ตำนานมูลศาสนา

ตำนานมูลศาสนา หรือ มูลสาสนาวังสะ (มูลศาสนาวงศ์) เป็นวรรณกรรมพุทธศาสนาล้านนา แต่งโดยพระพุทธกามและพระพุทธญาณ ระหว่างปี พ.ศ. 1999–2053 ในช่วงรัชสมัยพระเจ้าติโลกราช (พ.ศ. 1985–2080) ถึงพญาแก้ว (พ.ศ. 2038–2068) สถานที่รจนาคือวัดสวนดอก (จังหวัดเชียงใหม่)

ตำนานมูลศาสนา
ผู้ประพันธ์	พระพุทธกามและพระพุทธญาณ
ชื่อเรื่องต้นฉบับ	มูลสาสนาวังสะ (มูลศาสนาวงศ์)
ผู้แปล	สุด ศรีสมวงศ์ พรหม ขมาลา
ประเทศ	อาณาจักรล้านนา
ภาษา	ล้านนา
ประเภท	บันทึกเหตุการณ์
ชนิดสื่อ	ใบลาน

เนื้อหาประกอบด้วย 2 ส่วน ส่วนแรกเกี่ยวกับพุทธประวัติ ส่วนที่สองเกี่ยวกับศาสนาพุทธในล้านนา มีจุดประสงค์การแต่งเพื่อเชื่อมวงศ์กษัตริย์ล้านนาเข้ากับวงศ์พระพุทธเจ้า เพื่อสรรเสริญพระเจ้าติโลกราชทั้งทางโลกและทางธรรม แต่งในรูปแบบร้อยแก้ว เขียนด้วยภาษาไทยถิ่นเหนือ ใช้อักษรธรรมล้านนา จารบน มีความยาว 10 ผูก มักขึ้นต้นเนื้อหาด้วยคำเช่นเดียวกับนิทาน มีการแทรก ทัศนะของนักปราชญ์ร่วมสมัย ยกธรรมะ นิทานพื้นบ้าน ชาดก สรุปเหตุการณ์ในภาพรวมก่อนอธิบายรายละเอียด และสรุปเหตุการณ์ไว้ท้ายเรื่อง ตัวอย่างเนื้อหา เช่น การประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุในเมืองเชียงใหม่ และการผูกสีมาของวัดสวนดอก จำนวน 6 ครั้ง

ต้นฉบับในใบลาน ใช้ชื่อว่า มูลสาสนาวังสะ (มูลศาสนาวงศ์) และมาใช้ชื่อ ตำนานมูลศาสนา เมื่อกรมศิลปากรปริวรรต ฉบับภาษาไทยกลาง พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2480 โดยกรมศิลปากรมอบหมายให้ นายสุด ศรีสมวงศ์ และนายพรหม ขมาลา มหาเปรียญสองคนที่เป็นพนักงานในกองวรรณคดี หอสมุดแห่งชาติ เป็นผู้แปล

ฉบับ

ใบลาน

ใบลานจารด้วยอักษรธรรมล้านนา ซึ่งเก็บรักษาในรูปแบบไมโครฟิล์มที่สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ว่ามีด้วยกัน 10 ฉบับ ดังนี้

• ฉบับวัดพวกหงส์ จังหวัดเชียงใหม่ จาร พ.ศ. 2356 (รหัสไมโครฟิล์ม 87.019.01h.028-018)
• ฉบับวัดศาลาหม้อ จังหวัดลำปาง จาร พ.ศ. 2368 (รหัสไมโครฟิล์ม 81.064.01k.070-055)
• ฉบับวัดต๋อมดง จังหวัดพะเยา จาร พ.ศ. 2393 (รหัสไมโครฟิล์ม 80.044.01k.130-115)
• ฉบับวัดเชียงมั่น จังหวัดเชียงใหม่ จาร พ.ศ. 2417 (รหัสไมโครฟิล์ม 78.010.01k.024-013)
• ฉบับวัดผาแดงหลวง จังหวัดลำปาง จาร พ.ศ. 2462 (รหัสไมโครฟิล์ม 80.092.01k.028-025)
• ฉบับวัดบวกครกหลวง จังหวัดเชียงใหม่ จาร พ.ศ. 2462 (รหัสไมโครฟิล์ม 78.010.01k.083-046)
• ฉบับวัดนันทาราม จังหวัดเชียงใหม่ จาร พ.ศ. 2470 (รหัสไมโครฟิล์ม 78.010.01k.036-025)
• ฉบับวัดเหล่ายาว จังหวัดลำพูน จาร พ.ศ. 2471 (รหัสไมโครฟิล์ม 80.044.01l.114-095)
• ฉบับวัดศรีเตี้ย จังหวัดเชียงใหม่ จาร พ.ศ. 2517 (รหัสไมโครฟิล์ม 80.044.01l.094-075)
• ฉบับเชียงมั่น จังหวัดเชียงใหม่ ไม่ระบุปีที่จาร (รหัสไมโครฟิล์ม 88.162.01k.033-022)

ตีพิมพ์

• มูลศาสนา (ฉบับวัดสวนดอก) ปริวรรตโดย สุด ศรีสมวงศ์ และพรหม ขมาลา (เปรียญ) (2492) จัดพิมพ์โดยกรมศิลปากร
• มูลศาสนา วัดป่าแดง ปริวรรตโดย สมหมาย เปรมจิตต์ (2519) จัดพิมพ์โดยภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
• มูลศาสนา เชียงใหม่ เชียงตุง ปริวรรตโดย ประเสริฐ ณ นคร และปวงคำ ตุ้ยเขียว (2537) จัดพิมพ์โดยสมาคมประวัติศาสตร์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี
• มูลศาสนา ญาณคัมภีร์ และตำนานพระมหาญาณคัมภีร์ ปริวรรตโดยบำเพ็ญ ระวิน (2538ข) จัดพิมพ์โดย สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
• ตำนานวัดป่าแดง ปริวรรตโดยบำเพ็ญ ระวิน (2538ค) จัดพิมพ์โดยสถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
• มูลศาสนา สำนวนล้านนา ปริวรรตโดย บำเพ็ญ ระวิน (2538ก) จัดพิมพ์โดยภาควิชาภาษาไทย คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

ดูเพิ่ม

• ชินกาลมาลีปกรณ์
• จามเทวีวงศ์

อ้างอิง

1. "วิเคราะห์ตำนานมูลศาสนาฉบับวัดสวนดอก". วารสารวิจิตรศิลป์. สืบค้นเมื่อ 15 มิถุนายน 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
2. เพ็ญสุภา สุขคตะ (8 กุมภาพันธ์ 2561). ""ล้านนาศึกษา" ใน "ไทศึกษา" ครั้งที่ 13 (17) มูลสาสนาสำนวนล้านนา : จดหมายเหตุการพระศาสนาฝ่ายบุปผวาสีแห่งโยนกโลก (1)". มติชนสุดสัปดาห์. สืบค้นเมื่อ 15 มิถุนายน 2563. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
3. ศิริศักดิ์ อภิศักดิ์มนตรี, ธณิกานต์ วรธรรมานนท์. "วิเคราะห์ตำนานมูลศาสนาฉบับวัดสวนดอก".