ลอมพอก บ างเร ยก พอก หร อ พอกเก ยว เป นเคร องสวมศ รษะร ปยาว บ างม ยอดแหลม บ างม ยอดมนไม แหลมมากน ก เม อสวมแล วจะแลด เหม

ลอมพอก บ้างเรียก พอก หรือ พอกเกี้ยว เป็นเครื่องสวมศีรษะรูปยาว บ้างมียอดแหลม บ้างมียอดมนไม่แหลมมากนัก เมื่อสวมแล้วจะแลดูเหมือนการเกล้าผมขึ้นไปข้างบนเป็นทรงกรวยแหลม แล้วปัดไปด้านหลังเล็กน้อย ใช้เป็นเครื่องทรงของพระเจ้าแผ่นดิน และเป็นเครื่องแบบขุนนางยุคกรุงศรีอยุธยา ซึ่งลักษณะของลอมพอกสามารถบ่งถึงตำแหน่งสูงต่ำของขุนนางได้ นอกจากนี้เหล่าโขนละครเองก็เคยใช้ลอมพอกในการแสดง ก่อนพัฒนาเป็นชฎาหรือมงกุฎในภายหลัง

เจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เมื่อ พ.ศ. 2229 วาดโดย ฌ็อง ไฮน์เซลมาน (Jean Hainzelman) จิตรกรชาวเยอรมันที่พำนักในประเทศฝรั่งเศส

ลอมพอกเป็นเครื่องสวมศีรษะของไทยที่ได้รับอิทธิพลมาจากการโพกผ้าของมุสลิมเปอร์เซีย และมีความเป็นไปได้ว่าน่าจะรับมาตั้งแต่ก่อนเกิดกรุงศรีอยุธยา ลอกพอกมักสวมใส่พร้อมกับเสื้อและสวมเสื้อครุยทับอีกที โดยลอมพอกเป็นเครื่องบ่งบอกยศและตำแหน่งของผู้สวม โดยลอมพอกของราชทูตประดับด้วยแถบทองคำกว้างสองถึงสามนิ้วทำเป็นเสวียนรอบหมวก มีดอกไม้ทำด้วยทองคำบาง ๆ กลางดอกไม้เป็นเกสรที่ทำจากทับทิมสองถึงสามเม็ดติดประดับ แต่เนื่องจากแผ่นทองคำที่ใช้ทำดอกไม้นั้นมีน้ำหนักเบามาก จึงไหวติงอยู่ตลอดเวลา ขณะที่ลอมพอกของตรีทูตมีแต่แถบทองคำสลักประดับ ไม่มีดอกไม้ตกแต่ง และลอมพอกของผู้ติดตาม ไม่มีแถบทองคำประดับอยู่เลย

มงซีเออร์ เดอ วีเซได้เขียนคำอธิบายเกี่ยวกับการแต่งกายของคณะทูตสยามที่ไปเจริญสัมพันธไมตรีกับฝรั่งเศสในรัชสมัยพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 นำโดยออกพระวิสูตรสุนทร (ปาน) เมื่อปี พ.ศ. 2229 ความว่า "....สิ่งที่สำคัญซึ่งทำให้ดูราชทูตไทยผิดกว่าราชทูตเมืองอื่นมากนั้นก็คือหมวก หมวกไทยนั้นเป็นหมวกมียอดแหลมซึ่งเขาเรียกว่า ลอมพอก สูงกว่าหมวกเราเป็นไหน ๆ เรียวขึ้นไปเป็นชั้น ๆ สัณฐานคล้ายกับมงกุฎ แต่ละชั้นล้วนประดับด้วยเครื่องเงินทองเพชรพลอยและนิลจินดาเป็นอย่างหนึ่ง ๆ และชั้นต่อ ๆ ไปก็ประดับด้วยวิธีอื่นอีก ดูแปลกเข้าที..." ส่วนซีมง เดอ ลา ลูแบร์ ราชทูตฝรั่งเศสที่มาเจริญสัมพันธไมตรีกับกรุงศรีอยุธยาเมื่อปี พ.ศ. 2230 ได้กล่าวถึงลอมพอกในจดหมายเหตุ ความว่า "...พระลอมพอกของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวนั้น ประดับขอบหรือเสวียนเกล้าด้วยพระมหามงกุฎเพชรรัตน์..." และกล่าวถึงลอมพอกขุนนางว่า "ของพวกขุนนางนั้นประดับเสวียนทองคำ, เงิน, หรือกาไหล่ทองมากน้อยตามยศ ลางคนก็ไม่มีเสวียนเลย พวกขุนนางจะใช้ลอมพอกนี้ชั่วเวลาเข้าเฝ้าพระมหากษัตริย์ หรือเพลาประชุมคณะขุนศาลตุลาการ หรือในพิธีลางอย่างเท่านั้น เขาใช้แถบผูกโยงยึดไว้ใต้คาง และเมื่อแสดงการเคารพก็มิได้ถอดออก..."

ลอมพอกได้รับการพัฒนาขึ้นเป็นชฎาและมงกุฎสำหรับเจ้านายและนักแสดงโขนในยุคหลัง และยังเป็นเครื่องสวมศีรษะในบางท้องถิ่นด้วย ดังปรากฏที่บ้านชอนไพร และบ้านป่าเลา อำเภอเมืองเพชรบูรณ์ จังหวัดเพชรบูรณ์ มีเครื่องสวมศีรษะที่มีลักษณะใกล้เคียงกันกับลอมพอก เรียกว่า ตะลอมพอก ถือเป็นชฎาแบบหนึ่ง เมื่อมีการอุปสมบทในท้องถิ่น ก็จะให้นาคสวมตะลอมพอก ซึ่งโครงทำจากตอก ประดับด้วยหนังสัตว์และกระดาษสีแกะลวดลาย ถือเป็นเอกลักษณ์ประจำชุมชน

ศัพทมูล

ลอมพอก ประกอบมาจากคำสองคำ ได้แก่

ลอม แปลว่า "กองเรียงขึ้นไปให้สูงเป็นจอม เช่น ลอมฟาง ลอมฟืน"
พอก แปลว่า "เพิ่ม, พูน, โพก เช่น โพกหัว โพกผ้าขาวม้า"

ระเบียงภาพ

เจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) ขณะสวมลอมพอก
เชอวาเลีย เดอ ฟอบัง สวมชุดขุนนางสยามและลอมพอก
คณะทูตสยามขณะแห่พระราชสาสน์แก่พระเจ้าหลุยส์ที่ 14
คณะทูตสยามสวมลอมพอกเข้าเฝ้าพระเจ้าหลุยส์ที่ 14
สมเด็จกรมพระนโรดม รณฤทธิ์ เจ้านายกัมพูชาสวมลอมพอกในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระราชบิดา
เจ้าพนักงานสวมลอมพอกในพระราชพิธีพระราชเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์
เจ้าพนักงานสวมลอมพอกในพระราชพิธีพระราชเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี

อ้างอิง

สุจิตต์ วงษ์เทศ (17 เมษายน 2555). ""เทริด" เครื่องสวมหัวละคร". สุวรรณภูมิ. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์กรมหาชน) (2558). สมปักปูม ภูมิผ้าเขมร ◆ ไทย จากราชสำนักสู่สามัญชน (PDF). กรุงเทพฯ: เนติกุลการพิมพ์. p. 15.
สุจิตต์ วงษ์เทศ (9 มิถุนายน 2559). "ชฎา, มงกุฎ โขนละคร ได้จาก "ลอมพอก" ของเปอร์เซีย (อิหร่าน)". มติชนออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
. สำนักงานอุทยานการเรียนรู้ สังกัดสำนักงานบริหารและพัฒนาองค์ความรู้ (องค์การมหาชน). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-04-10. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
"พระราชกรณียกิจด้านศิลปวัฒนธรรม". สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
สุจิตต์ วงษ์เทศ (14 มิถุนายน 2555). ""แขก" มุสลิมในความเป็นไทย". สุวรรณภูมิ. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
. มิวเซียมสยาม. 5 พฤศจิกายน 2558. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-11-16. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
ภูธร ภูมะธน. โกษาปาน ราชทูตกู้แผ่นดิน. กรุงเทพฯ : สถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้แห่งชาติ. 2555, หน้า 79
มองซิเออร์ เดอ วีเซ (เขียน) เจษฎาจารย์ ฟ. ฮีแลร์ (แปล). จดหมายเหตุโกศาปานไปฝรั่งเศส. นนทบุรี : ศรีปัญญา. 2560, หน้า 72
. ลักษณะไทย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-09-11. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
(PDF). สำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์. 2560. p. 4. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2023-05-27. สืบค้นเมื่อ 2023-05-27.

[เทริด-1] สุจิตต์ วงษ์เทศ (17 เมษายน 2555). ""เทริด" เครื่องสวมหัวละคร". สุวรรณภูมิ. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[2] ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์กรมหาชน) (2558). สมปักปูม ภูมิผ้าเขมร ◆ ไทย จากราชสำนักสู่สามัญชน (PDF). กรุงเทพฯ: เนติกุลการพิมพ์. p. 15.

[มติชน-3] สุจิตต์ วงษ์เทศ (9 มิถุนายน 2559). "ชฎา, มงกุฎ โขนละคร ได้จาก "ลอมพอก" ของเปอร์เซีย (อิหร่าน)". มติชนออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[ขุม-4] . สำนักงานอุทยานการเรียนรู้ สังกัดสำนักงานบริหารและพัฒนาองค์ความรู้ (องค์การมหาชน). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-04-10. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[5] "พระราชกรณียกิจด้านศิลปวัฒนธรรม". สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[แขก-6] สุจิตต์ วงษ์เทศ (14 มิถุนายน 2555). ""แขก" มุสลิมในความเป็นไทย". สุวรรณภูมิ. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[7] . มิวเซียมสยาม. 5 พฤศจิกายน 2558. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-11-16. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[8] ภูธร ภูมะธน. โกษาปาน ราชทูตกู้แผ่นดิน. กรุงเทพฯ : สถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้แห่งชาติ. 2555, หน้า 79

[9] มองซิเออร์ เดอ วีเซ (เขียน) เจษฎาจารย์ ฟ. ฮีแลร์ (แปล). จดหมายเหตุโกศาปานไปฝรั่งเศส. นนทบุรี : ศรีปัญญา. 2560, หน้า 72

[ลักษณะไทย-10] . ลักษณะไทย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-09-11. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2559. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))

[11] (PDF). สำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์. 2560. p. 4. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2023-05-27. สืบค้นเมื่อ 2023-05-27.