Five Dhyani Buddhas

พระธยานิพุทธะ หรือ พระฌานิพุทธะ (บางแห่งเรียกพระชินพุทธะ) เป็นพระพุทธเจ้าในคติความเชื่อของมหายาน เชื่อว่าอวตารมาจากพระอาทิพุทธะ สำเร็จเป็นพระพุทธเจ้าด้วยอำนาจฌานของอาทิพุทธะ ไม่ได้ลงมาสร้างบารมีเหมือนพระมานุสสพุทธะ (พระพุทธเจ้าที่เป็นมนุษย์) ดำรงในสภาวะ มีแต่พระโพธิสัตว์ที่เห็นพระองค์ได้ในคัมภีร์​มหาไวโรจนสูตรมีพระธารณีมนตร์ว่า​โอม​ อโฆมะ​ ไวโรจนะ​ มหามุทรา มณี​ ปัทมะ​ ชวล ประ​ วะ​ รัตน ยะ​ หูม​ อักษพีชะ​ อา

พระธยานิพุทธะ ศิลปะทิเบต

จำนวน

พระธยานิพุทธะโดยทั่วไปมี 5 พระองค์ ได้แก่

• พระไวโรจนพุทธะ
• พระอักโษภยพุทธะ
• พระรัตนสัมภวพุทธะ
• พระอมิตาภพุทธะ
• พระอโมฆสิทธิพุทธะ

พระธยานิพุทธะทั้ง 5 องค์นี้ได้สร้างพระธยานิโพธิสัตว์ขึ้นด้วยอำนาจฌานของตนอีก 5 องค์ ได้แก่

• พระสมันตภัทรโพธิสัตว์ เกิดจากพระไวโรจนพุทธะ
• พระวัชรปาณีโพธิสัตว์ เกิดจากพระอักโษภยพุทธะ
• พระรัตนปาณีโพธิสัตว์ เกิดจากพระรัตนสัมภวพุทธะ
• พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว์ เกิดจากพระอมิตาภพุทธะ
• พระวิศวปาณีโพธิสัตว์ เกิดจากพระอโมฆสิทธิพุทธะ

	พระอโมฆสิทธิพุทธะ (เหนือ)
พระอมิตาภพุทธะ (ตะวันตก)	พระไวโรจนพุทธะ (ศูนย์กลาง)	พระอักโษภยพุทธะ (ตะวันออก)
	พระรัตนสัมภวพุทธะ (ใต้)

ชื่อในภาษาต่าง ๆ ได้แก่:

พุทธะ	ภาษาสันสกฤต	ภาษาญี่ปุ่น	ภาษาจีน
พระไวโรจนพุทธะ	वैरोचन	大日如来, Dainichi Nyorai	毘盧如來, Pilu Rulai
พระอักโษภยพุทธะ	अक्षोभ्य	阿閦如来, Ashuku Nyorai	阿閦如來, Achu Rulai
พระอมิตาภพุทธะ	अमिताभ	阿弥陀如来, Amida Nyorai	彌陀如來, Mituo Rulai
	रत्नशिखिन्	宝髻如来,	寳髻如來, Baoji Rulai
พระรัตนสัมภวพุทธะ	रत्नसंभव	宝生如来, Hōshō Nyorai	寳生如來, Baosheng Rulai
พระอโมฆสิทธิพุทธะ	अमोघसिद्धि	不空成就如来, Fukūjōju Nyorai	成就如來, Chengjiu Rulai

ลักษณะของแต่ละพระองค์

โคตร	พุทธะ	ปัญญาญาณ	กิเลส	ขันธ์	ปฏิกิริยา	สัญลักษณ์	ธาตุ	สี	ฤดูกาล	ทิศทาง	มุทรา
พุทธะ	พระไวโรจนพุทธะ	ปัญญาอันสูงสุด	ความหลง	วิญญาณขันธ์ (รูปขันธ์)	หมุนธรรมจักร (การสอน)	ธรรมจักร		สีขาว	ไม่มี	ศูนย์กลาง	ธรรมจักรมุทรา
รัตนะ	พระรัตนสัมภวพุทธะ	เท่าเทียม	ความเย่อหยิ่ง (มานะ)	เวทนาขันธ์	ความร่ำรวย		ธาตุดิน	สืทอง สีเหลือง	ฤดูใบไม้ร่วง	ใต้	วรท มุทรา
ปัทมะ	พระอมิตาภพุทธะ	ปัญญาที่ทำให้มนุษย์รู้จักผิดชอบชั่วดี	ความปรารถนา (โลภะ)	สัญญาขันธ์	เสน่ห์ดึงดูด, การเอาชนะ	ดอกบัว	ธาตุไฟ	สีแดง	ฤดูร้อน	ตะวันตก	ธยานมุทรา
กรรมะ	พระอโมฆสิทธิพุทธะ	แบบสำเร็จทุกอย่าง	ความอิจฉา	สังขารขันธ์	ความสงบระงับ	วัชระแฝด	ธาตุลม	สีเขียว	ฤดูหนาว	เหนือ	อภยมุทรา
วัชระ	พระอักโษภยพุทธะ	แบบกระจกเงา	ความโกรธ (โทสะ)	รูปขันธ์	การปกป้องและการทำลาย	สายฟ้า, วัชระ	ธาตุน้ำ	สีน้ำเงิน	ฤดูใบไม้ผลิ	ตะวันออก	ภูมิผัสมุทรา

การนับถือในประเทศต่าง ๆ

• เนปาลและทิเบต นับถือพระธยานิพุทธะทั้ง 5 องค์ข้างต้น โดยถือว่าพระธยานิพุทธะเป็นตัวแทนของอายตนะภายใน 5 และพระธยานิโพธิสัตว์เป็นตัวแทนของอายตนะภายนอก 5 ซึ่งประกอบเป็นร่างกายของสรรพสัตว์ มีการกำหนดตำแหน่งของพระธยานิพุทธะแต่ละองค์ในพุทธมณฑลซึ่งใช้ในการประกอบพิธ๊กรรมทางศาสนานิกายวัชรยาน รวมทั้งการกำหนดตำแหน่งของการประดิษฐานพระพุทธะเหล่านี้ไว้ในเจดีย์ในประเทศเนปาล
• จีนและญี่ปุ่น ชาวพุทธนิกายสุขาวดี นับถือพระอมิตาภพุทธะเพียงองค์เดียว ในญี่ปุ่นได้เพิ่มพระธยานิพุทธะอีกองค์คือ พระวัชรสัตว์ ถือว่าเป็นหัวหน้าของพุทธะทั้งหมด หรือเป็นอาทิพุทธะ การนับถือพระธยานิพุทธะในญี่ปุ่นพบในนิกายเป็นส่วนใหญ่ นิกายอื่นพบน้อย

ระเบียงภาพ

• พระไวโรจนพุทธะ, ประติมากรรมสำริดศิลปะเกาหลีสมัยอาณาจักรซิลลา วัดบุลกุกซา ประเทศเกาหลีใต้
• พระอักโษภยะพุทธะ, ภาพจิตรกรรมศิลปะทิเบต
• พระอมิตาภพุทธะ ศิลปะจีน ปางยืน
• พระอโมฆสิทธิพุทธะ, ภาพจิตรกรรมศิลปะทิเบต
• พระรัตนสัมภวพุทธะ, ภาพจิตรกรรมศิลปะทิเบต
• พระไวโรจนพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย
• พระอักโษภยะพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวา
• พระอมิตาภพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ไศเลนทร์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย
• พระอโมฆสิทธิพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ไศเลนทร์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย
• พระรัตนสัมภวพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ไศเลนทร์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย

อ้างอิง

1. 《大毘盧遮那成佛神變加持經》CBETA 電子版No. 848 入真言門 ...buddhism.lib.ntu.edu.tw › sutra › chi_pdf › sutra10

บรรณานุกรม

• ฉัตรสุมาลย์ กบิลสิงห์ ษัฏเสน. พระพุทธศาสนาแบบทิเบต. กทม. ศูนย์ไทยทิเบต. 2538
• ประสงค์ แสนบุราณ. พระพุทธศาสนามหายาน. กทม. โอเดียนสโตร์. 2548