เจ้าพระยาอภัยภูเบศร์ (แบน)

เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (แบน) หรือ พระยายมราช (แบน) เจ้าเมืองพระตะบองคนที่ 1 เป็นแม่ทัพคนหนึ่งในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีและพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เมื่อรัชกาลสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีได้มีพระบรมราชโองการสั่งยกทัพไปช่วยเขมรเพื่อป้องกันการรุกรานจากญวน โดย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกเมื่อครั้งยังดำรงพระอิสริยศเป็น เจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกเป็นแม่ทัพใหญ่ ซึ่งได้ขอตัวพระยายมราช (แบน) ไปด้วย ด้วยเป็นนายทหารฝีมือดี

เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (แบน)
ผู้สำเร็จราชการเมืองพระตะบอง
ดำรงตำแหน่ง พ.ศ. 2338–2352
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
ถัดไป	พระยาอภัยภูเบศร (แบน)
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	แบน
เสียชีวิต	พ.ศ. 2352
บุตร	16 คน

เมื่อเสด็จนำกองทัพไปถึงเมืองกัมพูชาแล้ว พระยาสรรค์ก่อกบฏขึ้นในกรุงธนบุรี เจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกต้องรีบนำทัพกลับเพื่อจัดการกบฏ แต่ทางกัมพูชานี้ได้ทิ้งไว้ให้พระยายมราช (แบน) เป็นผู้ดูแล ไม่นานนัก เมื่อเสด็จมาถึงและได้ปราบดาภิเษกเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ส่วนพระยายมราช (แบน) ก็ติดราชการอยู่ที่เมืองกัมพูชาอยู่

ต่อมา นักองค์เอง เจ้านายฝ่ายเขมร ในเวลานั้นอายุเพียง ๕ พรรษา เป็นผู้มีสิทธิ์ขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติเขมร พระยายมราช (แบน) คิดว่าหากปล่อยไว้คงเกิดการฆ่าฟันขึ้นอีก จึงให้พระยาเขมรและขุนนางฝ่ายไทยคุมตัว นักองค์เองขึ้นมาทูลเกล้าฯ ถวายแด่ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าที่กรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าก็ได้ทรงรับนักองค์เองเป็นราชบุตรบุญธรรม แล้วมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯให้เลื่อนยศของพระยายมราช (แบน) เป็น เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (แบน) ได้เป็นผู้ปกครองเขมร และถือเป็นต้นตระกูล "อภัยวงศ์"

บุตรธิดา

มีบุตรธิดา รวม 16 คน

• พระยาอภัยภูเบศร (รศ)
• พระองค์แก้ว (มา)
• พระนรินทรบริรักษ์ (อุ่ม)
• พระยกกระบัตร (ตม)
• หลวงเมือง (เม้า)
• หลวงสัจจาคม เมืองโตนด
• นายกอง
• นายเกต
• หม่อมอยู่
• นักเทพ ห้ามสมเด็จพระอุไทยราชาธิราชรามาธิบดี
• อำแดงมี ภรรยาพระสุพรรณพิศาล
• อำแดงปก
• อำแดงแป้น
• อำแดงนวม
• อำแดงเมียด
• อำแดงแก้ว

อ้างอิง

• หนังสือ กำเนิดพรรคประชาธิปัตย์ ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๙ ๖๑ ปี ประชาธิปัตย์ อยู่ยั้งยืนยง โดย จรี เปรมศรีรัตน์
• เรื่องนายควง อภัยวงศ์ 2009-02-22 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• อภัยวงศ์