิล เป็นเวลา 2 ปี และได้สำเร็จการศึกษาวิชาสถาปัตยกรรมศาลตร์ และการวางผังเมืองมาจากมหาวิทยาลัยลิเวอร์พูล ประเทศอังกฤษ เมื่อปี พ.ศ. 2463 ใช้เวลาในหลักสูตร 5 ปี

หลังศึกษาจบ เข้ารับราชการในกรมศิลปากร สังกัดกระทรวงธรรมการ ตั้งแต่ พ.ศ. 2463 ในตำแหน่งสถาปนิก ได้มีผลงานออกแบบจำนวนมาก ตลอดช่วงการทำงาน โดยเฉพาะการออกแบบอาคารในหน่วยงานราชการหลากหลายประเภทอาคาร ทั้งอาคารเรียน อาคารที่ทำการ อาคารศาล อาคารโรงพยาบาล ไปจนถึงอาคารหอประชุม และสนามกีฬาขนาดใหญ่ ที่มีการผนวกแนวความคิดสมัยใหม่ รูปแบบสถาปัตยกรรมที่มีความหลากหลาย การวางผังที่สอดรับกับบริบทแวดล้อม ทั้งเชิงการใช้งานอาคาร ลักษณะภูมิประเทศ ภูมิอากาศ รวมไปถึงการออกแบบโครงสร้างคอนกรีต พระสาโรชรัตนนิมมานก์ได้รับการแต่งตั้งเป็นสถาปนิกชั้นพิเศษ ระดับเทียบเท่าอธิบดี ในปี พ.ศ. 2485 ถือเป็นตำแหน่งทางราชการสูงสุดที่ได้รับ จนกระทั่งได้ลาออกจากราชการในปี พ.ศ. 2491 และเสียชีวิตเมื่อ พ.ศ. 2493

ผลงานออกแบบสถาปัตยกรรม

• อาคารมานุษยนาควิทยาทาน วัดบวรนิเวศวิหาร
• อาคารนิภานภดล โรงเรียนเทพศิรินทร์
• อาคารมาลินี โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์
• อาคารวชิรมงกุฎ โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย
• อาคารพยาบาล โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย (ปัจจุบัน หอประวัติ โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย)
• อาคารหอประชุม โรงเรียนมัธยมบ้านสมเด็จ (ปัจจุบัน วิทยาลัยราชภัฎบ้านสมเด็จเจ้าพระยา)
• โรงเรียนช่างพิมพ์วัดสังเวช (ปัจจุบัน พิพิธบางลำพู)
• วังวาริชเวสม์
• อาคารที่ทำารกรมไปรษณีย์โทรเลข (ปัจจุบัน อาคารไปรษณีย์กลาง)
• ศาลแขวงเชียงใหม่ (ปัจจุบัน พิพิธภัณฑ์พื้นทถิ่นล้านนา จังหวัดเชียงใหม่)
• ศาลแขวงสงขลา
• กรีฑาสถานแห่งชาติ (ปัจจุบัน สนามศุภชลาศัย)
• ศาลากลางจังหวัดพระนครศรีอยุธยา
• กลุ่มอาคารที่ทำการกระทรวงยุติธรรม
• โรงแรมรัตนโกสินทร์ ถนนราชดำเนิน

อาคารในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

• ผังแม่บทจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• ตึกวิทยาศาสตร์ (ตึกชีววิทยา 1 หรือ ตึกขาว)
• อาคารจักรพงษ์
• ตึกวิศวกรรมศาสตร์ 1 (ตึกแดง)
• ตึกฟิสิกส์ 1
• อาคารเคมี 1 (ปัจจุบัน อาคารศิลปวัฒนธรรม)
• หอประชุมจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• ตึกวิศวกรรมศาสตร์ 2
• อาคารเภสัชกรรมศาสตร์ 1 (ปัจจุบัน อาคารศิลปกรรมศาสตร์ 1)

อาคารในโรงพยาบาลศิริราช

• อาคารพยาธิวิทยา
• อาคารอำนวยการคณะแพทยศาสตร์
• อาคารกายวิภาคและสรีรวิทยา
• อาคารศัลยกรรมชาย (อาคารมหิดลบำเพ็ญ)
• อาคารอายุรกรรม (อาคารอัษฎางค์)
• อาคารนรีเวชกรรม (อาคารตรีเพชร)
• อาคารสูติกรรม (อาคารจุฑาธุช)
• อาคารศัลยกรรมหญิง
• อาคารหอพักนักศึกษาแพทย์ชาย
• อาคารอายุกรรมพิเศษ (อาคารมหิดลวรานุสรณ์)
• อาคารหอนอนพยาบาล

ระเบียงภาพ

• สนามศุภชลาศัย
• ตึกชีววิทยา 1 / ตึกขาว คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• หอประชุมจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• ตึกวิศวกรรมศาสตร์ 1 (ปราสาทแดง) คณะวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

แหล่งค้นคว้าเพิ่มเติม

• สิทธิธรรม โรหิตะสุข. (2563, ม.ค.-มิ.ย.). พระสาโรชรัตนนิมมานก์กับศิลปะสมัยใหม่ในประเทศไทย. วารสารอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร. 42(1): 222-237.

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2483 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)
• พ.ศ. 2480 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์มงกุฎไทย (ต.ม.)
• พ.ศ. 2467 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))

อ้างอิง

1. หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, ศธ 21.1/177
2. ประวัติสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์
3. หนังสืองานพระราชทานเพลิงศพ พระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช ร. สุขยางค์)
4. พระสาโรชรัตนนิมมานก์^[]
5. หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, ศธ0701.2.2/71
6. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ให้ส่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไปพระราชทาน 2022-10-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๕๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๑๕๘, ๗ ตุลาคม ๒๔๘๓
7. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-08-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๕๔ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๖๘๓, ๑๒ พฤศจิกายน ๒๔๘๐
8. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ 2022-06-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๔๑ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๓๕๖๕, ๑ มกราคม ๒๔๖๗