พระสารสาสน์พลขันธ์ (เยโรลาโม เอมิลิโอ เยรินี)

นายพันเอก พระสารสาสน์พลขันธ์ (ยี.อี.เยรินี) (1 มีนาคม พ.ศ. 2403 – พ.ศ. 2456) เป็นชาวอิตาลีผู้เข้ามารับราชการทหารในประเทศไทย อดีตเจ้าคนแรกแห่งกองทัพบกไทย เป็นที่รู้จักในฐานะผู้มีผลงานด้านไทยศึกษาเป็นจำนวนมาก และเป็นหนึ่งในผู้ร่วมก่อตั้งสยามสมาคมในพระบรมราชูปถัมภ์

พระสารสาสน์พลขันธ์ (เยโรลาโม เอมิลิโอ เยรินี)
1 มีนาคม พ.ศ. 2403 – พ.ศ. 2456 (53 ปี)
เกิดที่	จังหวัดซาโวนา แคว้นลีกูเรีย ประเทศอิตาลี
อนิจกรรมที่	ตูริน ประเทศอิตาลี
เหล่าทัพ	ทหารบก เหล่าทหารราบ
ยศสูงสุด	นายพันเอก
รับใช้	กองทัพบกสยาม
บัญชาการ	กรมยุทธศึกษา (กองทัพบกสยาม)
บำเหน็จ	เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา ชั้นที่ 1
อาชีพอื่น	นักภูมิศาสตร์, นักโบราณคดี, นักมานุษยวิทยา, นักภาษาศาสตร์, นักประวัติศาสตร์

ประวัติ

นายพันเอก พระสารสาสน์พลขันธ์ (ยี.อี.เยรินี) มีชื่อจริงว่า เยโรลาโม เอมิลิโอ เยรินี (Gerolamo Emilio Gerini) เกิดเมื่อวันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2403 (ค.ศ. 1860) ที่เมืองชิซาโน ซุล เนวา (Cisano sul Neva) จังหวัดซาโวนา (Province of Savona) แคว้นลีกูเรีย ประเทศอิตาลี โดยเป็นบุตรชายคนโตของนายคาร์โล เยรินี ศาสตราจารย์ทางด้านวิชาเกษตรศาตร์แห่งมหาวิทยาลัยตูรินและเวโรนิกา รอสโซ

หลังจบการศีกษาชั้นต้นแล้ว ท่านได้รับทุนเรียนดีและเข้าศึกษาต่อในราชวิทยาลัยการทหารแห่งเมืองโมเดนา (Royal Military Academy of Modena) จนกระทั่งจบการศึกษาและติดยศนายร้อยตรีเหล่าทหารราบในเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2422 ประจำการที่กรมทหารราบที่ 13 "ปิเนโรโล" (13º Reggimento Fanteria Pinerolo) เมืองเปรูจา แคว้นอุมเบรีย

ในเดือนกันยายน พ.ศ. 2424 ท่านได้เดินทางมายังกรุงเทพ ประเทศสยาม และเข้ารับราชการในกองทัพบกสยาม ได้รับพระราชทานยศเป็นนายร้อยโท

ในปี พ.ศ. 2426 ท่านได้ย้ายจากกองทัพบกมารับราชการเป็นเลขานุการในพระองค์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ผู้สำเร็จราชการกรมมหาดไทย ในระยะนี้ท่านได้เดินทางไปยังพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศสยาม ทำให้มีโอกาสเรียนรู้ภาษาไทยจนเกิดความชำนาญ นอกจากนี้ยังได้เรียนรู้ภาษาต่างๆ เช่น ภาษาบาลี ภาษาสันสกฤต ภาษาพม่า ภาษามลายู ภาษามอญ ภาษาเขมร และภาษาถิ่นต่างๆ อีกเป็นจำนวนมาก

ในปี พ.ศ. 2430 ท่านได้ย้ายกลับมารับราชการในกองทัพบกอีกครั้ง โดยได้รับพระราชทานยศนายร้อยเอกเมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2435ดำรงตำแหน่งเป็นอาจารย์ใหญ่โรงเรียนทหารสราญรมย์ กระทั่งในปี พ.ศ. 2438 กรมยุทธนาธิการได้จัดตั้งกรมยุทธศึกษาขึ้นเพื่อจัดการด้านการศึกษาของกองทัพบก (ปัจจุบันคือ) และได้แต่งตั้งให้ร้อยเอกเยรินีดำรงตำแหน่งเป็นเจ้ากรมยุทธศึกษาทหารบกคนแรก ต่อมาในวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2440 ท่านได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น หลวงสารสาสน์พลขันธ์ ถือศักดินา 800จากนั้นท่านจึงได้รับพระราชทานยศเป็น นายพันตรี ต่อมาท่านได้รับพระราชทานยศ พันโท เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2444จากนั้นจึงได้รับพระราชทานยศ พันเอก เมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2446ท่านได้ดำรงตำแหน่งนี้มาจนถึงวันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2448 จึงได้ลาออกจากราชการและเดินทางกลับประเทศอิตาลี

นายพันเอก พระสารสาสน์พลขันธ์ (ยี.อี.เยรินี) ได้ถึงแก่กรรมที่เมืองตูรินด้วยโรคหัวใจ เมื่อ พ.ศ. 2456 ศพของท่านได้ฝังไว้ในสุสานประจำตระกูล ที่เมืองชิซาโน ซุล เนวา

ผลงาน

• “A retrospective View and Account of the Origin of the Thet Maha Chat Ceremony" ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2435
• “Chulakantamangala or The Tonsure Ceremony as Performed in Siam” ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2436 (มีการตีพิมพ์ซ้ำหลายครั้ง)
• "พิชัยสงครามฮินดูโบราณ" เรียบเรียงและตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2437 สำนักพิมพ์ศรีปัญญาตีพิมพ์ซ้ำเมื่อ พ.ศ. 2548
• “Trial by Ordeal in Siam and the Siamese Laws of Ordeals " ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2439
• “Shan and Siam” and “Siam's Intercourse with China - Seventh to Nineteenth Centuries” ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2442
• “On Siamese Proverbs and Idiomatic Expressions “ ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2447
• “Archaeology a sinoptical Sketch” ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2447
• “Historical Retrospect of Junkceylon Island” 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน ตีพิมพ์ครั้งแรกในวารสารของสยามสมาคม เมื่อ พ.ศ. 2448 (ตีพิมพ์ซ้ำเมื่อ พ.ศ. 2528 ในชื่อ “Old Puket”)
• “Researches on Ptolemy's Geography of Eastern Asia (Further India and Indo-Malay Archipelago)” ตีพิมพ์ครั้งแรกในวารสารของสยามสมาคม เมื่อ พ.ศ. 2452
• “Catalogo Descrittivo della Mostra Siamese alla Esposizione Internazionale delle Industrie e del Lavoro in Torino”, 1911 - Siam and Its Productions, Arts and Manufactures (1911), ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2455 (ตีพิมพ์พร้อมกันทั้งฉบับภาษาอิตาลีและภาษาอังกฤษ, สำนักพิมพ์ White Lotus ได้ตีพิมพ์ซ้ำเมื่อ พ.ศ. 2543)
• "จดหมายเหตุเรื่องทูตานุทูตของสมเด็จพระนารายน์ออกไปกรุงฝรั่งเศสครั้งสุดท้าย" ตีพิมพ์ครั้งแรกในหนังสือประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 18 เมื่อ พ.ศ. 2462

ยศและบรรดาศักดิ์

ราชอาณาจักรอิตาลี

• สิงหาคม พ.ศ. 2422 ร้อยตรี สังกัดกรมทหารราบที่ 13 "ปิเนโรโล" (13º Reggimento Fanteria Pinerolo)

ราชอาณาจักรสยาม

• 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2435 ร้อยเอก
• 1 เมษายน พ.ศ. 2440 หลวงสารสาสน์พลขันธ์
• 19 กันยายน พ.ศ. 2440 พันตรี
• 6 เมษายน พ.ศ. 2444 พันโท
• 24 มกราคม พ.ศ. 2445 พระสารสาสน์พลขันธ์ ถือศักดินา 1000 (ในราชกิจจานุเบกษาเขียน สรสาส์นพลขันธ์)
• 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2446 พันเอก

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2440 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 4 จัตุรถาภรณ์ช้างเผือก (จ.ช.)
• พ.ศ. 2444 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์มงกุฎไทย (ต.ม.)
• พ.ศ. 2443 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

•  อิตาลี :
  • พ.ศ. 2454 - ชั้นที่ 1

อ้างอง

1. พระราชทานสัญญาบัตรทหาร
2. พระราชทานสัญญาบัตร
3. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
4. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
5. แจ้งความกรมยุทธนาธิการ
6. พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง
7. พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ (หน้า 40)
8. (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2020-07-06. สืบค้นเมื่อ 2020-07-06.
9. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา 2018-02-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 17, ตอน 33, 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443, หน้า 446

แหล่งข้อมูลอื่น

• GISSAD - GERINI INTERNATIONAL SIAMESE STUDIES ARCHIVE AND DATABASE