คลองตะเคียน

1

แผนที่ในจดหมายเหตุลาลูแบร์ 1 ตำแหน่งคลองตะเคียน

คลองตะเคียน หรือ คลองขุนศรีไชย ในเอกสารเก่าเรียก คลองขุนละครไชย (เพราะเป็นสถานที่ประหารขุนละคอนไชย) ส่วนฝรั่งในสมัยกรุงศรีอยุธยาเรียกว่า คลองน้ำยา บางทีก็เรียก คลองเห็ด แผนที่กรุงศรีอยุธยาสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทำโดยช่างแผนที่ฝรั่งเศสที่ชื่อ ฌาคส์ นิโกลาส์ เบแล็ง ระบุตำแหน่งคลองตะเคียนว่า คูจามใหญ่ เนื่องจากเป็นชุมชนของชาวมลายูจากปัตตานีกับชาวจามจากเวียดนาม

คลองตะเคียนเป็นคลองทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของเกาะเมืองอยุธยา เป็นคลองลัดแม่น้ำเจ้าพระยา จากริมแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งใต้นอกเกาะเมือง อยู่ถัดทางตะวันตกใกล้วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา ไหลเป็นเส้นตรงลงไปทางทิศใต้ แล้ววกหักข้อศอกไปทางทิศตะวันออก เชื่อมแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณเหนือเกาะเรียน (ฝั่งตรงข้ามหมู่บ้านญี่ปุ่น เยื้องทางใต้) ตัวคลองกว้างประมาณ 15–20 เมตร สามารถใช้เป็นเส้นทางการสัญจรไปมาได้ คลองมีความยาวประมาณ 4 กิโลเมตร

ประวัติ

คลองตะเคียนน่าจะขุดขึ้นในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ขุดเพื่อให้เรือผ่านเข้าออกเป็นคลองลัดแม่น้ำเจ้าพระยา เนื่องจากตรงบริเวณป้อมเพชรน้ำจะไหลแรงมากเพราะมีแม่น้ำป่าสักใหลมาชนกับแม่น้ำเจ้าพระยา ทำให้เรือมักจะล่มประจำ จึงเรียกบริเวณตรงนี้ว่า สำเภาล่ม มานิต วัลลิโภดม ระบุว่าคลองขุดในสมัยแห่งอโยธยา จุลศักราช 458 พ.ศ. 1639

ปลายสมัยอยุธยาบริเวณปากคลองมีตลาดบ้านจีน มีศาลเจ้าจีน และมีซ่องโสเภณี 4 โรง “รับจ้างทำชำเราแก่บุรุษ” เป็นหลักฐานสำคัญว่าเป็นที่ชุมนุมจอดเรือแพจากนานาชาติ ได้แก่สำเภาสลุบกำปั่น

ในคำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรมกล่าวถึงย่านที่อยู่ตามแนวคลองและท้ายคลองว่า "ครั้นถึงฤดูลมสําเภาพัดเข้ามาในกรุง เป็นมรสุมเทศกาลพวกลูกค้าพานิชสําเภาจีนและลูกค้าแขกสลุป ลูกค้าฝรั่งกําปั่น ลูกค้าแขกกุศราชและพวกลูกค้าแขกสุรัด แขกชวามาลายู แขกฝรั่งเศส โปรตุเกส วิลันดาอิสปันยอนอังกฤษและฝรั่งดํา ฝรั่งลังกุนีและแขกเกาะ เป้นลูกค้าพานิชคุมสําเภาสลุปกําปั่นแล่นเข้ามาทอดสมอออยู่ท้ายคู"

คลองตะเคียนเป็นที่อยู่ของชุมชนชาวมุสลิมเช่นเดียวกับคลองปทาคูจาม (คลองคูจาม) สถานที่ตั้งบริเวณคลองตะเคียนได้แก่ วัดกลางคลองตะเคียน ซึ่งมีอายุ 400 กว่าปี สร้างขึ้นในสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม ตั้งอยู่แถวปากคลอง มัสยิดนูรุ้ลยะมาล และวัดสำเภาล่ม

อ้างอิง

1. สุจิตต์ วงษ์เทศ. "หลักฐานใหม่ "คูจาม"คือคลองตะเคียน เป็นคลองเมือง "เวียงเหล็ก"ของพระเจ้าอู่ทอง". มติชน.
2. "คลองตะเคียน". ระบบภูมิสารสนเทศ แหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม.
3. เศรษฐเนตร มั่นใจจริง. "ย่านโบราณ กลางกรุงศรีฯ". อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา.
4. วนิช สุธารัตน์. "ภูมินามวิทยา พระนครศรีอยุธยา ชุมชนแขกสมัยกรุงศรีอยุธยา : แขกมัวร์ ถนนมัวร์".
5. "เวียงเหล็ก พระเจ้าอู่ทอง ย่าน "คูจาม" คลองตะเคียน อยุธยา ขุมกำลังกลุ่มสยาม รัฐสุพรรณภูมิ". ศิลปวัฒนธรรม.
6. "มุสลิมชุมชนคลองตะเคียนและชุมชนสำเภาล่ม อำเภอพระนครศรีอยุธยา : การสำรวจเบื้องต้น". คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา.
7. "เที่ยวชุมชนคลองตะเคียน อายุ1,000ปีที่จ.อยุธยา". เดลินิวส์.