พระมหาเถรคันฉ่อง

พระมหาเถรคันฉ่อง (ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) สะกดว่าคันฉอง) เป็นพระภิกษุชาวมอญในรัชสมัยพระเจ้านันทบุเรงแห่งกรุงหงสาวดี ได้ตามเสด็จสมเด็จพระนเรศวรมหาราชอพยพมากรุงศรีอยุธยา โปรดอยู่วัดมหาธาตุ

พระมหาเถรคันฉ่อง
รูปเคารพพระมหาเถรคันฉ่องที่วัดนางพญา (จังหวัดพิษณุโลก)
ตำแหน่งชั้นสูง
ที่อยู่	วัดมหาธาตุ

ประวัติ

พระมหาเถรคันฉ่อง มีประวัติตอนต้นอย่างไรไม่ปรากฏ พระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ระบุว่า เมื่อพระเจ้านันทบุเรงมีพระราชประสงค์จะจับสมเด็จพระนเรศวรมาประหารชีวิต จึงออกอุบายบอกสมเด็จพระนเรศวรว่าอังวะเป็นกบฏ ให้สมเด็จพระนเรศวรยกทัพมาช่วยหงสาวดี สมเด็จพระนเรศวรยกทัพมาพักกองใกล้อารามของพระมหาเถรคันฉ่อง พระเจ้านันทบุเรงทรงทราบจึงตรัสเรียก มา แล้วรับสั่งให้นำกองทัพไปตีกระหนาบหลัง จับตัวสมเด็จพระนเรศวรไปประหารชีวิตให้ได้ พระยาเกียรติพระยาพระรามเรียนเรื่องทั้งหมดถวายพระมหาเถรคันฉ่อง ท่านสงสารสมเด็จพระนเรศวร จึงพาพระยาเกียรติพระยาพระรามไปเข้าเฝ้าสมเด็จพระนเรศวร กราบทูลเรื่องพระเจ้านันทบุเรงคิดประทุษร้าย สมเด็จพระนเรศวรทรงสำนึกในพระคุณของพระมหาเถร จึงตัดสินพระทัยจะพาท่าน พร้อมทั้งพระยาเกียรติพระยาพระรามและญาติโยมไปอยู่กรุงศรีอยุธยา จากนั้นทรงหลั่งน้ำจากสุวรรณภิงคารรดลงพื้นดิน ประกาศตัดขาดกรุงศรีอยุธยากับหงสาวดีจากกันนับแต่นั้น

เมื่อถึงกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระนเรศวรจึงกราบทูลสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชทุกประการ แล้วโปรดให้พระมหาเถรคันฉ่องอยู่วัดมหาธาตุุ พระราชทานสัปทน กรรชิง คานหาม คนหาม จังหัน นิตยภัต และเครื่องสมณบริขารต่าง ๆ นอกจากนี้พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ฉบับตัวเขียน ยังระบุเพิ่มเติมว่าโปรดให้ท่านเป็นสมเด็จพระอริยวงษญาณบริยัติวราสังฆราชาธิบดี ศรีสมณุตมาบรินายก ติปิฎกธราจาริย์ สฤษดีขัติยสารสุนธร มหาคณฤศร อุดรวามคณะสังฆารามคามวาษีฝ่ายซ้าย ให้ว่าคณะเหนือ ส่วนญาติโยมให้อยู่ตำบลบ้านหลังวัดนก

รายการอ้างอิง

เชิงอรรถ

1. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 142
2. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 143
3. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 144
4. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 145
5. พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน, หน้า 93

บรรณานุกรม

• ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. ตำนานคณะสงฆ์. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2514. 76 หน้า. [พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพ นางเล็ก พิณสายแก้ว วันที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2514]
• พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553. 800 หน้า. ISBN 
• ศานติ ภักดีคำ. พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ฉบับตัวเขียน. พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง, 2558. 558 หน้า. หน้า (35)-(50). ISBN  [จัดพิมพ์โดยเสด็จพระราชกุศลในการพระราชทานเพลิงศพพระธรรมปัญญาบดี (ถาวร ติสฺสานุกโร ป.ธ.๔)]