ภายในพระราชว งด ส ตม การแบ งเขตพระราชฐานออกเป นฝ ายหน าและฝ ายใน โดยเขตพระราชฐานฝ ายในน นประกอบด วย พระตำหน กและตำหน ก อ

ภายในพระราชวังดุสิตมีการแบ่งเขตพระราชฐานออกเป็นฝ่ายหน้าและฝ่ายใน โดยเขตพระราชฐานฝ่ายในนั้นประกอบด้วย พระตำหนักและตำหนัก อันเป็นที่ประทับของเจ้านายฝ่ายในหลายพระองค์ ทั้งในพระราชวังส่วนหลัง ดังต่อไปนี้

พระตำหนัก

พระตำหนักสวนสี่ฤดู

พระตำหนักสวนสี่ฤดู เป็นตำหนักที่ประทับของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สมเด็จพระอัครมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ นรินทรเทพยกุมารี กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร เป็นพระตำหนักที่สร้างขึ้นในลักษณะผสมผสาน ระหว่างศิลปกรรมไทย และยุโรป ในอดีตใช้จัดแสดงสิ่งของและศิลปวัตถุที่มีผู้ทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในโอกาสฉลองสิริราชสมบัติครบ 50 ปี ในปี พ.ศ. 2539 ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

พระตำหนักสวนหงส์

พระตำหนักสวนหงส์ เป็นตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สร้างพระราชทานสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ปัจจุบันใช้จัดแสดงภาพงานพระราชพิธีโบราณต่าง ๆ เช่น พระราชพิธีสมโภชเดือนขึ้นพระอู่ พระราชพิธีเสด็จสถลมารค และชลมารค พระราชพิธีตรียัมปวาย ปัจจุบันตั้งอยู่ในเขตพระที่นั่งอัมพรสถาน

พระตำหนักสวนนกไม้

พระตำหนักสวนนกไม้ เป็นที่ประทับของสมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

พระตำหนักสวนบัว

พระตำหนักสวนบัว เป็นตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชทานเป็นที่ประทับของพระวิมาดาเธอ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา ซึ่งทรงกำกับการดูแลพระเครื่องต้น ในอดีตใช้จัดแสดงศิลปวัตถุซึ่งมีผู้ทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษาครบ 6 รอบ ในปี พ.ศ. 2542 ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน

พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2456 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ บริเวณทุ่งส้มป่อย ซึ่งเป็นทุ่งนาระหว่างพระราชวังดุสิตกับพระราชวังพญาไท (ปัจจุบันคือโรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้า) เพื่อทรงใช้เป็นที่รโหฐานสำหรับทรงพระราชนิพนธ์หนังสือ รวมทั้งเพื่อให้ราชเสวกเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทเป็นการส่วนพระองค์ โปรดเกล้าฯ พระราชทานนามทุ่งส้มป่อยว่า สวนจิตรลดา พระราชทานนามพระตำหนักว่า "พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน" บริเวณรอบพระตำหนักมีการขุดคูและทำกำแพงรั้วเหล็กโดยรอบ มีประตู 4 ทิศ พระราชทานชื่อประตูตามสวนจิตรลดาของพระอินทร์และท้าวโลกบาล แต่ในปัจจุบันเป็นทางเข้าออกได้เพียง 3 ทิศ เว้นทิศตะวันออก โดยประตูพระวรุณอยู่เจนทางด้านตะวันออก เป็นประตูสำหรับเสด็จพระราชดำเนินของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

พระตำหนักจิตรลดารโหฐานสร้างเป็นตึก 2 ชั้นลักษณะสถาปัตยกรรมแบบตะวันตก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินมาประทับเป็นครั้งคราว เมื่อมีพระราชพิธีต่าง ๆ ก็ทรงกระทำการที่พระตำหนักจิตรลดารโหฐานเช่นเดียวกับพระราชวัง ต่อมาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชมณเฑียรสถานขึ้นใหม่เป็นที่ประทับที่วังพญาไท ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้ประกาศยกสวนจิตรลดาเป็นเขตพระราชฐานในพระราชวังดุสิต

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ใช้พระตำหนักจิตรลดารโหฐานเป็นที่ประทับถาวร โปรดเกล้าฯ ให้สร้างโรงเรียนจิตรลดา เมื่อ พ.ศ. 2501 เป็นสถานศึกษาชั้นต้นสำหรับพระโอรส พระธิดาและบุตรหลานข้าราชสำนัก โปรดเกล้าฯ ให้สร้างศาลาดุสิดาลัย เป็นศาลาอเนกประสงค์

ภายในพระตำหนัก พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นสถานที่ทดลองโครงการส่วนพระองค์เกี่ยวกับการเกษตร เพื่อนำผลการศึกษาพระราชทานแก่ประชาชน เช่น โครงการนาข้าวทดลอง โครงการค้นคว้าวิจัยเชื้อเพลิงเขียว โครงการปลูกข้าวไร่ โครงการเลี้ยงปลานิล และโครงการโคนม รวมทั้งยังมีโรงงานจากโครงการทดลองของพระองค์เกิดขึ้นหลายประเภท เช่น โรงโคนมสวนจิตรลดา โรงนมผงสวนดุสิต โรงนมเม็ดสวนดุสิต โรงสีข้าวตัวอย่าง โรงผลิตน้ำผลไม้ โรงบดและอัดแกลบ และโรงปุ๋ยอินทรีย์

ตำหนัก

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบันบัวผัน

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบันบัวผัน เป็นตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชทานแก่พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบันบัวผัน พระขนิษฐาในพระองค์ มีลักษณะเป็นอาคาร 2 ชั้น ขนาดเล็ก ในอดีตจัดเป็นสถานที่จัดแสดงภาพถ่ายฝีพระหัตถ์ในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรุณวดี

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรุณวดี เป็นตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชทานเป็นที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรุณวดี พระขนิษฐา ในอดีตใช้จัดแสดงภาพถ่ายฝีพระหัตถ์ของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์ เป็นตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชทานเป็นที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์ พระขนิษฐา ซึ่งเป็นพระราชธิดาพระองค์ที่ 77 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และองค์ที่ 10 ในเจ้าจอมมารดาเที่ยง ในอดีตใช้เป็นสถานที่จัดแสดงนาฬิกาโบราณ และของที่ระลึกจากต่างประเทศปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา เป็นตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชทานเป็นที่ประทับของพระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา พระขนิษฐา ในอดีตใช้จัดแสดงพระภูษา ผ้าโบราณ และผ้าไหมของมูลนิธิศิลปาชีพพิเศษ ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรเสรฐสุดา

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุตรี กรมหลวงวรเสรฐสุดา เป็นที่ประทับของกรมหลวงวรเสรฐสุดา พระราชธิดาในรัชกาลที่ 3 ซึ่งเป็นพระผู้อภิบาลสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี สมเด็จพระราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในอดีตใช้จัดแสดงศิลปวัตถุวัฒนธรรมบ้านเชียง ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

ตำหนักสวนฝรั่งกังไส

ตำหนักสวนฝรั่งกังไส เป็นที่ประทับของพระราชชายา เจ้าดารารัศมี ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2451 ตำหนักสร้างเป็นอาคารโบกอิฐถือปูน หลังคาทรงปั้นหยา มีการขึ้นตำหนักเมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452 ในอดีตใช้เป็นพิพิธภัณฑ์จัดแสดงเครื่องราชูปโภคและภาพสีน้ำมันที่รัชกาลที่ 5 ทรงสั่งซื้อมาจากยุโรป ภาพเหมือนพระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูง เรียกว่า "อาคารราชูปโภค 1"ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

ตำหนักสวนพุดตาน

ตำหนักสวนพุดตาน เป็นตำหนักขนาดใหญ่ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นที่ประทับและที่อยู่ของพระเจ้าลูกเธอ เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอมหลายท่าน ได้แก่ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรประพันธ์รำไพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา พร้อมด้วยเจ้าจอมมารดาอ่อน เจ้าจอมเอี่ยม เจ้าจอมเอิบ เจ้าจอมเอื้อน เจ้าจอมอาบ เจ้าจอมแก้ว และเจ้าจอมแส ปัจจุบันได้รื้อลงแล้ว

ตำหนักหอ

ตำหนักหอ เป็นที่วังประทับของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต เดิมอยู่ในบริเวณวังศุโขทัย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริให้รื้อย้ายจากวังศุโขทัยมาปลูกใหม่ในพระราชวังดุสิต ในปี พ.ศ. 2541 ในอดีตใช้จัดแสดงของใช้ส่วนพระองค์ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ 7 และศิลปวัตถุเครื่องปั้นดินเผาสมัยสุโขทัยและอยุธยาที่จมอยู่ใต้ทะเลแถบตะวันออกและทางใต้ของประเทศไทย ปัจจุบันตั้งอยู่ที่วังสระปทุม

อ้างอิง

ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบันบัวผัน จาก เว็บไซต์วิมานเมฆดอตคอม
ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์ จาก เว็บไซต์ วิมานเมฆดอตคอม
การขึ้นตำหนักเจ้าดารารัศมี พระราชชายาราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๒๖ ตอนที่ ๐ง วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๔๕๒ หน้า ๑๙๒๑
ตำหนักสวนฝรั่งกังไส จาก เว็บไซต์วิมานเมฆดอตคอม

สูจิบัตรนำเที่ยว พระที่นั่งวิมานเมฆ

[1] ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบันบัวผัน จาก เว็บไซต์วิมานเมฆดอตคอม

[2] ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์ จาก เว็บไซต์ วิมานเมฆดอตคอม

[3] การขึ้นตำหนักเจ้าดารารัศมี พระราชชายาราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๒๖ ตอนที่ ๐ง วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๔๕๒ หน้า ๑๙๒๑

[4] ตำหนักสวนฝรั่งกังไส จาก เว็บไซต์วิมานเมฆดอตคอม