ขบวนการเสรีไทย

เสรีไทย (อังกฤษ: Free Thai Movement) เป็นขบวนการใต้ดินที่ดำเนินการระหว่างสงครามมหาเอเชียบูรพา ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของสงครามโลกครั้งที่สอง ในช่วง พ.ศ. 2484–2488 มีวัตถุประสงค์เพื่อต่อต้านการรุกรานของกองทัพจักรวรรดิญี่ปุ่น รักษาเอกราชและอธิปไตยของชาติไทย ขบวนการเสรีไทยกำเนิดขึ้นในวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 เมื่อกองทัพญี่ปุ่นยกทัพเข้ามาทางด้านทิศตะวันออกและยกพลขึ้นบกจากอ่าวไทย เดิมเรียกขบวนการนี้ว่า "องค์การต่อต้านญี่ปุ่น" ภายหลังเปลี่ยนชื่อเป็น "เสรีไทย" มีบทบาทเป็นแหล่งข่าวสำคัญของฝ่ายสัมพันธมิตร

เสรีไทย
มีส่วนร่วมในสงครามโลกครั้งที่สอง
ตราสัญลักษณ์เสรีไทย
ปฏิบัติการ	พ.ศ. 2484 – 2488
กลุ่ม	เสรีไทยในประเทศไทย เสรีไทยในสหรัฐ เสรีไทยในสหราชอาณาจักร เสรีไทยในจีน
พันธมิตร	ฝ่ายสัมพันธมิตร  สหราชอาณาจักร  สหรัฐ  จีน
ปรปักษ์	รัฐบาลของจอมพล ป. พิบูลสงคราม  ญี่ปุ่น

ปฏิบัติการ

การที่รัฐบาลไทยนำโดยจอมพลแปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ยินยอมตกลงเข้าร่วมกับญี่ปุ่นและประกาศสงครามต่อสหรัฐและอังกฤษ ทำให้บุคคลสำคัญทางการเมืองการปกครอง ข้าราชการ และชาวไทยทั้งในและนอกประเทศไม่เห็นด้วยกับนโยบายประกาศสงคราม มีการรวมตัวกันเคลื่อนไหวต่อต้านญี่ปุ่น แบ่งเป็น 3 กลุ่ม กลุ่มในประเทศ นำโดยนายปรีดี พนมยงค์ ขณะนั้นดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีคลัง กลุ่มที่สองเป็นกลุ่มคนไทยในสหรัฐ นำโดยหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช เอกอัครราชทูตไทยประจำกรุงวอชิงตัน ดี.ซี. ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการไม่ยอมส่งคำประกาศสงครามต่อสหรัฐ และถือว่าการประกาศสงครามนั้นมิใช่เจตนาของคนไทย กลุ่มที่สามเป็นกลุ่มคนไทยในอังกฤษ นำโดยนักเรียนไทย ณ มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ รวมถึงสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และราชนิกูลอีกหลายพระองค์ และต่อมาใน พ.ศ. 2485 อังกฤษได้รับสมาชิกเสรีไทยเข้าเป็นกำลังพลร่วมในกองทัพอังกฤษ

ช่วงที่จอมพล ป. พิบูลสงครามเป็นนายกรัฐมนตรี การดำเนินงานของกลุ่มทั้งสามไม่ค่อยประสบผลสำเร็จมากนักเพราะขาดการประสานงานร่วมกัน แต่เมื่อเปลี่ยนรัฐบาล โดยมีนายควง อภัยวงศ์ เป็นนายกรัฐมนตรี ความร่วมมือระหว่างกันก็มีประสิทธิภาพมากขึ้น แม้ว่านายควง อภัยวงศ์จะแถลงนโยบาย ร่วมมือกับญี่ปุ่นโดยใกล้ชิด ตามสัญญาพันธกรณีที่ได้มีต่อกันไว้ด้วยดี และให้ความร่วมมือกับญี่ปุ่นตามข้อเรียกร้องของญี่ปุ่นทุกประการ แต่ขณะเดียวกันคณะรัฐบาลก็มีรัฐมนตรีหลายคนที่เป็นบุคคลระดับหัวหน้าในองค์การต่อต้านญี่ปุ่น และคอยให้ความช่วยเหลือองค์การอย่างลับ ๆ

เสรีไทยมีเครือข่ายความร่วมมือในจังหวัดต่าง ๆ ทั่วประเทศ โดยได้รับความช่วยเหลือจากฝ่ายสัมพันธมิตร สหรัฐและอังกฤษได้ส่งหน่วยปฏิบัติการมาประจำในกรุงเทพมหานคร ด้านฝ่ายไทย นายปรีดี พนมยงค์ ได้ส่งทหารไปประจำที่กองบัญชาการของฝ่ายสัมพันธมิตร ณ เมืองแคนดี ลังกา พร้อมกับส่งทหาร ตำรวจ และพลเรือนไปรับการฝึกกับสำนักงานบริการด้านยุทธศาสตร์ (O.S.S : Office of Strategic Services) ของสหรัฐ และกองกำลัง 136 ของอังกฤษ ในอินเดียและลังกา

นอกจากนี้ยังมีการจัดตั้งโรงเรียนนายทหารสารวัตร และโรงเรียนนายสิบสารวัตรทหาร โดยรับสมัครนิสิตจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย นักเรียนเตรียมปริญญาจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และการเมือง นักเรียนโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา และนักเรียน มาฝึกให้เป็นผู้บังคับบัญชาของกองกำลังใต้ดินเพื่อเตรียมสู้รบกับกองทัพญี่ปุ่นในวันที่ฝ่ายสัมพันธมิตรกำหนด มีการประชาสัมพันธ์ให้คนไทยในประเทศร่วมกันต่อต้านญี่ปุ่น ส่งข่าวด้านยุทธศาสตร์ทางทหารตลอดจนรายงานสภาพดินฟ้าอากาศให้ฝ่ายสัมพันธมิตรทราบ ซึ่งทำให้ฝ่ายสัมพันธมิตรสามารถปฏิบัติการทางทหารได้อย่างมีประสิทธิภาพ

อย่างไรก็ดี การปะทะกันระหว่างขบวนการเสรีไทยกับกองทัพญี่ปุ่นไม่มีโอกาสเกิดขึ้น เพราะญี่ปุ่นประกาศยอมจำนนอย่างไม่มีเงื่อนไข เมื่อวันที่ 14 สิงหาคม พ.ศ. 2488 หลังจากสหรัฐทิ้งระเบิดปรมาณูถล่มเมืองฮิโรชิมะและนางาซากิเมื่อวันที่ 6 และ 9 สิงหาคม พ.ศ. 2488 แม้ว่าไทยจะร่วมกับญี่ปุ่นในการประกาศสงคราม แต่ความร่วมมืออย่างลับ ๆ ของไทยกับฝ่ายสัมพันธมิตรทำให้ไทยมีอำนาจต่อรองในการเจรจากับฝ่ายสัมพันธมิตรหลังสงครามยุติ โดยสหรัฐถือว่าไทยไม่เคยประกาศสงครามต่อประเทศของตน ขณะที่อังกฤษยังดำเนินนโยบายต่อไทยแตกต่างไปจากสหรัฐ

สมาชิกขบวนการที่มีชื่อเสียง

จากแถวหน้าซ้ายไปขวา: พลตำรวจเอก อดุล อดุลเดชจรัส, หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช และ ปรีดี พนมยงค์

สมาชิกขบวนการเสรีไทยผู้ได้รับเหรียญแห่งเสรีภาพ จากรัฐบาลสหรัฐ เมื่อวันที่ 2 กันยายน พ.ศ. 2488 (จากซ้าย) พล.อ.อ. ทวี จุลละทรัพย์, พล.ต. บุญมาก เทศะบุตร, น.อ. วิมล วิริยะวิทย์, นายพิเศษ ภัททพงษ์, ม.จ.ยุธิษเฐียร สวัสดิวัตน์, ม.ล.เอกชัย กำภู, นายอานนท์ ศรีวรรธนะ, ดร.สละ สานนท์, พล.อ.อ. สิทธิ เศวตศิลา, นายอำนวย พูนพิพัฒน์, นายอุดมศักดิ์ ภาสวนิช, นายกุสา ปันยารชุน, นายสมจิต ยศสุนทร

• ปรีดี พนมยงค์ หรือหลวงประดิษฐ์มนูธรรม (รูท)
• พล.ต.อ.อดุล อดุลเดชจรัส หรือหลวงอดุลเดชจรัส (เบตตี้)
• ศ.มาลัย หุวะนันทน์
• คุณหญิงอุบล หุวะนันทน์
• พล.ท.กาจ กาจสงคราม หรือหลวงกาจสงคราม
• พ.ต.หลวงเดชาติวงศ์วราวัฒน์ (หม่อมหลวงกรี เดชาติวงศ์)
• ป๋วย อึ๊งภากรณ์ (เข้ม - ภายหลังเป็น "เข้ม เย็นยิ่ง")
• สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี
• พ.ต.ควง อภัยวงศ์ หรือหลวงโกวิทอภัยวงศ์
• ศ.ดิเรก ชัยนาม
• ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช
• เจ้าวงศ์ แสนศิริพันธุ์
• ทวี บุณยเกตุ
• พ.ท. ม.จ.ศุภสวัสดิ์วงศ์สนิท สวัสดิวัตน์ (อรุณ)
• น.อ.หลวงศุภชลาศัย (บุง ศุภชลาศัย)
• สงวน ตุลารักษ์
• พล.อ.อ.สิทธิ เศวตศิลา
• อนันต์ จินตกานนท์
• เตียง ศิริขันธ์
• ถวิล อุดล
• จำลอง ดาวเรือง
• ทองอินทร์ ภูริพัฒน์
• พ.อ.(พ)การุณ เก่งระดมยิง (เคน)
• พล.ท. ม.ล.ขาบ กุญชร
• พลตรี จักรชัย (จันทร์) ศุภางคเสน
• พล.อ.อ.ทวี จุลละทรัพย์
• ร.อ.พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรานนท์ธวัช
• ทอง กันทาธรรม
• ครอง จันดาวงศ์
• พ.ต.โผน อินทรทัต
• ร.อ.กระจ่าง ตุลารักษ์
• แช่ม พรหมยงค์
• พ.ต.จำกัด พลางกูร
• พล.ร.อ.สินธุ์ กมลนาวิน หรือ หลวงสินธุสงครามชัย
• พลโท ชิต มั่นศิลป์ สินาดโยธารักษ์
• พลเอก เนตร เขมะโยธิน
• พลเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา

ชื่อในวงเล็บเป็นรหัสที่ใช้เรียกในขบวนการเสรีไทย

ดูเพิ่ม

• สงครามแปซิฟิก
• สงครามโลกครั้งที่สองในประเทศไทย
• สงครามโลกครั้งที่สอง
• กบฏวังหลวง

อ้างอิง

• ขบวนการเสรีไทย, กรมวิชาการ, กระทรวงศึกษาธิการ, พ.ศ. 2538 ศิลปวัฒนธรรม ฉบับตุลาคม 2551

หนังสืออ่านเพิ่ม

• Thailand's Secret War: OSS, SOE and the Free Thai Underground During World War II. E. Bruce Reynolds. Cambridge Military Histories series. Cambridge University Press. ISBN . Colonel is pictured page 377 with his Force 136 team.
• The Thai Resistance Movement During the Second World War, John B. Haseman, Northern Illinois Center for Southeast Asian Studies, np, 1978.
• Free Thai, compiled by Wimon Wiriyawit, White Lotus Co., Ltd, Bangkok, 1997.
• Into Siam, Underground Kingdom, Nicol Smith and Blake Clark, Bobbs Merrill Company, New York, 1945.
• Colonel , Irregular Regular, Michael Russell, Norwich, 1994, (ISBN ). Translated in French by Thierry Le Breton, Au coeur de l'action clandestine des commandos au MI6, L'Esprit du Livre Editions, France, 2008, (ISBN ). With numerous photographs.