ประเภทพื้นที่คุ้มครองของไอยูซีเอ็น

ประเภทพื้นที่คุ้มครองของไอยูซีเอ็น (อังกฤษ: IUCN protected area categories) หรือ ประเภทการจัดการพื้นที่คุ้มครองของไอยูซีเอ็น (IUCN protected area management categories) เป็นประเภทที่ใช้ในการจำแนกพื้นที่คุ้มครองในระบบที่พัฒนาโดยองค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (ไอยูซีเอ็น)

โลโก้องค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ

การขึ้นทะเบียนพื้นที่ดังกล่าวเป็นส่วนหนึ่งของกลยุทธ์ที่ใช้เพื่ออนุรักษ์สิ่งแวดล้อมธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพของโลก ไอยูซีเอ็นได้พัฒนาระบบการจัดการหมวดหมู่พื้นที่คุ้มครองเพื่อกำหนด บันทึก และจำแนกประเภทเป้าหมายและข้อกังวลเฉพาะต่าง ๆ ที่หลากหลายเมื่อจำแนกประเภทพื้นที่คุ้มครองและวัตถุประสงค์ของพื้นที่เหล่านั้น รวมถึงแนวทางเพิ่มเติมที่ได้รับการพัฒนาขึ้นโดยเฉพาะสำหรับ (Marine Protected Area: MPA)

วิธีการจำแนกประเภทนี้ได้รับการยอมรับในระดับโลกโดยรัฐบาลของประเทศต่าง ๆ และองค์การระหว่างประเทศ เช่น สหประชาชาติ อนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ

ประเภท

ประเภท Ia – แหล่งสงวนธรรมชาติเข้มข้น

แหล่งสงวนธรรมชาติเข้มข้น (IUCN ประเภท Ia หรือ 1ก) คือพื้นที่ที่ได้รับการคุ้มครองจากการใช้งานของมนุษย์ทั้งหมด ยกเว้นการใช้งานเล็กน้อย เพื่อปกป้องความหลากหลายทางชีวภาพ และอาจรวมถึงลักษณะทางธรณีวิทยา/ภูมิสัณฐานด้วย พื้นที่เหล่านี้มักเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของระบบนิเวศพื้นเมือง ซึ่งป้องกันการถูกรบกวนโดยมนุษย์ ยกเว้นการศึกษาทางวิทยาศาสตร์ การตรวจสอบด้านสิ่งแวดล้อม และการศึกษา เนื่องจากพื้นที่เหล่านี้ได้รับการคุ้มครองอย่างเข้มข้น จึงทำให้มีสภาพแวดล้อมบริสุทธิ์ที่สมบูรณ์แบบ ซึ่งช่วยให้สามารถวัดอิทธิพลของมนุษย์ภายนอกได้ โดยเปรียบเทียบกับพื้นที่อื่น ๆ

ในบางกรณี แหล่งสงวนธรรมชาติเข้มข้นมีความสำคัญทางจิตวิญญาณสำหรับชุมชนโดยรอบ และได้รับการคุ้มครองด้วยเหตุผลนี้ด้วย ผู้ที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาภายในภูมิภาคนั้น ๆ จะมีสิทธิ์ที่จะประกอบพิธีกรรมต่อไปได้ หากสอดคล้องกับวัตถุประสงค์การอนุรักษ์และการจัดการของพื้นที่

ผลกระทบจากมนุษย์ต่อแหล่งสงวนธรรมชาติเข้มข้นนั้นเริ่มมีมากขึ้นและยากที่จะป้องกันได้ เนื่องจากมลภาวะทางอากาศและสภาพอากาศ รวมถึงโรคภัยไข้เจ็บที่เพิ่งเกิดขึ้นซึ่งอยู่นอกเหนือการควบคุมไม่ให้หลุดเข้าไปในขอบเขตของเขตอนุรักษ์ หากจำเป็นต้องมีการแทรกแซงอย่างต่อเนื่องเพื่อรักษาแนวปฏิบัติที่เข้มงวดเหล่านี้ พื้นที่ดังกล่าวจะถูกปรับไปอยู่ในประเภท IV หรือ V

ประเภท Ib – พื้นที่ธรรมชาติดั้งเดิม

พื้นที่ธรรมชาติดั้งเดิม (IUCN ประเภท Ib หรือ 1ข) มีลักษณะคล้ายแหล่งสงวนธรรมชาติเข้มข้น แต่โดยทั่วไปจะมีขนาดใหญ่กว่าและได้รับการคุ้มครองในลักษณะที่เข้มงวดน้อยกว่าเล็กน้อย

พื้นที่เหล่านี้เป็นพื้นที่คุ้มครองซึ่งความหลากหลายทางชีวภาพและกระบวนการทางระบบนิเวศ (รวมถึงวิวัฒนาการ) ได้รับอนุญาตให้เติบโตหรือได้รับการฟื้นฟูหากถูกรบกวนจากกิจกรรมของมนุษย์มาก่อน พื้นที่เหล่านี้อาจเป็นตัวป้องกันผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและปกป้องสายพันธุ์และชุมชนนิเวศที่ถูกคุกคาม

การเยี่ยมเยียนของมนุษย์นั้นจำกัดอยู่เพียงขั้นต่ำ โดยมักจะอนุญาตเฉพาะผู้ที่เต็มใจเดินทางด้วยตนเอง (โดยการเดินเท้า โดยการเล่นสกี หรือโดยเรือ) แต่สิ่งนี้ถือเป็นโอกาสพิเศษที่จะได้สัมผัสกับธรรมชาติที่ไม่ถูกรบกวน พื้นที่ธรรมชาติสามารถจำแนกได้ก็ต่อเมื่อไม่มีโครงสร้างพื้นฐานที่ทันสมัย ​​แม้ว่าพื้นที่เหล่านี้จะอนุญาตให้มนุษย์ทำกิจกรรมได้ในระดับที่สนับสนุนกลุ่มชนพื้นเมืองและคุณค่าทางวัฒนธรรมและจิตวิญญาณของพวกเขาภายในวิถีชีวิตตามธรรมชาติของพวกเขา

ประเภท II – อุทยานแห่งชาติ

อุทยานแห่งชาติเซเรนเกติ ประเทศแทนซาเนีย ได้รับการกำหนดให้เป็นพื้นที่ประเภท II

พื้นที่ประเภท II หรือ 2 ของไอยูซีเอ็นมีขนาดใกล้เคียงกับพื้นที่ป่าธรรมชาติและมีวัตถุประสงค์หลักในการปกป้องระบบนิเวศที่ทำหน้าที่อยู่ อย่างไรก็ตาม พื้นที่ประเภท II มักจะผ่อนปรนมากขึ้นในเรื่องของการเข้ามาเยี่ยมชมของมนุษย์และโครงสร้างพื้นฐานสนับสนุน พื้นที่ประเภท II ได้รับการจัดการในลักษณะที่อาจมีส่วนสนับสนุนเศรษฐกิจในท้องถิ่นผ่านการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงการศึกษาและนันทนาการ ในระดับที่ไม่ได้ลดประสิทธิภาพของความพยายามในการอนุรักษ์

แม้ว่า "อุทยานแห่งชาติ" จะเป็นชื่อสามัญของประเภท II แต่พื้นที่คุ้มครองที่เรียกว่า "อุทยานแห่งชาติ" ก็ไม่ตรงตามเกณฑ์ของประเภท II เสมอไป

พื้นที่โดยรอบของพื้นที่ประเภท II อาจเป็นพื้นที่เพื่อการบริโภคหรือไม่บริโภคก็ได้ แต่ควรทำหน้าที่เป็นแนวป้องกันและปกป้องพันธุ์พื้นเมืองและชุมชนในพื้นที่คุ้มครองเพื่อให้ธรรมชาติสามารถดำรงอยู่ได้ในระยะยาว

ประเภท III – อนุสรณ์สถานหรือคุณลักษณะทางธรรมชาติ

เขตอนุรักษ์อุทยานแห่งชาติหมู่เกาะมิงกันอ่าวเซนต์ลอว์เรนซ์ นครเกแบ็ก ประเทศแคนาดา

อนุสรณ์สถานหรือ (IUCN ประเภท III หรือ 3) คือพื้นที่ขนาดเล็กกว่าที่ได้รับการจัดสรรโดยเฉพาะเพื่อปกป้องอนุสรณ์สถานทางธรรมชาติและแหล่งที่อยู่อาศัยโดยรอบ อนุสรณ์สถานเหล่านี้อาจเกิดจากธรรมชาติอย่างแท้จริงหรือประกอบด้วยองค์ประกอบที่ได้รับอิทธิพลหรือนำเข้ามาโดยมนุษย์ อนุสรณ์สถานควรมีความเกี่ยวข้องกับความหลากหลายทางชีวภาพหรืออาจจัดประเภทเป็นสถานที่ทางประวัติศาสตร์หรือจิตวิญญาณได้ แม้ว่าการจำแนกเช่นนี้อาจค่อนข้างยาก

หากจะจัดอยู่ในประเภทอนุสรณ์สถานหรือคุณลักษณะทางธรรมชาติตามแนวทางของไอยูซีเอ็น พื้นที่คุ้มครองอาจรวมถึงลักษณะทางธรณีวิทยาหรือภูมิสัณฐานธรรมชาติ ลักษณะทางธรรมชาติที่ได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรม แหล่งวัฒนธรรมธรรมชาติ หรือแหล่งวัฒนธรรมที่มีระบบนิเวศที่เกี่ยวข้อง การแบ่งประเภทจะแบ่งออกเป็นสองประเภทย่อย ได้แก่ ประเภทที่ความหลากหลายทางชีวภาพมีความเกี่ยวข้องกับสภาพของลักษณะทางธรรมชาติโดยเฉพาะ และประเภทที่ระดับความหลากหลายทางชีวภาพในปัจจุบันขึ้นอยู่กับการมีอยู่ของแหล่งศักดิ์สิทธิ์ที่สร้างระบบนิเวศที่โดยพื้นฐานดัดแปลงมา

อนุสรณ์สถานหรือคุณลักษณะทางธรรมชาติมักมีบทบาททางนิเวศวิทยาที่สำคัญแต่มีขนาดเล็กกว่าในการดำเนินการตามวัตถุประสงค์การอนุรักษ์ที่กว้างขึ้น อนุสรณ์สถานหรือคุณลักษณะเหล่านี้มีคุณค่าทางวัฒนธรรมหรือจิตวิญญาณสูงซึ่งสามารถใช้เพื่อสนับสนุนความท้าทายในการอนุรักษ์ได้ โดยอนุญาตให้มีผู้เยี่ยมชมหรือผู้มาเยือนมีสิทธิในการพักผ่อนหย่อนใจมากขึ้น ดังนั้นจึงเป็นแรงจูงใจในการอนุรักษ์สถานที่

ประเภท IV – พื้นที่เพื่อการจัดการที่อยู่อาศัยหรือชนิดพันธุ์

กาลาปาโกส ประเทศเอกวาดอร์ ได้รับการจัดการภายใต้ประเภท IV เพื่ออนุรักษ์พันธุ์พืชและสัตว์พื้นเมืองของเกาะ

พื้นที่เพื่อการจัดการที่อยู่อาศัย หรือชนิดพันธุ์ (IUCN ประเภท IV หรือ 4) มีลักษณะคล้ายกับอนุสรณ์สถาน และคุณลักษณะทางธรรมชาติ แต่เน้นที่พื้นที่อนุรักษ์ที่เฉพาะเจาะจงกว่า (แม้ว่าขนาดจะไม่จำเป็นต้องเป็นลักษณะเด่น) เช่น สายพันธุ์หรือถิ่นที่อยู่อาศัยที่ระบุได้ซึ่งต้องการการปกป้องอย่างต่อเนื่องมากกว่าลักษณะทางธรรมชาติ พื้นที่คุ้มครองเหล่านี้จะได้รับการควบคุมอย่างทั่วถึงเพื่อให้แน่ใจว่ามีการบำรุงรักษา อนุรักษ์ และฟื้นฟูสายพันธุ์และถิ่นที่อยู่อาศัยเฉพาะ (อาจใช้วิธีการแบบดั้งเดิม) และส่งเสริมให้มีการประชาสัมพันธ์พื้นที่ดังกล่าวอย่างกว้างขวางในฐานะส่วนหนึ่งของวัตถุประสงค์การจัดการ

พื้นที่เพื่อการจัดการที่อยู่อาศัย หรือชนิดพันธุ์อาจมีอยู่เพียงส่วนหนึ่งของระบบนิเวศหรือพื้นที่คุ้มครองที่กว้างกว่า และอาจต้องมีการปกป้องที่กระตือรือร้นในระดับที่แตกต่างกัน มาตรการจัดการอาจรวมถึง (แต่ไม่จำกัดเพียง) การป้องกันการรุกล้ำล่าสัตว์ การสร้างถิ่นที่อยู่อาศัยเทียม การหยุดการสืบทอดตามธรรมชาติ และแนวทางการให้อาหารเสริม

ประเภท V – พื่้นที่คุ้มครองภูมิทัศน์ทางบกหรือภูมิทัศน์ทางทะเล

พื่้นที่คุ้มครองภูมิทัศน์ทางบก หรือภูมิทัศน์ทางทะเล (IUCN ประเภท V หรือ 5) ครอบคลุมถึงผืนดินหรือผืนมหาสมุทรโดยมีแผนการอนุรักษ์ธรรมชาติที่ชัดเจน และยังรองรับกิจกรรมเพื่อแสวงหากำไรต่าง ๆ อีกด้วย

วัตถุประสงค์หลักคือการปกป้องพื้นที่ที่มีลักษณะทางนิเวศวิทยา ชีวภาพ วัฒนธรรม หรือทัศนียภาพที่โดดเด่นและมีคุณค่า แตกต่างจากประเภทก่อนหน้านี้ ประเภท V หรือ 5 อนุญาตให้ชุมชนโดยรอบมีปฏิสัมพันธ์กับพื้นที่มากขึ้น ส่งผลให้มีการจัดการพื้นที่อย่างยั่งยืนและมีส่วนร่วมกับมรดกทางธรรมชาติและวัฒนธรรม

ภูมิทัศน์และที่อยู่ในประเภทนี้ควรแสดงถึงความสมดุลที่สมบูรณ์ระหว่างผู้คนและธรรมชาติ และสามารถรองรับกิจกรรมต่าง ๆ เช่น ระบบเกษตรกรรมและป่าไม้แบบดั้งเดิมได้ ภายใต้เงื่อนไขที่รับประกันการปกป้องหรือการฟื้นฟูระบบนิเวศในพื้นที่อย่างต่อเนื่อง

ประเภท V หรือ 5 เป็นประเภทพื้นที่คุ้มครองที่มีความยืดหยุ่นมากที่สุดประเภทหนึ่ง ด้วยเหตุนี้ ภูมิทัศน์และภูมิทัศน์ทางทะเลที่ได้รับการคุ้มครองจึงอาจสามารถรองรับการพัฒนาในปัจจุบัน เช่น การท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ในเวลาเดียวกันกับที่ยังคงรักษาแนวทางการจัดการตามประวัติศาสตร์ที่อาจช่วยให้ความหลากหลายทางชีวภาพทางการเกษตรและทางน้ำมีความยั่งยืนได้

ประเภท VI – พื้นที่คุ้มครองแบบมีการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน

ภาพถ่ายดาวเทียมของ ประเทศออสเตรเลีย

แม้ว่าการมีส่วนร่วมของมนุษย์จะเป็นปัจจัยสำคัญในการจัดการพื้นที่คุ้มครองเหล่านี้ แต่การพัฒนาไม่ได้มุ่งหวังที่จะให้พื้นที่ดังกล่าวสามารถผลิตสินค้าอุตสาหกรรมได้ในวงกว้าง ไอยูซีเอ็นแนะนำให้ผืนดินบางส่วนยังคงอยู่ในสภาพธรรมชาติ ซึ่งการตัดสินใจจะต้องทำในระดับชาติ โดยปกติจะพิจารณาเฉพาะพื้นที่คุ้มครองแต่ละแห่ง จำเป็นต้องมีการพัฒนาระบบการกำกับดูแลเพื่อปรับให้เข้ากับผลประโยชน์ที่หลากหลายและอาจเพิ่มมากขึ้น ซึ่งเกิดจากการผลิตทรัพยากรธรรมชาติที่ยั่งยืน

ประเภท VI หรือ 6 อาจเหมาะสมเป็นพิเศษกับพื้นที่ขนาดใหญ่ที่มนุษย์อาศัยอยู่น้อยอยู่แล้ว หรือชุมชนท้องถิ่นและแนวทางปฏิบัติดั้งเดิมของพวกเขามีผลกระทบถาวรเพียงเล็กน้อยต่อสภาพสิ่งแวดล้อมของภูมิภาค ซึ่งแตกต่างจากประเภท V หรือ 5 ตรงที่ไม่ได้เกิดผลจากปฏิสัมพันธ์ของมนุษย์ในระยะยาวที่มีต่อระบบนิเวศโดยรอบ

ดูเพิ่ม

• — UNEP-WCMC
• (World Commission on Protected Areas)
• ฐานข้อมูลโลกว่าด้วยพื้นที่คุ้มครอง (World Database on Protected Areas)

อ้างอิง

1. Francoise Burhenne-Guilmin (2011). Guidelines for Protected Areas Legislation. IUCN. p. 147. ISBN .
2. Arjay Dacumos (2006). Biodiversity and conservation (2nd ed.). . p. 191. ISBN .
3. Day, Jon; Dudley, Nigel; Hockings, Marc; Holmes, Glen; Laffoley, Dan; Stolton, Sue; Wells, Sue; Wenzel, Lauren, บ.ก. (2019). Guidelines for applying the IUCN protected area management categories to marine protected areas (PDF) (Second ed.). Gland, Switzerland: IUCN.
4. IUCN Guidelines for Applying Protected Area Management Categories, Published 2 October 2008
5. "Protected Area Categories". 27 May 2016.
6. Dudley, Nigel. "Guidelines for Applying Protected Area Management Categories" (PDF). IUCN.org. สืบค้นเมื่อ 24 May 2024.
7. Casson, Sarah A.; ; Watson, Alan; Stringer, Angie; Kormos, Cyril F. (2016). Wilderness protected areas (ภาษาอังกฤษ). doi:10.2305/IUCN.CH.2016.PAG.25.en. ISBN .
8. Data for Serengeti National Park on Protected Planet
9. Category II National Park เก็บถาวร 2014-04-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
10. "Mingan Archipelago National Park Reserve". The Canadian Encyclopedia. 2015-01-03. สืบค้นเมื่อ 2024-01-12. Oddly shaped rock pillars sculpted by wind and sea create the unique islandscape of the natural reserve
11. Data for The Galápagos Islands (Category IV) on Protected Planet
12. Data for The Great Barrier Reef Marine Park (Category VI) on Protected Planet

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซต์ทางการ
• IUCN: World Commission on Protected Areas
• Database of Protected Areas
• IUCN Databases