จดหมายหลวงอุดมสมบัติ

จดหมายหลวงอุดมสมบัติ เป็นเอกสารที่บันทึกโดย ซึ่งเป็นข้าราชการในกรมพระคลังสินค้าที่ได้รับมอบหมายจากพระยาศรีพิพัฒน์เมื่อครั้งเป็นแม่ทัพนำกำลังไปช่วยเมืองนครศรีธรรมราชและเมืองสงขลาปราบกบฎไทรบุรี เมื่อ พ.ศ. 2381–2382 ให้รายงานข้อราชการเกี่ยวกับหัวเมืองปักษ์ใต้และหัวเมืองประเทศราชมลายู ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

ต้นฉบับเป็นสมุดไทยดำเขียนด้วยอักษรไทยจำนวน 15 ฉบับ (แต่หากนับตามการจัดเก็บส่วนภาษาโบราณสำนักหอสมุดแห่งชาติ มีทั้งหมด 23 ฉบับ) ซึ่งเป็นเอกสารที่เป็นมรดกตกทอดของตระกูลพระยาศรีพิพัฒน์ จนกระทั่งเมื่อ พ.ศ. 2449 ทายาทผู้หนึ่งของพระยาศรีพิพัฒน์ ได้ทูลเกล้าฯ ถวายจดหมายหลวงอุดมสมบัติแด่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จากนั้นสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพจึงขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตจัดพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2449 จากนั้นมีการจัดพิมพ์เรื่อยมา รวมทั้งได้แปลและตีพิมพ์เป็นภาษาอังกฤษโดยไซริล สกินเนอร์ (Cyril Skinner) ชื่อ Rama III and the Siamese expedition to Kedah in 1839 : the Dispatches of Luang Udomsombat

ในฉบับตีพิมพ์จดหมายหลวงอุดมสมบัติ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพได้อธิบายมูลเหตุแห่งจดหมายหลวงอุดมสมบัติ เล่าย้อนความตั้งแต่เสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง เมื่อ พ.ศ. 2310 จนในระหว่าง พ.ศ. 2381–2382 เกิดความวุ่นวายในหัวเมืองปักษ์ใต้และหัวเมืองประเทศราชมลายู เล่าเหตุการณ์สำคัญ เช่น การตระเตรียมราชการทัพและการเดินทางของทัพหลวง การอสัญกรรมของเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย ณ นคร) และการกวาดต้อนครอบครัวและการจัดการครัวเรือนที่เป็นฝ่ายกบฎเมืองไทรบุรี เป็นต้น และเนื่องจากจุดประสงค์การเขียนเพื่อรายงานข้อราชการและเรื่องต่าง ๆ ที่เกิดในราชธานี จึงปรากฏกระแสพระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวและข้อราชการที่ได้ทรงปรึกษาหารือโดยเฉพาะเรื่องราชการหัวเมืองใต้

อ้างอิง

1. ยอดชาย ชุติกาโม. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-10-14. สืบค้นเมื่อ 2022-10-14.
2. "เรื่องพงศาวดารอันเป็นมูลเหตุ แห่งจดหมายหลวงอุดมสมบัติ". วัชรญาณ.
3. พรชัย นาคสีทอง. "การศึกษาจดหมายเหตุหลวงอุดมสมบัติในฐานะที่เป็นเอกสารทางประวัติศาสตร์" (PDF). มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.