นกปากกบปักษ์ใต้

นกปากกบปักษ์ใต้
นกปากกบปักษ์ใต้ในอุทยานแห่งชาติศรีพังงา
สถานะการอนุรักษ์
ใกล้ถูกคุกคาม  (IUCN 3.1)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Aves
อันดับ:
วงศ์:
สกุล:	Batrachostomus
สปีชีส์:	B.  stellatus
ชื่อทวินาม
Batrachostomus stellatus (, 1837)
แหล่งกระจายพันธุ์ของนกปากกบปักษ์ใต้ (B. stellatus)

นกปากกบปักษ์ใต้ (อังกฤษ: Gould's frogmouth; ชื่อวิทยาศาสตร์: Batrachostomus stellatus) เป็นนกหากินกลางคืนในอันดับ Caprimulgiformes และในวงศ์ Podargidae เป็นหนึ่งใน 12 ชนิดในสกุลนกปากกบ (Batrahostomus) หายาก อาศัยในป่าที่ราบลุ่มและเชิงเขาในบรูไน อินโดนีเซีย มาเลเซีย และภาคใต้ของไทย ลักษณะเด่นคือ ปากที่กว้าง อวบใหญ่ คล้ายปากกบ และมีจุดขาวกระจัดกระจายบนปีกและส่วนใต้ท้องสีขาวหรือขาวหม่นมีดวงสีขาวขอบน้ำตาล องค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติได้ระบุสถานะเกือบอยู่ในข่ายเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์

อนุกรมวิธานและศัพทมูลวิทยา

ชื่อสามัญภาษาอังกฤษ "Gould's frogmouth" เพื่อระลึกถึงนักปักษีวิทยาชาวอังกฤษและศิลปินภาพนก จอห์น โกลด์ (John Gould, 1804-1881) ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก batracho (βατραχο) แปลว่า "กบ" และ stoma (στομα) "ปาก" (frogmouth) ชื่อลักษณะ stella และ atus แปลว่า (เป็นดวง ๆ ) "ลายดาว"

นกปากกบปักษ์ใต้ (B. stellatus) เป็นหนึ่งนกใน 4 ชนิดที่พบในประเทศไทย คือ นกปากกบยักษ์, , และนกปากกบปักษ์ใต้

ชื่ออื่น

ภาษามลายู: Burung Segan Bintik Emas, Burung Segan Bintik Mas

ภาษาอินโดนีเซีย: Burung Paruh-kodok Bintang, Paruhkodok Bintang, Paruh-kodok bintang

ลักษณะทางกายวิภาค

นกปากกบปักษ์ใต้ (B. stellatus) เป็นนกขนาดกลางที่มีน้ำหนักประมาณ 47 ถึง 48.5 กรัม และวัดความยาวได้ 21 ถึง 25 เซนติเมตร สามารถแบ่งได้ในสองรูปแบบที่แตกต่างกัน คือ สีน้ำตาลอ่อนและสีน้ำตาลเข้ม ทั้งสองมีลวดลายเหมือนกัน ลำตัวส่วนใหญ่เป็นสีน้ำตาลและมีจุดสีขาวกระจายอยู่บนปีก เส้นรอบคอขาว ลำตัวด้านล่าง (อกส่วนล่างและท้องส่วนบน) สีขาวหม่นมีจุดขนาดใหญ่ (เป็นดวง) รูปไข่สีขาวขอบน้ำตาล ลักษณะที่ตรงข้ามกับนกปากกบชนิดอื่น ๆ นกปากกบปักษ์ใต้ตัวผู้และตัวเมียมีความคล้ายคลึงกันมาก ความแตกต่างเพียงเล็กน้อยที่สามารถระบเพศตนได้คือ นกตัวเมียจะมีสีน้ำตาลแดงเข้ม ม่านตาสีน้ำตาล และขาสีเหลือง ในขณะที่ตัวผู้มีม่านตาสีเหลืองและขาสีชมพู

พฤติกรรมและถิ่นอาศัย

นกชนิดนี้พบได้เฉพาะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นนกประจำถิ่นของประเทศบรูไน บางภูมิภาคของอินโดนีเซีย พบมากในมาเลเซีย และมีสถานะสูญพันธุ์แล้วในสิงคโปร์ และเป็นนกประจำถิ่นที่ถูกระบุว่าเป็นนกที่หายากในประเทศไทยเฉพาะในภาคใต้ของประเทศ ถิ่นที่อยู่ของนกปากกบปักษ์ใต้คือป่าฝนเขตร้อน มักพบในป่าดงดิบ หรือป่าปฐมภูมิที่ไม่ถูกรบกวนจากมนุษย์ หรือยังคงสภาพไม้พื้นเมืองที่หนาแน่น มักอาศัยอยู่ในป่าที่ราบลุ่มจนถึงระดับความสูงไม่เกิน 500 เมตร

ในประเทศไทย นกปากกบปักษ์ใต้อาศัยค่อนข้างเบาบางโดยมีค่าความหนาแน่น 2.92 ตัว ต่อตารางกิโลเมตร สามารถอาจพบได้ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าฮาลา-บาลา จังหวัดนราธิวาส อุทยานแห่งชาติศรีพังงา จังหวัดพังงา

ร้องเสียงดัง “วี้ว - วี้" หรือร้องแบบต่อเนื่องยาว "วิ้ว" และเป็นช่วง "วุ๊ก ๆ ๆ" อย่างรวดเร็วซึ่งคล้ายเป็นเสียงเตือน

อาหาร

เป็นเหมือนกับอื่น ๆ ในภูมิภาค นกปากกบปักษ์ใต้กินชนิดต่าง ๆ ด้วงบางชนิด และตั๊กแตน

การผสมพันธุ์

ฤดูผสมพันธุ์ของนกปากกบปักษ์ใต้อาจแตกต่างกันไปตามถิ่นอาศัย ในพื้นที่มาเลเซียเริ่มตั้งแต่เดือนมิถุนายน ถึง กันยายน และในเกาะบอร์เนียวเริ่มตั้งแต่ กุมภาพันธ์ ถึง กรกฎาคม ระยะฟักไข่ประมาณ 30 วัน โดยทั้งพ่อและแม่จะทำการฟักไข่

การทำรัง

รังทำด้วยรังของขนร่วงของพ่อแม่นกบางส่วนและมักมีขนาดเล็กและตื้น ผสมกับการใช้กิ่งไม้และไลเคนบางชนิด พ่อแม่นกมักซ่อนรังเพื่อป้องกันจากผู้ล่า รังส่วนใหญ่สูงจากพื้น 1.3 เมตร และตัวเมียวางไข่ครั้งละ 1 ฟองต่อคลอก ไข่มีลักษณะเป็นวงรีและมีสีขาว

สถานะการอนุรักษ์และภัยคุกคาม

จากข้อมูลของ (IUCN) นกปากกบปักษ์ใต้ถูกจัดสถานะใกล้ถูกคุกคาม (NT) ประชากรนกลดลงอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากภัยคุกคามต่อถิ่นที่อยู่ในภาคใต้ของประเทศไทย จำนวนนกที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ลุ่มลดลงอย่างมากจากกิจกรรมของมนุษย์โดยเฉพาะการตัดไม้ทำลายป่าในที่ราบลุ่ม ซึ่งทำลายถิ่นที่อยู่ของสัตว์หลายชนิด แม้นกปากกบปักษ์ใต้กำลังเผชิญกับการสูญพันธุ์ในประเทศไทย แต่นกชนิดนี้แพร่กระจายโดยกว้างในหลายภูมิภาคของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ซึ่งช่วยลดความเสี่ยงของการสูญพันธุ์ลงได้บ้าง

นกปากกบปักษ์ใต้ เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองในบัญชีแนบท้ายกฎกระทรวง กำหนดให้เป็นสัตว์ป่าบางชนิดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง พ.ศ. 2546 ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2535 ลำดับที่ 598

อ้างอิง

1. BirdLife International (2012). "Batrachostomus stellatus". IUCN Red List of Threatened Species. 2012. สืบค้นเมื่อ 26 November 2013.
2. Avibase (n.d.). "Podarge étoilé".{{}}: CS1 maint: url-status ()
3. Beolens, Bo; Watkins, Michael (2003). Whose Bird? Men and Women Commemorated in the Common Names of Birds. London: Christopher Helm. pp. 145–146.
4. Liddell, Henry George (1871). A lexicon. Robert Scott. Oxford. ISBN . OCLC 4060180.
5. "stellatus - Wiktionary". en.wiktionary.org (ภาษาอังกฤษ).
6. Parks, Creative Commons Attribution-ShareAlike 4 0 International Thai National. "Batrachostomus stellatus, Gould's frogmouth". Thai National Parks (ภาษาอังกฤษ).
7. "Batrachostomus stellatus (Gould's Frogmouth) - Avibase". avibase.bsc-eoc.org.
8. Holyoak (2016). "Gould's Frogmouth". Birds of the World.{{}}: CS1 maint: url-status ()
9. Ebird (n.d.). "Podarge étoilé". Merlin.{{}}: CS1 maint: url-status ()
10. "นกปากกบปักษ์ใต้ - eBird". ebird.org.
11. Le-Dantec (2010). "Podarge étoilé". oiseaux.net.{{}}: CS1 maint: url-status ()
12. International), BirdLife International (BirdLife (2016-10-01). "IUCN Red List of Threatened Species: Batrachostomus stellatus". IUCN Red List of Threatened Species.
13. ศิริพร ทองอารีย์ สุวิทย์ สุวรรณพงศ์ สมชัย อาแว. 2555. ชนิดและประชากรของนกหากินกลางคืนในป่าบาลา จังหวัดนราธิวาส. หน้า 79-86. ใน ผลงานวิจัย และรายงานความก้าวหน้างานวิจัย ประจำปี 2554. กลุ่มงานวิจัยสัตว์ป่า สำนักอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. กรุงเทพฯ.
14. โครงการประเมินและติดตามตรวจสอบพื้นที่สำคัญเพื่อการอนุรักษ์นกและความหลากหลายทางชีวภาพ (IBAs) ในประเทศไทย (CEPF Project). สมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย.
15. Schwartz (2008). "Caprimulgiform". Encyclopedia Britannica.{{}}: CS1 maint: url-status ()
16. Encyclopedia of Life (2018). "Gould's Frogmouth". National museum of natural history.{{}}: CS1 maint: url-status ()
17. Treesucon and Round (1989). "Report on threatened birds in Thailand". Tiger Paper.{{}}: CS1 maint: url-status ()
18. "สัตว์ป่าคุ้มครอง - โลกสีเขียว". www.verdantplanet.org.