ส งม ช ว ตเฉพาะถ น หร อ ส งม ช ว ตถ นเด ยว อ งกฤษ Endemic species Endemism หมายถ ง ส งม ช ว ต ไม ว าจะเป นพ ชหร อส ตว ชน

สิ่งมีชีวิตเฉพาะถิ่น หรือ สิ่งมีชีวิตถิ่นเดียว (อังกฤษ: Endemic species, Endemism) หมายถึง สิ่งมีชีวิต ไม่ว่าจะเป็นพืชหรือสัตว์ ชนิดที่แพร่กระจายพันธุ์ตามธรรมชาติในบริเวณเขตภูมิศาสตร์เขตใดเขตหนึ่งของโลก และเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีเขตกระจายพันธุ์ทางภูมิศาสตร์ค่อนข้างจำกัด ไม่กว้างขวางนัก เช่น อาจจะพบตามระบบนิเวศต่าง ๆ เช่น บนเกาะ, ยอดเขา, หน้าผาของภูเขาหินปูน, แอ่งพรุ เป็นต้น ถิ่นที่อยู่ดังกล่าวมีสภาพจำกัดของสิ่งแวดล้อมหรือมีสภาพดินฟ้าอากาศเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของตัว ที่เหมาะสมสำหรับการดำรงชีวิตอยู่ของสิ่งมีชีวิตนั้น ๆ

รองเท้านารีปีกแมลงปอ หรือ รองเท้านารีสุขะกูล (*Paphiopedilum sukhakulii*) เป็นกล้วยไม้เฉพาะถิ่นที่พบได้เฉพาะภูเขาหินทรายในป่าดิบเขา ที่ระดับความสูง 1,000–1,500 เมตร ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยเท่านั้น

ชาร์ล ดาร์วิน นักวิทยาศาสตร์ชาวอังกฤษ ผู้คิดค้นทฤษฎีวิวัฒนาการ ได้กล่าวถึงลักษณะของสิ่งมีชีวิตเฉพาะถิ่น เอาไว้ในหนังสือ The Origin of Species ของตนเอง ไว้ว่า

ในพื้นที่ที่เท่ากัน สิ่งมีชีวิตบนเกาะมีความหลากหลายน้อยกว่าบนแผ่นดินใหญ่ แต่บนเกาะมีสิ่งมีชีวิตชนิดที่พบเฉพาะถิ่นมากกว่าบนแผ่นดินใหญ่

ปัจจุบัน บริเวณพื้นผิวโลกทีพบว่ามีสิ่งมีชีวิตเฉพาะถิ่นสูงมาก มีทั้งสิ้น 18 แห่ง มีพื้นที่ประมาณ 746,400 ตารางกิโลเมตร หรือเพียงร้อยละ 0.5 ของพื้นผิวโลกที่เป็นพื้นดินเท่านั้น และมีพืชเฉพาะถิ่นอาศัยอยู่ถึงประมาณ 49,955 ชนิด หรือร้อยละ 20 ของพืชทั้งหมดที่พบในโลก และยังมีสัตว์เลื้อยคลานและสัตว์สะเทินน้ำสะเทินบกอาศัยอีกอย่างน้อย 1,659 ชนิด หรือร้อยละ 15 ของสัตว์ทั้ง 2 กลุ่มในโลก ทั้งซีกโลกเก่า และซีกโลกใหม่ สถานที่ที่มีสัตว์เฉพาะถิ่นสูงในทวีปอเมริกาเหนือ 1 แห่ง, ทวีปอเมริกาใต้ 5 แห่ง, ทวีปแอฟริกา 4 แห่ง, ทวีปเอเชีย 6 แห่ง, ทวีปออสเตรเลียและโอเชียเนีย 2 แห่ง เฉพาะในทวีปเอเชีย ได้แก่ ป่าดิบชื้นในฟิลิปปินส์, เกาะบอร์เนียวทางตอนเหนือ, เทือกเขาหิมาลัยด้านตะวันออก, คาบสมุทรมลายู, เทือกเขาฆาฏตะวันตกในอินเดีย และศรีลังกาบริเวณทิศตะวันตกเฉียงใต้

โดยที่ ๆ ขึ้นชื่ออย่างมากในเรื่องสิ่งมีชีวิตเฉพาะถิ่น คือ หมู่เกาะกาลาปาโกส กลางมหาสมุทรแปซิฟิก เป็นส่วนหนึ่งของประเทศเอกวาดอร์ ที่มีสิ่งมีชีวิตที่มีวิวัฒนาการของตนเองสูงมาก จนได้รับเลือกให้เป็นมรดกโลกทางธรรมชาติ

ด้วยพื้นที่อันจำกัด ทำให้สิ่งมีชีวิตเฉพาะถิ่นหลายชนิด ใกล้สูญพันธุ์หรือใกล้สูญพันธุ์อย่างวิกฤต ในประเทศไทยมีรายงานพบพืชที่เป็นสิ่งมีชีวิตเฉพาะถิ่นประมาณ 11,000 ชนิด ร้อยละ 30 เป็นพืชที่มีท่อลำเลียงน้ำและอาหาร ส่วนที่เป็นสัตว์ เช่น ปลาน้ำจืด 68 ชนิด, เป็นหอย 3 ชนิด, เป็นสัตว์จำพวกปูและกุ้งหรือกั้ง 5 ชนิด และเป็นนก 3 ชนิด

ตัวอย่างของสิ่งมีชีวิตเฉพาะถิ่น

ชนิดที่พบได้ในประเทศไทย

ชนิดที่พบได้ในต่างประเทศ

ค่างกระหม่อมขาว พบเฉพาะบน ทางตอนเหนือของอ่าวตังเกี๋ย
หนูผีช้างหน้าเทา พบเฉพาะเชิงเทือกเขา ในประเทศแทนซาเนีย
แมวอิริโอโมเตะ พบเฉพาะเกาะอิริโอโมเตะ ในประเทศญี่ปุ่น

ดูเพิ่ม

ชนิดพันธุ์ต่างถิ่น

อ้างอิง

อบฉันท์ ไทยทอง, รศ. (2008). กล้วยไม้เมืองไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์บ้านและสวน. pp. 42–43. ISBN .
ธวัชชัย สันติสุข (2005). พืชถิ่นเดียวและพืชหายากของประเทศไทย (2 ed.). โครงการบริหารจัดการความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้และสัตว์ป่า แบบบูรณาการเพื่อการอนุรักษ์และพัฒนาการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. ISBN .
. OKnation. พฤษภาคม 2009. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 25 มิถุนายน 2022.
วิณีนารถ พันธุ์วุฒิ, บ.ก. (1999). "บทนำ". สัตว์ถิ่นเดียวของประเทศไทย. คณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี. p. 6. ISBN .
"Galápagos Islands". ยูเนสโก (ภาษาอังกฤษ).
ชวลิต วิทยานนท์ (2004). คู่มือปลาน้ำจืด. p. 16. ISBN .
Lepage, Denis, , Bird Checklists of the World, Avibase, คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 29 กันยายน 2007, สืบค้นเมื่อ 27 เมษายน 2007
กิตติพงษ์ จารุธาณินทร์; ชวลิต วิทยานนท์ (ตุลาคม 2011). "ปลาน้ำจืดหายากที่สุด ๑๐ ชนิดของไทย". Aquarium Biz. Vol. 2 no. 16. p. 62. ISSN 1906-9243. 9771906924509
. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 27 ตุลาคม 2012. สืบค้นเมื่อ 27 ตุลาคม 2012.
"พระราชทานชื่อดอกมะลิพันธุ์ใหม่โลก". เดลินิวส์. No. 23, 297. 26 กรกฎาคม 2013. pp. หน้า 1 ต่อหน้า 15.
"เหลือเพียง 59 ตัว หนึ่งใน 10 ชนิดหายากที่สุดในโลก". ผู้จัดการออนไลน์. 15 เมษายน 2010.
"ตื่นเต้น!! พบช้างน้อยตัวเท่าหนูกลางป่าแอฟริกา". ผู้จัดการออนไลน์. 31 มกราคม 2008.
"Prionailurus bengalensis ssp. iriomotensis" (ภาษาอังกฤษ). IUCN.

แหล่งข้อมูลอื่น

"สัตว์ถิ่นเดียว", siamensis.org, จากแหล่งเดิมเมื่อ 23 มกราคม 2013, สืบค้นเมื่อ 29 ตุลาคม 2012
ดนัย สรรพศรี; นาวิน อินทกูล; พัชราภรณ์ โกฏแก้ว; กิ่งพร เสนี & เกศรา บางสาร, "พืชถิ่นเดียว และพืชหายากในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเมี่ยง ภูทอง จังหวัดพิษณุโลกและอุตรดิตถ์" (PDF), สวนพฤกษศาสตร์บ้านร่มเกล้า พิษณุโลก ในพระราชดำริ, (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 25 กุมภาพันธ์ 2020, สืบค้นเมื่อ 2 มกราคม 2023

[1] อบฉันท์ ไทยทอง, รศ. (2008). กล้วยไม้เมืองไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์บ้านและสวน. pp. 42–43. ISBN .

[พืช-2] ธวัชชัย สันติสุข (2005). พืชถิ่นเดียวและพืชหายากของประเทศไทย (2 ed.). โครงการบริหารจัดการความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้และสัตว์ป่า แบบบูรณาการเพื่อการอนุรักษ์และพัฒนาการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. ISBN .

[3] . OKnation. พฤษภาคม 2009. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 25 มิถุนายน 2022.

[4] วิณีนารถ พันธุ์วุฒิ, บ.ก. (1999). "บทนำ". สัตว์ถิ่นเดียวของประเทศไทย. คณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี. p. 6. ISBN .

[5] "Galápagos Islands". ยูเนสโก (ภาษาอังกฤษ).

[6] ชวลิต วิทยานนท์ (2004). คู่มือปลาน้ำจืด. p. 16. ISBN .

[7] Lepage, Denis, , Bird Checklists of the World, Avibase, คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 29 กันยายน 2007, สืบค้นเมื่อ 27 เมษายน 2007

[กิต-8] กิตติพงษ์ จารุธาณินทร์; ชวลิต วิทยานนท์ (ตุลาคม 2011). "ปลาน้ำจืดหายากที่สุด ๑๐ ชนิดของไทย". Aquarium Biz. Vol. 2 no. 16. p. 62. ISSN 1906-9243. 9771906924509

[9] . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 27 ตุลาคม 2012. สืบค้นเมื่อ 27 ตุลาคม 2012.

[10] "พระราชทานชื่อดอกมะลิพันธุ์ใหม่โลก". เดลินิวส์. No. 23, 297. 26 กรกฎาคม 2013. pp. หน้า 1 ต่อหน้า 15.

[11] "เหลือเพียง 59 ตัว หนึ่งใน 10 ชนิดหายากที่สุดในโลก". ผู้จัดการออนไลน์. 15 เมษายน 2010.

[12] "ตื่นเต้น!! พบช้างน้อยตัวเท่าหนูกลางป่าแอฟริกา". ผู้จัดการออนไลน์. 31 มกราคม 2008.

[13] "Prionailurus bengalensis ssp. iriomotensis" (ภาษาอังกฤษ). IUCN.