ทิวเขาภูพาน

ทิวเขาภูพาน เป็นระบบทิวเขาหินปูนขนาดใหญ่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ประเทศไทย ทิวเขาเริมต้นจากอำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานีพาดตัวยาวไปทางด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้จนถึงเขตอำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี มีความยาว 250 กิโลเมตร มีพื้นที่กว้างสุด 90 กิโลเมตร ระหว่างภูหินปูนในอำเภอเลิงนกทา จังหวัดอุบลราชธานี กับภูผานาในอำเภอนาแก จังหวัดนครพนม

ทิวเขาภูพาน
ทิวเขาภูพาน วิวจากวัดถ้ำคำ
จุดสูงสุด
ยอด	ภูลังกา
ความสูง เหนือระดับน้ำทะเล	624 เมตร (2,047 ฟุต)
พิกัด	16°46′22″N 104°21′45″E / 16.77278°N 104.36250°E / 16.77278; 104.36250
ข้อมูลเชิงขนาด
ยาว	180 กม. (112 ไมล์) NW/SE
กว้าง	50 กม. (31 ไมล์) NE/SW
ข้อมูลทางภูมิศาสตร์
แผนที่ภาคอีสานที่แสดงเทือกเขาภูพานด้านขวา
ประเทศ	ประเทศไทย
รัฐ/จังหวัด	จังหวัดหนองบัวลำภู จังหวัดอุดรธานี จังหวัดสกลนคร จังหวัดนครพนม จังหวัดกาฬสินธุ์ จังหวัดร้อยเอ็ด จังหวัดมหาสารคาม จังหวัดมุกดาหาร
ข้อมูลทางธรณีวิทยา
อายุหิน
ประเภทหิน	หินทราย และ หินทรายแป้ง

ทิวเขาแห่งนี้ได้แบ่งที่ราบในภาคอีสานออกเป็นสองส่วนใหญ่ ๆ ได้แก่ ที่ราบโคราชที่ราบอุบลอยู่ทางตอนใต้ กับ ที่ราบอุดรที่ราบนครพนมอยู่ทางตอนเหนือ อุทยานแห่งชาติภูพานเป็นส่วนหนึ่งของทิวเขาภูพาน มีพื้นที่ครอบคลุมท้องที่อำเภอพรรณานิคม, อำเภอเมือง, อำเภอกุดบาก, อำเภอภูพาน จังหวัดสกลนคร และอำเภอสมเด็จ, อำเภอห้วยผึ้ง จังหวัดกาฬสินธุ์

ทิวเขาภูพานเป็นหนึ่งในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบอย่างรุนแรงจากการลักลอบตัดไม้พะยูงอย่างผิดกฎหมาย แม้ว่าจะถูดจดให้เป็นไม้หวงห้ามอย่างเป็นทางการ แต่ก็ยังมีการแอบตัดและซื้อขายต้นพะยูงใกล้สูญพันธุ์ในเขตป่าภูเขาของประเทศไทยแม้แต่ในป่าอนุรักษ์ ประเทศไทยและประเทศจีนไม้พะยูงถือว่ามีมูลค่าสูงในอุตสาหกรรมเฟอร์นิเจอร์

ศัพทมูลวิทยา

ชื่อของภูพานมาจากลักษณะของภูเขาที่คล้ายกับเขารูปโต๊ะ เนื่องจากคำว่า "พาน" คือภาชนะประเภทถาดซึ่งเหมือนกับภูพานที่เป็นเขายอดตัด

คำว่า "ภู" ในภาษาอีสานและภาษาลาวหมายความว่า "ภูเขา" ในภาษาไทย

ภูมิศาสตร์

ทิวเขาภูพานมีลักษณะเป็นเขาขนาดใหญ่อยู่ทางด้านใต้ของจังหวัดสกลนครส่วนของทิวเขาที่พาดตัวไปทางทิศตะวันออกมีอยู่ 4 แนวคือ

• แนวที่ 1 เริ่มจากแนวลำห้วยบางทรายไปจนถึงภูพระบาท ห่างจากแม่น้ำโขง 4 กิโลเมตร บริเวณทิวเขาที่พาดตัวช่วงนี้มียอดเขาสูงระหว่าง 200 - 600 เมตรและกว้างประมาณ 2 กิโลเมตร
• แนวที่ 2 เป็นแนวระหว่างห้วยบางทรายกับห้วยมุก ห่างจากแม่น้ำโขง 10 กิโลเมตร เป็นแนวที่ติดกันโดยตลอด มียอดสูงระหว่าง 300 - 500 เมตร
• แนวที่ 3 เป็นแนวระหว่างห้วยมุกกับห้วยบังอี่ในจังหวัดมุกดาหารทอดตัวไปทางตะวันออกจนถึงแม่น้ำโขงบริเวณแนวภูเขาด้านตะวันออกจะไม่ปะติดปะต่อกันมีความสูงของยอดเขา ประมาณ 200 - 400 เมตร
• แนวที่ 4 เป็นแนวที่อยู่ทางใต้แนวที่สามลงมาบริเวณด้านตะวันออกคล้ายกับแนวที่สามคือภูเขาจะไม่ปะติดปะต่อกันมีที่ราบคั่นเป็นตอน ๆ ทอดยาวลักษณะนี้ไปจนถึงแม่น้ำโขงในเขตอำเภอโขงเจียม ทิวเขานี้จะปันน้ำให้ทั้งแม่น้ำโขงและแม่น้ำมูล

ยอดเขาที่สูงที่สุดของทิวเขาภูพานคือภูลังกาอยู่ในจังหวัดนครพนมมีความสูง 641 เมตร โดยมียอดเขาสำคัญ ๆ อื่น ๆ ได้แก่อยู่ในจังหวัดมุดดาหารมีความสูง 624 เมตร เนินเขาส่วนใหญ่ถูกลักลอบตัดไม้ทำลายป่า แต่ก็ยังมีกระจายอยู่ทั่วทิวเขา

ในภูพานมีสถานที่เที่ยวที่โด่งดังเช่นพระตำหนักภูพานราชนิเวศน์ เขื่อนน้ำอูน และยังมีสถานที่เที่ยวในท้องถิ่นอื่น ๆ ได้แก่ทะเลสาบหนองหาน และพระธาตุภูเพ็กซึ่งเป็นเจดีย์รูปแบบขอมขนาดใหญ่สร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 16

ประวัติศาสตร์

การเคลื่อนไหวของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย

ภูพานเป็นสัญลักษณ์และสมรภูมิการต่อสู้ของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยกับฝ่ายรัฐบาลไทยโดยมีเหตุการณ์ที่สำคัญคือ "วันเสียงปืนแตก" เมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2508 เป็นการปะทะด้วยกำลังอาวุธครั้งแรก ที่บ้านนาบัว ตำบลเรณูนคร อำเภอพระธาตุพนม จังหวัดนครพนม ระหว่างปี พ.ศ. 2508 - 2509 การเคลื่อนไหวทางการเมืองและการก่อการกำเริบของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยในภาคอีสานค่อนข้างชัดเจนเปิดเผยและมีความรุนแรงกว่าภาคอื่น ๆ และการเคลื่อนไหวในภาคอีสานนี้มีมวลชนเป็นแนวร่วมค่อนข้างมาก

ก่อนเหตุการณ์เสียงปืนแตกที่บ้านนาบัวพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยได้เริ่มเคลื่อนไหวปฏิบัติงานจริงจังบริเวณทิวเขาเขาภูพานมาตั้งแต่ พ.ศ. 2504 หลังจากจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ได้ทำการรัฐประหารยึดอำนาจการปกครองเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2501 และมีการจับกุมผู้เห็นต่างครั้งใหญ่ด้วยข้อกล่าวหาว่า "การกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์" ในวันที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2501 ทำให้ปัญญาชนในยุคนั้นต้องปรับแนวความคิดใหม่ การตั้งข้อหาในลักษณะนี้ส่วนสำคัญในการผลักดันให้ปัญญาชนจำนวนหนึ่งมุ่งสู่ป่าบนทิวเขาภูพาน และต่อสู้อย่างต่อเนื่องยาวนานด้วยยุทธศาสตร์ "ป่านำบ้าน"

เสรีไทย

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สองทิวเขาภูพานเคยเป็นแหล่งสะสมอาวุธยุทโธปกรณ์ของขบวนการเสรีไทยเพื่อใช้สำหรับต่อต้านกองทัพญี่ปุ่น ปัจจุบันในอำเภอวาริชภูมิ จังหวัดสกลนครมีสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์คืออยู่ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติไปทางทิศเหนือ 4.5 กิโลเมตร

ดูเพิ่ม

• อุทยานแห่งชาติภูพาน
• ภูพานปฏิวัติ

อ้างอิง

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ทิวเขาภูพาน

1. . web.archive.org. 17 July 2019. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-07-17. สืบค้นเมื่อ 16 March 2024.{{}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown ()
2. Schuler, Ulrich. "NE-Thailand (Isan)". Geosciences. สืบค้นเมื่อ 23 July 2017.
3. Fredrickson, Terry (2011-09-19). "Forest robbery". Bangkok Post. สืบค้นเมื่อ 10 November 2015.
4. Waewkraihong, Jakkrit (6 Feb 2013). "Cambodians caught for phayung smuggling". Bangkok Post. สืบค้นเมื่อ 10 November 2015.
5. . Tourism Authority of Thailand (TAT). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-12-23. สืบค้นเมื่อ 23 July 2017.
6. "Phu Mai Hia". getamap.net. สืบค้นเมื่อ 23 July 2017.
7. Phu Kao - Phu Phan Kham National Park 2012-04-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
8. Nam Un Dam 2012-04-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
9. "พระธาตุภูเพ็ก". Tourism Authority of Thailand (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 20 March 2024.
10. "จาก 7 สิงหา 'เสียงปืนแตก' ถึงปัจจุบันของ 'คนกับป่า' ที่ 'ภูพาน'". มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์. สืบค้นเมื่อ 22 March 2024.

แหล่งข้อมูลอื่น

• สำนักงานอุทยานแห่งชาติ กรมอุทยานแห่งชาติภูพาน