ภาษาไทดั้งเดิม

ภาษาไทดั้งเดิม (อังกฤษ: Proto-Tai language) เป็นภาษาดั้งเดิม (proto-language) หรือภาษาบรรพบุรุษที่ได้รับขึ้นของกลุ่มภาษาไททั้งมวล ซึ่งได้แก่ ภาษาไทย ภาษาลาว ภาษาคำเมือง ภาษาไทใหญ่ ภาษาไทลื้อ ภาษาไทดำ เป็นต้น ทั้งนี้ ภาษาไทดั้งเดิมมิได้ปรากฏเป็นหลักฐานในเอกสารใด ๆ ที่หลงเหลืออยู่โดยตรง แต่ได้รับการสืบสร้างตาม (comparative method) โดยนักภาษาศาสตร์ ใน พ.ศ. 2520 และพิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ ใน พ.ศ. 2552

ระบบเสียง

ภาษาไทดั้งเดิมมีหน่วยเสียงพยัญชนะที่หลากหลายกว่าภาษาตระกูลไทในปัจจุบัน แต่มีเสียงวรรณยุกต์ที่น้อยกว่าภาษาปัจจุบัน

พยัญชนะเดี่ยว

ตารางด้านล่างนี้แสดงระบบพยัญชนะของภาษาไทดั้งเดิม ตามการสืบสร้างของ ในหนังสือ คู่มือภาษาศาสตร์เชิงเปรียบเทียบตระกูลไท (A Handbook of Comparative Tai). พยัญชนะในฐานเพดานแข็ง ซึ่งระบุในหนังสือดังกล่าวด้วยสัญลักษณ์ [č, čh, ž] ถูกจัดเป็นหยัญชนะกักเสียดแทรก (affricate consonant) ในที่นี้จะใช้สัญลักษณ์ [tɕ, tɕʰ and dʑ] ตามลำดับ เพื่อให้สอดคล้องกับระบบสัทอักษรสากล

พยัญชนะภาษาไทดั้งเดิม
(หลี่ ฟางกุ้ย 1977)

		(Labial)		(Alveolar)		(Palatal)		(Velar)		(Glottal)
หยุด (Stop)	ไม่พ่นลม (Voiceless unaspirated)	p		t		t͡ɕ		k		ʔ
	(Voiceless aspirated)	pʰ		tʰ		t͡ɕʰ		kʰ
	(Voiced)	b		d		d͡ʑ		ɡ
	(Glottalized)	ˀb		ˀd		ˀj
(Fricative)	(Voiceless)	f		s				x		h
	(Voiced)	v		z				ɣ
นาสิก (Nasals)	(Voiceless)	ʰm		ʰn		ʰɲ		ʰŋ
	(Voiced)	m		n		ɲ		ŋ
(Liquids) และ (semivowel)	(Voiceless)	ʰw		ʰr, ʰl
	(Voiced)	w		r, l		j

ระบบเสียงดังกล่าวนี้ได้รับการสืบสร้างใหม่โดย ในปี พ.ศ. 2552 ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงหลายประการด้วยกัน การเปลี่ยนแปลงบางอย่างเป็นเพียงการตีความที่แตกต่างกันเท่านั้น ได้แก่ พยัญชนะฐานเพดานแข็งถูกจัดใหม่ให้เป็นพยัญชนะกัก (stop) แทนที่จะเป็น (affricate) ทั้งนี้เพื่อให้สอดคล้องกับพยัญชนะอื่น ๆ ภายในระบบเสียงภาษาไทดั้งเดิม และสามารถอธิบายการเปลี่ยนแปลงทางสัทศาสตร์ได้โดยใช้หลักเดียวกันกับพยัญชนะกักตัวอื่น ๆ (ทั้งนี้ไม่ได้หมายความว่าเสียงพยัญชนะเหล่านี้ไม่ได้มีลักษณะของการกักเสียดแทรก) การตีความอีกอย่างที่ต่างกันคือ พยัญชนะที่มีเสียงกักเส้นเสียงนำมาก่อน (pre-glottalized consonant) [ˀb, ˀd] ถูกตีความใหม่ให้เป็น (implosive consonant) [ɓ, ɗ] แทน อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้เป็นการเปลี่ยนแปลงอย่างแท้จริง ได้แก่

1. พยัญชนะกักพ่นลมถูกตัดออก โดยจัดให้เป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นใหม่ในภายหลัง หลังจากที่ภาษาไทดั้งเดิมได้แยกออกเป็นสาขาย่อยต่าง ๆ
2. ตัดพยัญชนะเสียดแทรกริมฝีปาก (/f/ และ /v/) ออก โดยจัดให้เป็นการแปรเสียงที่เกิดขึ้นในภายหลังแทน
3. เพิ่ม (uvular consonant) ออกมาต่างหาก (*/q/, */ɢ/, and */χ/) โดยเป็นหน่วยเสียงแยกจากพยัญชนะฐานเพดานอ่อน (velar) โดยมีที่มาจากความไม่สอดคล้องกันระหว่างการแปรเสียงพยัญชนะในกลุ่ม /kʰ/, /x/ และ /h/ ในภาษาภายในตระกูลไทภาษาต่าง ๆ ในปัจจุบัน โดยเฉพาะในภาษาพวน และ ความแตกต่างของเสียง /kʰ/ และ /x/ สามารถสืบสร้างได้จากภาษาไทขาว อย่างไรก็ตาม พบว่าคำที่มีเสียงพยัญชนะต้น /x/ ในภาษาไทขาว สอดคล้อง (มีเชื้อสายร่วม) กันกับคำที่มีเสียงพยัญชนะต้นในภาษาพวนและได้ถึง 3 แบบ บางคำขึ้นต้นด้วยเสียง /kʰ/ ในทั้งสองภาษา, บางคำขึ้นต้นด้วย /h/ ในทั้งสองภาษา และบางคำขึ้นต้นด้วย /kʰ/ ในภาษาพวน แต่กลับเป็นเสียง /h/ ในภาษาผู้ไทกะปง แสดงว่าในภาษาไทดั้งเดิมควรจะมีหน่วยเสียงในกลุ่มนี้แตกต่างกันได้ถึง 3 หน่วยเสียง ไม่ใช่มีเพียงเสียง /x/ ตามการสืบสร้างแบบเดิม ดังนั้น จึงสืบสร้างหน่วยเสียงใหม่สำหรับความสอดคล้องทั้ง 3 แบบเป็น /x/, /χ/ and /q/ ตามลำดับ

ตารางด้านล่างนี้แสดงระบบเสียงหยัญชนะในภาษาไทดั้งเดิม ตามการสืบสร้างของ

		ริมฝีปาก		ปุ่มเหงือก		เพดานแข็ง		เพดานอ่อน		ลิ้นไก่		เส้นเสียง
กัก	ไม่ก้อง	p		t		c		k		q		ʔ
	ก้อง	b		d		ɟ		ɡ		ɢ
	กักเส้นเสียง	ɓ		ɗ		ˀj
เสียดแทรก	ไม่ก้อง			s		(ɕ)		x		χ		h
	ก้อง			z		(ʑ)		ɣ
นาสิก	ไม่ก้อง	ʰm		ʰn		ʰɲ		(ʰŋ)
	ก้อง	m		n		ɲ		ŋ
เสียงไหลและกึ่งสระ	ไม่ก้อง	ʰw		ʰr, ʰl
	ก้อง	w		r, l

ภาษาตระกูลไทในปัจจุบันมีเสียงพยัญชนะท้าย (ตัวสะกด) เพียงไม่กี่เสียงเมื่อเทียบกับเสียงพยัญชนะต้น โดยมีลักษณะการเกิดเสียง (manner of articulation) ที่เป็นไปได้เพียง 3 แบบได้แก่ เสียงกัก, เสียงนาสิก และเสียงเปิดเท่านั้น และไม่มีการแยกระหว่างก้องหรือไม่ก้อง ทำให้ ได้สืบสร้างระบบเสียงพยัญชนะท้าย ซึ่งเหมือนกันกับในภาษาไทยปัจจุบัน

Proto-Tai consonantal syllabic codas
(Li 1977)

	ริมฝีปาก		ปุ่มเหงือก		เพดานแข็ง		เพดานอ่อน		เส้นเสียง
กัก	-p		-t				-k		-ʔ
นาสิก	-m		-n				-ŋ
เสียงไหลและกึ่งสระ	-w				-j

ในเวลาต่อมามีการศึกษาภาษาแสกเพิ่มขึ้น พบว่ามีคำที่มีเสียงพยัญชนะท้าย /-l/ อยู่ในภาษาดังกล่าว ซึ่งคำเหล่านี้ไม่ได้เป็นคำที่ยืมมาจากภาษาอื่น จึงสันนิษฐานว่าภาษาไทดั้งเดิมควรจะมีเสียงพยัญชนะท้าย *-l อยู่ในระบบเสียง และยังพบว่ามีการแปรเสียงพยัญชนะท้ายที่แตกต่างกันระกหว่างภาษาแสกกับภาษาไทอื่น ๆ ได้แก่ คำที่ลงท้ายด้วย /-k/ บางคำในภาษาแสก กลับลงท้ายด้วย /-t/ ในภาษาไทอื่น คำเหล่านี้เดิมเคยถูกสืบสร้างให้ลงท้ายด้วย *-t ซึ่งไม่พบว่ามีเงื่อนไขใดสามารถอธิบายการเปลี่ยนแปลงจาก *-t ไปเป็น *-k ได้ จึงได้สืบสร้างเสียงใหม่สำหรับการแปรเสียงดังกล่าวเป็น *-c แทน

นอกจากนี้หน่วยเสียงพยัญชนะท้ายอีกตัวที่อาจเป็นไปได้คือ /*-ɲ/ ซึ่งยังมีหลักฐานไม่มาก แต่สังเกตได้จากการที่คำว่า กิน /kin^A1/ ในภาษาไทย เทียบได้กับภาษาในสาขาไทเหนือว่า /kɯn^A1/ ซึ่งเป็นไปได้ว่าแท้จริงแล้วเสียงพยัญชนะท้ายของคำนี้ในภาษาไทดั้งเดิมควรจะเป็น *-ɲ (ซึ่งสืบสร้างคำนี้ได้เป็น *kɯɲ^A) ซึ่งต่อมาเกิดการเลื่อนฐานกรณ์ไปข้างหน้า (fronting) ของทั้งสระและพยัญชนะ กลายเป็น /kin^A1/ ในภาษาไทย แต่เป็น /kɯn^A1/ ในภาษากลุ่มไทเหนือ

Proto-Tai consonantal syllabic codas
(Pittayaporn 2009)

	ริมฝีปาก		ปุ่มเหงือก		เพดานแข็ง		เพดานอ่อน
กัก	-p		-t		-c		-k
นาสิก	-m		-n		(-ɲ)		-ŋ
เสียงไหลและกึ่งสระ	-w		-l		-j

พยัญชนะควบ

หลี่ ฟางกุ้ย (1977) ได้สืบสร้างพยัญชนะต้นควบต่อไปนี้

Proto-Tai consonant clusters
(Li 1977)

Unvoiced Stop	pr-, pl-		tr-, tl-		kr-, kl-, kw-
unvoiced stop	pʰr-, pʰl-		tʰr-, tʰl-		kʰr-, kʰl-, kʰw-
Stop	br-, bl-		dr-, dl-		ɡr-, ɡl-, ɡw-
	ˀbr-, ˀbl-		ˀdr-, ˀdl-
	fr-				xr-, xw-
	vr-, vl-
Nasal	mr-, ml-		nr-, nl-		ŋr-, ŋl-, ŋw-

การสืบสร้างภาษาไทดั้งเดิมของหลี่ ฟางกุ้ย ยังมีปัญหาที่อธิบายไม่ได้หลายประการ หนึ่งในนั้นคือความไม่สอดคล้องกันระหว่างการแปรเสียงพยัญชนะต้น เช่น คำว่า (มีด)พร้า /p^hra:^C2/ ซึ่งร่วมเชื้อสายกับคำว่า /t^ha:^C2/ ในภาษาแสกซึ่งหลี่ ฟางกุ้ย เคยสืบสร้างให้ขึ้นต้นด้วย *vr- นอกจากนี้ยังมีคำอื่น ๆ (2009) เห็นว่าการแปรเสียงดังกล่าวไม่สามารถอธิบายได้จากการสืบสร้างเดิม แต่จะอธิบายได้ถ้าให้ภาษาไทดั้งเดิมมีพยางค์ย่อย (sesquisyllable หรือ minor syllable) ที่นอกเหนือจากพยางหลักด้วย จากนั้นจึงอธิบายการแปรเสียงดังกล่าวได้ว่าเป็นการกร่อนของพยัญชนะควบทั้งพยางค์หลักและย่อยที่คนละตำแหน่งกัน ดังนั้นจึงแบ่งพยัญชนะควบออกได้เป็น

1. ควบพยางค์เดี่ยว ( clusters) – พิจารณาเป็นพยางค์เดียว
2. ควบพยางค์ครึ่ง ( clusters) – ประกอบด้วยพยางค์ย่อย (อาจมองว่าเป็น "ครึ่งพยางค์") และพยางค์หลัก

พยัญชนะควบกล้ำพยางค์ครึ่งเป็นลักษณะที่พบได้ในภาษาตระกูลออสโตรเอเชียติกส่วนใหญ่ เช่นภาษาเขมร แต่ในภาษาตระกูลไทในปัจจุบันไม่พบว่ามีพยัญชนะควบกล้ำพยางค์ครึ่งหลงเหลืออยู่เลย ได้สันนิษฐานว่าภาษาไทดั้งเดิมเพิ่งเข้าสู่ระยะ "ควบกล้ำพยางค์ครึ่ง" (sesquisyllabic stage) เท่านั้น (ซึ่งกร่อนมาจาก ที่สันนิษฐานว่ามีสองพยางค์เป็นอย่างต่ำ) ซึ่งกำลังจะเข้าสู่ระยะ "พยางค์เดียว" (monosyllabic stage) ต่อไป ดังที่พบในภาษาตระกูลไททุกภาษา

ตารางด้านล่างนี้แสดงพยัญชนะควบกล้ำพยางค์เดี่ยว ซึ่งสืบสร้างโดย พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009)

Proto-Tai consonant clusters
(Pittayaporn 2009)

Unvoiced Stop	pr-, pl-, pw-		tr-, tw-		cr-		kr-, kl-, kw-		qr-, qw-
	br-, bl-, bw-						ɡr-, (ɡl-)		ɢw-
			sw-				xw-, ɣw-
Nasal	ʰmw-		nw-		ɲw-		ŋw-
			ʰrw-, rw-

ด้านล่างนี้เป็นตัวอย่างของกลุ่มพยัญชนะควบพยางค์ครึ่ง

Voiceless stop + voiceless stop (*C̥.C̥-)

• *p.t-
• *k.t-
• *p.q-
• *q.p-

Voiceless obstruent + voiced stop (*C̥.C̬-)

• *C̥.b-
• *C̥.d-

Voiced obstruent + voiceless stop (*C̬.C̥-)

• *C̬.t-
• *C̬.k-
• *C̬.q-

Voiceless stops + liquids/glides (*C̥.r-)

• *k.r-
• *p.r-
• *C̥.w-

Voiced consonant + liquid/glide

• *m.l-
• *C̬.r-
• *C̬.l-

Clusters with non-initial nasals

• *t.n-
• *C̬.n-

พยัญชนะควบอื่น ๆ ได้แก่ *r.t-, *t.h-, *q.s-, *m.p-, *s.c-, *z.ɟ-, *g.r-, *m.n-; *gm̩.r-, *ɟm̩ .r-, *c.pl-, *g.lw-; etc.

สระ

หลี่ ฟางกุ้ย (1977) ได้สืบสร้างสระเดี่ยว จำนวน 9 เสียง โดยมีลักษณะสมมาตรทั้งสระส่วนหน้าและสระส่วนหลัง โดยสระส่วนหลังมีการแยกระหว่างปากห่อ (rounded) กับปากเหยียด (unrounded) ด้วย ซึ่งคล้ายคลึงกับระบบสระของภาษาตระกูลไทในปัจจุบัน แต่กลับไม่มีการแยกระหว่างความสั้น-ยาว ดังตารางด้านล่าง

Proto-Tai vowels
(หลี่ 1977)

	unrounded	unrounded	rounded
	i	ɯ	u
	e	ɤ	o
	ɛ	a	ɔ

พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ได้ปรับปรุงแก้ไขระบบเสียงสระใหม่ โดยตัดสระ /ɛ/ และ /ɔ/ ออก และเพิ่มความแตกต่างระหว่างความสั้น-ยาว ของสระ ดังตารางด้านล่าง

Proto-Tai vowels
(Pittayaporn 2009)

	unrounded		unrounded		rounded
	short	long	short	long	short	long
	/i/	/iː/	/ɯ/	/ɯː/	/u/	/uː/
	/e/	/eː/	/ɤ/	/ɤː/	/o/	/oː/
			/a/	/aː/

สระประสม (diphthong) โดย พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ได้แก่:

• สูงขึ้น: */iə/, */ɯə/, */uə/
• ต่ำลง: */ɤɰ/, */aɰ/

วรรณยุกต์

กระบวนการแยกของเสียงวรรณยุกต์ร่วมกับการแปรเสียงพยัญชนะต้น (จาก พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ 2009)

ภาษาไทดั้งเดิมมีเสียงวรรณยุกต์สามเสียงในพยางค์ที่ลงท้ายด้วยพยัญชนะเสียงกังวาน (พยางค์เป็น, อังกฤษ: unchecked syllable หรือ "live syllable") และไม่มีการแยกเสียงวรรณยุกต์ในพยางค์ที่ลงท้ายด้วยพยัญชนะปิดกั้น (พยางค์ตาย, อังกฤษ: checked syllable หรือ "dead syllable") ระบบเสียงดังกล่าวมีความคล้ายคลึงอย่างมากกับ และพบได้ทั่วไปในภาษาแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เสียงวรรณยุกต์สามเสียงในพยางค์เป็นโดยทั่วไปจะใช้สัญลักษณ์เป็น *A, *B และ *C ตามลำดับ และใช้สัญลักษณ์ *D สำหรับเสียงวรรณยุกต์ของพยางค์ตาย

(1977) ยังไม่มีข้อมูลว่าลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ทั้งสาม (*A, *B และ *C) มีลักษณะทางสัทศาสตร์เป็นอย่างไร และวรรณยุกต์ *D นั้นแท้จริงแล้วมีลักษณะแบบเดียวกับวรรณยุกต์เสียงใดในทั้ง 3 เสียงนั้น ต่อมา (2009) ได้อธิบายลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ทั้งสี่ โดยอาศัยระเบียบวิธีเปรียบเทียบลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไทปัจจุบัน แล้วสืบสร้างกลับไป ได้ดังนี้

Proto-Tai tonal characteristics
(Pittayaporn 2009)

	*A	*B	*C	*D
ชนิดของพยางค์	เป็น	เป็น	เป็น	ตาย
ระดับเสียงเริ่มต้น	กลาง	ต่ำ	สูง	ต่ำ
รูปร่างเสียง	คงที่	ยกขึ้น	ตกลง	ยกขึ้น
ความยาวสระ	–	ค่อนยาว	ค่อนสั้น	–
คุณภาพเสียง	ปกติ (modal)	ต่ำลึก (creaky)	กักเส้นเสียง (glottal constriction)	–
ภาพ

ระบบวรรณยุกต์ในภาษาไทดั้งเดิม แท้จริงแล้วไม่ได้ต่างกันเพียงแค่ระดับเสียง (pitch) แต่ยังต่างกันที่คุณภาพของเสียง (ปกติ, ต่ำลึก, กักเส้นเสียง) และระยะเวลาของเสียงสระด้วย ลักษณะเช่นนี้ยังคงพบในภาษาตระกูลไทในปัจจุบันหลาย ๆ ภาษา อักขรวิธีของภาษาไทยปัจจุบันยังคงแสดงวรรณยุกต์เหล่านี้ไว้ โดยที่ ไม้เอก ใช้สำหรับแทนเสียง *B ในภาษาไทยโบราณ และไม้โท ใช้แทนเสียง *C ในภาษาไทยโบราณ จากตารางจะพบว่า วรรณยุกต์ *D มีลักษณะทางสัทศาสตร์เหมือนกับวรรณยุกต์ *B ซึ่งสอดคล้องกับการบังคับเอกโทในฉันทลักษณ์ของโคลงสี่สุภาพ ที่กำหนดให้ทั้งคำเอก (คำที่กำกับโดยไม้เอก) และคำตายอยู่ในตำแหน่งเดียวกันได้ แสดงให้เห็นว่าในอดีต เสียงวรรณยุกต์ *B และ *D มีลักษณะที่คล้ายคลึงกัน

ระบบวรรณยุกต์ในภาษาไทดั้งเดิมมีความสอดคล้องกันกับระบบของ ดังตารางต่อไปนี้

Sinitic–Tai tonal correspondences

Proto-Tai Tone	Notes (Written Thai orthography)	Tone	Chinese name	Notes (Middle Chinese)
*A	Unmarked	A	平 Level (Even)	Unmarked
*B	Marked by -' (mai ek)	C	去 Departing	Marked by -h
*C	Marked by -้ (mai tho)	B	上 Rising	Marked by -x
*D	Unmarked	D	入 Entering	Marked by -p, -t, -k

วรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไทปัจจุบันได้มีพัฒนาการมาจากวรรณยุกต์ทั้งสี่ดังกล่าว โดยเกิดการแยกเสียงวรรณยุกต์แต่ละเสียงออกเป็นอย่างน้อย 2 เสียง ขึ้นอยู่กับลักษณะทางสัทศาสตร์ของพยัญชนะต้น ซึ่งแบ่งได้เป็น 4 แบบ ต่อไปนี้

1. "เสียงเสียดสี" (Friction sound) ได้แก่ เสียงเสียดแทรก ไม่ก้อง, เสียงกัก พ่นลม ไม่ก้อง, เสียงนาสิก ไม่ก้อง และเสียงไหล ไม่ก้อง
2. เสียงกัก ไม่พ่นลม ไม่ก้อง
3. เสียงกักเส้นเสียง
4. เสียงก้องใด ๆ

กระบวนการแปรเสียงวรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไท เกิดร่วมไปกับการแปรเสียงพยัญชนะต้น โดยลำดับขั้นตอนได้ดังนี้

1. เสียงพยัญชนะต้นมีผลกระทบต่อเสียงวรรณยุกต์ ทำให้การรับรู้เสียงวรรณยุกต์มีความแตกต่างกันระหว่างพยัญชนะเสียงก้องและไม่ก้อง
2. เกิดการแยกเสียงวรรณยุกต์อย่างชัดเจน สำหรับพยัญชนะเสียงไม่ก้อง (แยกเป็น *A1, *B1, *C1, *D1) และพยัญชนะเสียงก้อง (แยกเป็น *A2, *B2, *C2, *D2)
3. เสียงกังวาน (sonorant) ไม่ก้อง ได้แปรไปเป็นเสียงก้อง
4. เสียงกัก (stop) ก้อง เกิดการเสียความก้อง (devoicing) ไป กลายเป็นเสียงไม่ก้อง
5. เกิดการแยกและรวมเสียงวรรณยุกต์ต่อไป

อนึ่ง วรรณยุกต์ *D ได้มีการแยกออกไปตามความสั้น-ยาวของสระในพยางค์ด้วย (*DS สำหรับพยางค์ที่มีสระเสียงสั้น และ *DL สำหรับพยางค์ที่มีสระเสียงยาว)

พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ได้เสนอว่า การแยกเสียงวรรณยุกต์เหล่านี้เกิดภายหลังจากที่ภาษาไทดั้งเดิมได้แยกออกไปเป็นภาษาต่าง ๆ แล้ว แตกต่างจากแนวคิดของนักภาษาศาสตร์บางคนก่อนหน้านี้ เช่น (1975) ที่ได้เสนอว่าการแยกเสียงวรรณยุกต์เกิดก่อนที่จะมีการแยกตัวของภาษาตระกูลไท

(1972) ได้เสนอ กล่องวรรณยุกต์ สำหรับใช้ในการวิเคราะห์การแปรเสียงวรรณยุกต์สำหรับภาษาในตระกูลไท ดังตารางด้านล่างนี้

Gedney Box template

	*A	*B	*C	*DS	*DL
Voiceless (friction)	A1	B1	C1	DS1	DL1
Voiceless (unaspirated)	A1	B1	C1	DS1	DL1
Voiceless (glottalized)	A1	B1	C1	DS1	DL1
Voiced	A2	B2	C2	DS2	DL2

และมีคำร่วมเชื้อสายตระกูลไท สำหรับทดสอบเสียงวรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไทต่าง ๆ ต่อไปนี้

Diagnostic words for Tai tones

	*A	*B	*C	*DS	*DL
1: Voiceless (friction)	huu หู ear, khaa ขา leg, hua หัว head; sɔɔŋ สอง two, maa หมา dog	khay ไข่ egg, phaa ผ่า to split, khaw เข่า knee; may ใหม่ new, sii สี่ four	khaaw ข้าว rice, sɨa เสื้อ shirt, khaa ฆ่า to kill, khay ไข้ fever, haa ห้า five; thuay ถ้วย cup, mɔɔ หม้อ pot, naa หน้า face, to wait	mat หมัด flea, suk สุก cooked/ripe, phak ผัก vegetable; hok หก six, sip สิบ ten	khaat ขาด broken/torn, ŋɨak เหงือก gums, haap หาบ to carry on a shoulder pole; khuat ขวด bottle, phuuk ผูก to tie, sɔɔk ศอก elbow, khɛɛk แขก guest, fruit
2: Voiceless (unaspirated)	pii ปี year, taa ตา eye, kin กิน to eat; kaa กา teapot, plaa ปลา fish	paa ป่า forest, kay ไก่ chicken, kɛɛ แก่ old; taw เต่า turtle, paw เป่า to blow, pii ปี flute, short (height)	paa ป้า aunt (elder), klaa กล้า rice seedlings, tom ต้ม to boil; kaw เก้า nine, klay ใกล้ near, short (length)	kop กบ frog, tap ตับ liver, cep เจ็บ to hurt; pet เป็ด duck, tok ตก to fall/drop	pɔɔt ปอด lung, piik ปีก wing, tɔɔk ตอก to pound; pɛɛt แปด eight, paak ปาก mouth, taak ตาก to dry in the sun, to embrace
3: Voiceless (glottalized)	bin บิน to fly, dɛɛŋ แดง red, daaw ดาว star; bay ใบ leaf, nose	baa บ่า shoulder, baaw บ่าว young man, daa ด่า to scold; ʔim อิ่ม full, (water) spring	baan บ้าน village, baa บ้า crazy, ʔaa อ้า to open (mouth); ʔɔy อ้อย sugarcane, daam ด้าม handle, daay ด้าย string	bet เบ็ด fishhook, dip ดิบ raw/unripe, ʔok อก chest; dɨk ดึก late, to extinguish	dɛɛt แดด sunshine, ʔaap อาบ to bathe, dɔɔk ดอก flower; ʔɔɔk ออก exit
4: Voiced	mɨɨ มือ hand, khwaay ควาย water buffalo, naa นา ricefield; ŋuu งู snake, house	phii พี่ older sibling, phɔɔ พ่อ father, ray ไร่ dry field; naŋ นั่ง to sit, lɨay เลื่อย to saw, ashes, urine, beard	nam น้ำ water, nɔɔŋ น้อง younger sibling, may ไม้ wood, maa ม้า horse; lin ลิ้น tongue, thɔɔŋ ท้อง belly	nok นก bird, mat มัด to tie up, lak ลัก to steal; sak ซัก to wash (clothes), mot มด ant, lep เล็บ nail	miit มีด knife, luuk ลูก (one's) child, lɨat เลือด blood, nɔɔk นอก outside; chɨak เชือก rope, raak ราก root, nasal mucus, to pull

โครงสร้างพยางค์

แต่เดิมมีความเข้าใจว่าภาษาไทดั้งเดิมเป็นภาษาพยางค์เดียวเช่นเดียวกับภาษาตระกูลไทปัจจุบัน ตามการสืบสร้างของ หลี่ ฟางกุ้ย (1977) ต่อมา (2009) เสนอว่าภาษาไทดั้งเดิมเป็นภาษาพยางค์ครึ่ง ที่อนุญาตให้มีคำทั้งพยางค์เดียว และพยางค์ครึ่งอยู่ภายในภาษา ต่อมาคำพยางค์ครึ่งเหล่านั้นได้กร่อนเป็นคำพยางค์เดียวในภาษาตระกูลไทปัจจุบัน

โครงสร้างพยางค์
(พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ 2009)

	พยางค์เปิด	พยางค์ปิด
พยางค์เดียว	*C(C)(C)V:^T	*C(C)(C)V(:)C^T
พยางค์ครึ่ง	*C(C).C(C)(C)V:^T	*C(C).C(C)(C)V(:)C^T

สัญลักษณ์ย่อ:

• C = พยัญชนะ
• V = สระเสียงสั้น
• V: = สระเสียงยาว
• T = วรรณยุกต์
• (...) = มีหรือไม่มีก็ได้

สระในพยางค์เปิดสามารถเป็นสระเสียงยาวได้อย่างเดียว ไม่สามารถเป็นสระเสียงสั้นได้

ภาษาในตระกูลไทปัจจุบันได้พัฒนาเป็นภาษาพยางค์เดียวโดยสมบูรณ์ โดยผ่านกระบวนการดังนี้

1. การอ่อนเสียงลง (weakening)
2. การแปรเป็นเสียงกักเส้นเสียงลมเข้า (implosivization)
3. การสลับลำดับของเสียง (metathesis)
4. การกลืนเสียง (assimilation)
5. การกร่อนเสียง (simplification) - พยัญชนะควบกล้ำในพยางค์กร่อนลงเหลือพยัญชนะเดี่ยว

สัณฐานวิทยา

(1977) เสนอว่าภาษาไทดั้งเดิมอาจมีการแปรเสียงพยัญชนะต้นระหว่างเสียงก้องและไม่ก้อง (voicing alternation) เพื่อแสดงหน้าที่ทางไวยากรณ์บางอย่าง แต่ยังไม่ทราบหน้าที่ทางไวยากรณ์ชัดเจน โดยยกตัวอย่างคำว่า เขี้ยว /k^hiəw^C1/ ซึ่งสืบสร้างพยัญชนะต้นได้เป็น *k^h- ในภาษาไทดั้งเดิม และคำว่า เคี้ยว /k^hiəw^C2/ ซึ่งสืบสร้างพยัญชนะต้นได้เป็น *g- โดยมองว่าทั้งสองคำนี้ แท้จริงมีรากเดียวกันแต่มีการแปรระหว่างเสียงก้องและไม่ก้อง (*k^h- และ *g-) เพื่อเปลี่ยนจากคำนามเป็นคำกริยา (2009) ไม่สนับสนุนทฤษฎีนี้

ไวยากรณ์

การศึกษาไวยากรณ์และสัณฐานวิทยาของภาษาไทดั้งเดิมยังมีไม่มากนัก

วากยสัมพันธ์

ภาษาไทดั้งเดิมมีเรียงคำแบบ

การปฏิเสธ

ภาษาไทดั้งเดิมมีการแยกการณ์ลักษณะในการปฏิเสธ โดยแยกระหว่างการปฏิเสธแบบสมบูรณ์ (perfect) และไม่สมบูรณ์ (non-perfect) และอาจมีการแบ่งเป็นแบบเน้น (emphatic) และแบบไม่เน้น (non-emphatic) โดยมีคำปฏิเสธที่ได้รับการสืบสร้างต่อไปนี้

คำ	ความหมาย	ภาษาไทย	เทียบอังกฤษ
*paj^B	ปฏิเสธสมบูรณ์	ไป่	not yet
*ɓaw^B	ปฏิเสธไม่สมบูรณ์ (เน้น)	บ่	not
*mi:^A	ปฏิเสธไม่สมบูรณ์	มิ หรือ ไม่ (ไม่เน้น)	not

ความแตกต่างระหว่าง *ɓaw^B และ *mi:^A ยังไม่ชัดเจน อาจเป็นไปได้ว่ามีความแตกต่างระหว่างความเน้นกับความไม่เน้น ในลิลิตพระลอ พบว่ามีการใช้คำว่า บ่ ในการปฏิเสธแบบเน้น และใช้ มิ ในการปฏิเสธแบบไม่เน้น ดังนั้นเป็นไปได้ว่า *ɓaw^B เป็นคำปฏิเสธแบบเน้นในภาษาไทดั้งเดิม และ *mi:^A เป็นคำปฏิเสธแบบไม่เน้น ในภาษาตระกูลไทปัจจุบันพบว่าเส้นแบ่งระหว่างปฏิเสธแบบสมบูรณ์กับไม่สมบูรณ์ค่อย ๆ จางลง มีเพียงบางภาษาเท่านั้นที่ยังรักษาความแตกต่างระหว่างสองแบบนี้

หน่วยคำ

สรรพนาม

บุคคล	พจน์	ไทดั้งเดิม	อักษรไทย
ที่ 1	เอกพจน์	*ku	กู
	ทวิพจน์	*ra	รา
	พหูพจน์	*rau, *tu	เรา, ตู
ที่ 2	เอกพจน์	*mɯŋ	มึง
	พหูพจน์	*su	สู
ที่ 3	เอกพจน์	*man	มัน
	พหูพจน์	*khau	เขา

คำศัพท์

ศัพท์ภาษาไทดั้งเดิม:

เลขที่	อังกฤษ	ไทดั้งเดิม	> แปรไทย	ความหมายภาษาไทย
1	head (1)	*krawᶜ	เกร้า	หัว
2	head (2)	*truəᴬ	ตรัว	=หัว
3	hair, head	*prɤmᴬ	เพริม	ผม
4	knot, hair	*klawᶜ	เกล้า
5	hair, body; feather	*q.pɯlᴬ	ก.ปึล	ขน
6	gray-haired	*ʰŋwuːkᴰ	หฺงูก	หงอก
7	forehead	*praːkᴰ	ปราก	หน้า”ผาก”
8	nose	*ɗaŋᴬ	อฺดัง	จมูก
9	mucus of the nose	*muːkᴰ	มูก	น้ำ”มูก”
10	face	*ʰnaːᶜ	หฺน้า	หน้า
11	eye	*p.taːᴬ	ป.ตา	ตา
12	mouth	*paːkᴰ	ปาก	ปาก
13	tongue	*liːnᶜ	ลี้น(เสียงโท)	ลิ้น
14	tooth	*wanᴬ	วัน	ฟัน
15	gum; gill	*ʰŋɯəkᴰ	เหฺงือก	เหงือก
16	saliva	*laːjᴬ	ลาย	น้ำ”ลาย”
17	cheek	*keːmᶜ	เก้ม	แก้ม
18	ear	*krwɯːᴬ	กฺรฺวือ	หู
19	fang	*χeːwᶜ	เฃี้ยว	เขี้ยว
20	chin, jaw	*ɢaːŋᴬ	คาง(~กาง)	คาง
21	beard	*momᴮ	ม่ม(เสียงเอก)	เครา
22	neck	*ɣoːᴬ	โฅ	คอ
23	goiter	*ʰniəŋᴬ	เหฺนียง(เสียงสามัญ)	เหนียง
24	shoulder	*C̥.baːᴮ	?.บ่า	บ่า
25	arm	*qeːnᴬ	เกน	แขน
26	elbow	*C̬.swoːkᴰ	?.โสฺวก	ศอก
27	hand	*mwɯːᴬ	มฺวือ	มือ
28	finger, toe	*niːwᶜ	นี้ว(เสียงโท)	นิ้ว
29	fingernail, toenail	*C̬.lepᴰ	?.เล็บ	เล็บ
30	joint	*χoːᶜ	โฃ้	ข้อ
31	leg	*p.qaːᴬ	ป.กา	ขา
32	knee	*χowᴮ	ฃ่ว	เข่า
33	shin, lower leg	*ɣeːŋᴮ	แฅ่ง(เสียงเอก)	แข้ง
34	foot	*tiːnᴬ	ตีน	ตีน
35	heel	*sɤnᶜ	เสิ้น	ส้น
36	chest	*ʔɤkᴰ	เอิก	อก
37	back	*ʰlaŋᴬ	หฺลัง(เสียงสามัญ)	หลัง
38	waist (1)	*ˀjeːwᴬ	เอฺยว	=เอว
39	waist (2)	*C̥.wɯǝtᴰ	?.เวือด	เอว
40	stomach, belly	*dwuːŋᶜ	ดฺวู้ง(เสียงโท)	ท้อง
41	navel (1)	*ɗwɯːᴬ	อฺดฺวือ	=สะ”ดือ”
42	navel (2)	*ɓliːᶜ	อฺบฺลี้	สะดือ
43	buttock	*konᶜ	ก้น
44	hair, pubic	*ʰmwuːjᴬ	หฺมฺวูย(เสียงสามัญ)	ขนที่ลับ
45	vagina	*hiːᴬ	ฮี	ช่องคลอด
46	penis	*ɣwajᴬ	ไฅว	องคชาติ
47	testicles	*tram	ตรัม	อัณฑะ
48	pubic mound	*ʰnawᴮ	หฺน่าว(เสียงสามัญ)	หัว”หน่าว”
49	urine	*niəwᴮ	เนี่ยว(เสียงเอก)	เยี่ยว
50	excrement	*C̬.qɯjᶜ	?.กื้ย	ขี้
51	fart	*k.tɤtᴰ	ก.เติด	ตด
52	bone	*C̥.dukᴰ	?.ดุก	กระดูก
53	marrow, bone	*ʔwuːkᴰ	อฺวูก	ไขกระดูก
54	tendon	*ˀjenᴬ	เอฺย็น	เอ็น
55	side, ribs	*k.raːŋᶜ	ก.ร้าง(เสียงโท)	ซี่”โครง”
56	blood	*lɯətᴰ	เลือด
57	meat, flesh	*n.mɤːᶜ	น.เม้อ(เสียงโท)	เนื้อ
58	skin	*ʰnaŋᴬ	หฺนัง(เสียงสามัญ)	หนัง
59	sweat	*r.tɯəᴮ	ร.เตื่อ	เหงื่อ
60	pus	*ʰnoːŋᴬ	โหฺนง(เสียงสามัญ)	หนอง
61	impetigo	*kritᴰ	กริด	หิด
62	wound	*ɓaːtᴰ	อฺบาด	“บาด”แผล
63	scurf	*ɣɯjᴬ	ฅืย	ขี้”ไคล”
64	brain	*ʔeːkᴰ	เอก	สมอง
65	heart, breath	*cɤɰᴬ	ใจ(เจอ~อือ)	หัว”ใจ”
66	lung	*pwɤtᴰ	เปฺวิด	ปอด
67	intestine	*sajᶜ	ไส้
68	liver	*tapᴰ	ตับ	ตับ
69	spleen	*maːmᶜ	ม้าม(เสียงโท)	ม้าม
70	gall bladder, bile	*ɓliːᴬ	อฺบฺลี	น้ำ”ดี”
71	illness, fever	*k.raj	ก.ไร	ไข้
72	cold (n.)	*q.watᴰ	ก.วัด	หวัด
73	epidemic	*raːᴮ	ร่า(เสียงเอก)	ห่า=โรคระบาด
74	kidney-stones	*ʰniːwᶜ	หฺนี้ว	นิ่ว
75	dog	*ʰmaːᴬ	หฺมา(เสียงสามัญ)	หมา
76	pig	*ʰmuːᴬ	หฺมู(เสียงสามัญ)	หมู
77	mouse, rat	*ʰnuːᴬ	หฺนู(เสียงสามัญ)	หนู
78	water buffalo	*ɣwaːjᴬ	ฅวาย	ควาย
79	horse	*maːᶜ	ม้า(เสียงโท)	ม้า
80	bear	*ʰmwɯjᴬ	หฺมฺวึย(เสียงสามัญ)	หมี
81	jackal	*nwajᴬ	ไนฺว	หมา”ไน”
82	elephant	*ɟaːŋᶜ	ช้าง(เสียงโท)	ช้าง
83	deer	*kwɯəŋᴬ	เกวือง	กวาง
84	antelope	*waːlᴬ	วาล	ฟาน=เก้ง
85	monkey	*liːŋᴬ	ลีง	ลิง
86	ape	*kaŋᴬ	กาง	ค่าง
87	flying squirrel	*baːŋᴮ	บ่าง
88	squirrel	*roːkᴰ	โรก	กระรอก
89	porcupine	*ʰmenᶜ	เหฺม้น	เม่น
90	civet cat	*ʰɲelᴬ	เหฺญ็ล(เสียงสามัญ)	อี”เห็น” และรวมไปถึงชะมด
91	otter	*naːkᴰ	นาก
92	pangolin	*lilᴮ	ลิ่ล(เสียงเอก)	ลิ่น
93	chicken	*kajᴮ	ไก่
94	hen, young	*C̬.qɤːŋᴮ	?.เก่อง	ไก่หนุ่ม
95	duck	*pitᴰ	ปิด	เป็ด
96	goose	*haːnᴮ	ห่าน
97	bird	*C̬.nokᴰ	?.นก	นก
98	crow	*kaːᴬ	กา
99	swallow (n.)	*ʔeːnᴮ	เอ่น	นกนาง”แอ่น”
100	owl	*gawᶜ	เค้า(เสียงโท ~เก้า)	นก”เค้า”แมว และรวมไปถึงนกฮูก
101	hawk	*lamᴮ	ลั่ม(เสียงเอก)	เหยี่ยว
102	fish	*plaːᴬ	ปลา
103	catfish	*C̥.dokᴰ	?.ดก	ปลา”ดุก”
104	shellfish	*hoːjᴬ	โฮย	หอย
105	crab	*pɯwᴬ	ปึว	ปู
106	shrimp	*kuŋᴮ/C	กุ่ง/กุ้ง	กุ้ง
107	shrimp, small	*ŋiəwᴬ	เงียว	กุ้งเล็ก
108	frog	*kɤpᴰ	เกิบ	กบ
109	frog, small	*krweːᶜ	เกฺรฺว	กบเล็ก
110	frog, tree	*paːtᴰ	ปาด
111	turtle	*tawᴮ	เต่า
112	tortoise, water	*ʰwɯəᴬ	เหฺวือ(เสียงสามัญ)	ตะพาบ
113	snake	*ŋwɯːᴬ	งฺวือ	งู
114	crocodile	*ŋɯəkᴰ	เงือก	เงือก~>จระเข้
115	leech, land	*daːkᴰ	ดาก	ทาก
116	leech, aquatic	*pliːŋᴬ	ปลีง	ปลิง
117	bedbug	*C̬.rɯətᴰ	?.เรือด	เรือด
118	grasshopper	*p.takᴰ	ป.ตัก	“ตั๊ก”แตน
119	mosquito	*ɲuŋᴬ	ญุง	ยุง
120	wasp	*b.twiːlᴬ	บ.ตฺวีล	แตน และรวมไปถึงต่อ
121	bee	*toːᴮ	ต่อ	ผึ้ง
122	insect	*m.leːŋᴬ	ม.เลง	แมลง
123	ant	*mɤcᴰ	เมิจ	มด
124	termite	*moːtᴰ	โมด	มอด~>ปลวก
125	worm	*ʰnoːlᴬ	หฺนอล(เสียงสามัญ)	หนอน
126	earthworm	*t.nɯəlᴬ	ต.เนือล	ไส้”เดือน”
127	gadfly	*ʰlɯəkᴰ	เหฺลือก	เหลือบ
128	louse, head	*trawᴬ	เตรา	เหา
129	tick	*trepᴰ	เตร็บ	เห็บ
130	flea	*ʰmatᴰ	หฺมัด	หมัด
131	louse, body	*m.lelᴬ	ม.เล็ล	เล็น
132	louse, chicken	*rwɤjᴬ	เรฺว็ย	ไร
133	spider	*krwaːwᴬ	กฺรฺวาว	แมงมุม
134	coconut grub	*ɗuəŋᶜ	อฺด้วง	ด้วง
135	stink bug	*geːŋ1	เคง	แมง”แคง”(ลาว)=มวนชนิดหนึ่ง
136	caterpillar	*C̥.boŋᶜ	?.บ้ง	บุ้ง
137	silkworm	*moːnᶜ	โม้น(เสียงโท)	หนอนไหม
138	butterfly	*ɓɤːj	เอฺบ้อย	แมงกำ”เบ้อ”(คำเมือง)=ผีเสื้อ
139	centipede	*q.sipᴰ	ก.สิบ	ตะเข็บ
140	cockroach	*saːpᴰ	สาบ	แมลง”สาบ”
141	horn	*qawᴬ	เกา	เขา
142	tusk, ivory	*ŋaːᴬ	งา
143	wing (1)	*wɯətᴰ	เวือด	ปีก
144	wing (2)	*piːkᴰ	ปีก
145	tail	*trwɤːŋᴬ	เตฺรฺวอง	=หาง
146	scales, fish	*klecᶜ	เกล็จ	เกล็ด
147	fishbone	*kaːŋᶜ	ก้าง
148	egg	*qraj	ไกร	ไข่
149	gizzard	*p.taɰᴬ	ป.ใต(ตา~อือ)	ไต~>กึ๋น
150	cockscomb	*hoːnᴬ	โฮน	หงอน
151	cockspur	*t.nɤːjᴬ	ต.เนอย	เดือย
152	hump of an ox	*ʰnoːkᴰ	โหฺนก	หนอก
153	stinger (of a bee)	*lajᴬ	ไล	เหล็ก”ใน”
154	tree, wood	*mwajᶜ	ไมฺว้(เสียงโท)	ไม้
155	leaf	*ɓaɰᴬ	ใอฺบ(อฺบา~อือ)	ใบ
156	leaf for wrapping (big)	*k.toːŋᴬ	ก.โตง	ใบ”ตอง” ในที่นี้หมายความว่า ใบไม้ใบใหญ่ใช้สำหรับห่อ
157	flower	*ɓloːkᴰ	โอฺบฺลก	“ดอก”ไม้
158	banana blossom	*pliːᴬ	ปลี
159	stem	*kaːnᶜ	ก้าน
160	peel, bark	*plɯəkᴰ	เปลือก
161	husk	*kaːpᴰ	กาบ
162	thorn	*ʰnaːmᴬ	หฺนาม(เสียงสามัญ)	หนาม
163	fruit	*ʰmaːkᴰ	หฺมาก	หมาก~>ผลไม้
164	sheath, pod	*q.wakᴰ	ก.วัก	ฝัก
165	grain	*m.lecᴰ	ม.เล็จ	เมล็ด
166	stump	*toːᴬ	โต	ตอ
167	root	*C̬.raːkᴰ	?.ราก	ราก
168	clump (as of bamboo)	*koːᴬ	โก	กอ
169	sprout, shoot	*ʰnoːᴮ	โหฺน่	หน่อ
170	bamboo shoot	*r.naːŋᴬ	ร.นาง	หน่อไม้
171	ear (of rice)	*rwɯːŋᴬ	รฺวืง	รวง
172	rice	*C̬.qawᶜ	?.เก้า	ข้าว
173	seedling, rice	*klaːᶜ	กล้า
174	rice, husked	*saːlᴬ	สาล(เสียงสามัญ)	ข้าว”สาร”
175	millet	*ʰwɯǝŋᶜ	เหฺวื้อง	ข้าว”ฟ่าง”
176	resin	*ˀjaːŋᴬ	อฺยาง	ยาง
177	banana	*kluəjᶜ	กล้วย
178	sugarcane	*ʔoːjᶜ	โอ้ย	อ้อย
179	bamboo	*prajᴮ	ไปร่	ไผ่
180	cucumber, melon	*p.rweːŋᴬ	ป.เรฺวง	แตง
181	ashgourd	*wakᴰ	วัก	ฟัก
182	wild olive	*koːkᴰ	โกก	มะ”กอก”
183	starfruit	*ɢwɯəŋᴬ	เควือง	มะ”เฟือง”
184	plum	*manᶜ	มั้น(เสียงโท)	พลัม
185	pomelo	*buːkᴰ	บูก	ส้มโอ
186	acacia	*geːᴬ	เค	แค และรวมไปถึงกระถิน
187	banyan	*rajᴬ	ไร	ไทร
188	vegetable	*prakᴰ	พรัก	ผัก
189	morning glory	*ɓuŋᶜ	อฺบุ้ง	ผัก”บุ้ง”
190	mustard green	*kaːtᴰ	กาด	ผัก”กาด”
191	yam	*manᴬ	มัน
192	taro	*prɯəkᴰ	เปรือก	เผือก
193	ginger	*χiːŋᴬ	ฃิง	ขิง
194	galangal	*xaːᴮ	ข่า
195	sesame	*r.ŋaːᴬ	ร.งา	งา
196	tea	*ɟaːᴬ	ชา
197	raisin	*ʔitᴰ	อิด	ลูก”เกด”
198	rattan	*C̥.waːjᴬ	?.วาย	หวาย
199	reed	*ʔoːᶜ	โอ้	อ้อ
200	grass	*ʰɲɯəᶜ	เหฺญื้อ	หญ้า
201	grass, thatch	*ɣaːᴬ	ฅา	หญ้า”คา”
202	mushroom	*ʰrwetᴰ	เหฺร็ด	เห็ด
203	fern	*kuːtᴰ	กูด	ผัก”กูด”=เฟิร์น
204	duckweed	*ʰneːᴬ	เหฺน(เสียงสามัญ)	แหน
205	moss, aquatic	*dawᴬ	เดา	เทา(ลาว),เตา(คำเมือง)=สาหร่ายชนิดหนึ่ง
206	water	*C̬.namᶜ	?.นํ้า(เสียงโท)	นํ้า
207	fire	*wɤjᴬ	เวย	ไฟ
208	flame	*pleːwᴬ	เปลว
209	smoke	*ɣwanᴬ	ฅวัน	ควัน
210	soot	*ʰmiːᶜ	หฺมี้	เขม่า
211	firewood, hard	*wɯːlᴬ	วืล	ฟืน
212	firewood, bamboo	*ʰlɯəwᴬ	เหฺลือว(เสียงสามัญ)	ฟืนไม้ไผ่
213	ashes, leaf	*brawᴮ	เบร่า	ขี้เถ้าใบไม้
214	ashes (wood)	*dawᴮ	เด่า	เถ้า
215	iron (1)	*ʰlekᴰ	เหฺล็ก	=เหล็ก
216	iron (2)	*mwaːᴬ	มฺวา	เหล็ก
217	salt	*klwɯəᴬ	เกฺลฺวือ	เกลือ
218	lye	*ɗaŋᴮ	อฺด่าง	น้ำ”ด่าง”
219	grease, fat	*manᴬ	มัน	ไข”มัน”
220	soil	*tɯmᴬ	ตึม	ถม
221	earth	*ɗin	อฺดิน	ดิน
222	sand	*zwɯəjᴬ	เซฺวือย	ทราย
223	stone	*triːlᴬ	ตฺรีล	หิน
224	dry land	*ɓokᴰ	อฺบก	บก
225	wild	*C̬.tɯənᴮ	?.เตื่อน	เถื่อน
226	forest	*ɗoŋᴬ	อฺดง	ดง
227	grove, wood	*paːᴮ	ป่า
228	place, ground	*diːᴮ	ดี่	ที่
229	mountain	*C̥.doːjᴬ	?.โดย	ดอย
230	mountain, stone	*praːᴬ	ปรา	ผา
231	cave	*cramᶜ	จรั้ม	ถ้ำ
232	hole	*ruːᴬ	รู
233	hole, crack	*ɟoːŋᴮ	โช่ง(เสียงเอก)	ช่อง
234	pit	*C̬.kumᴬ	?.กุม	ขุม
235	well, spring	*ɓoːᴮ	โอฺบ่	บ่อ
236	stream, mountain	*qrwɤjᶜ	เกฺรฺวิ้ย	ห้วย
237	creek	*roːŋᴮ	โร่ง(เสียงเอก)	ร่อง
238	river	*daːᴮ	ด่า	ท่า~>แม่น้ำ
239	bank, river	*ʰwaŋᴮ	หฺวั่ง	ฝั่ง
240	beach, sandbar	*haːtᴰ	หาด
241	mud	*lɤmᴮ	เหลิ่ม	“หล่ม”โคลน
242	moon, month	*ɓlɯənᴬ	เอฺบฺลือน	เดือน
243	star (general)	*t.naːwᴬ	ต.นาว	=ดาว
244	star (in the sky)	*ɗiːᴮ	อฺดี่	ดาว
245	moonlight	*ʰŋaːjᴬ	หฺงาย(เสียงสามัญ)	แสงจันทร์(ในคำว่า คืนเดือนหงาย)
246	sunshine	*C̥.dwiːtᴰ	?.ดฺวีด	แดด
247	cloud	*ʰwɯəᶜ	เหฺวื้อ	=ฝ้า~>เมฆ
248	fog	*ʰmoːkᴰ	หฺมอก	หมอก
249	wind	*C̬.lɯmᴬ	?.ลึม	ลม
250	sky, heaven	*ɓɯnᴬ	อฺบึน	บน
251	sky, weather	*vaːᶜ	ฟ้า(เสียงโท)	ฟ้า
252	rain	*C̥.wɯnᴬ	?.วึน	ฝน
253	gust (of rain)	*kraːᴮ	กร้า	“ห่า”ฝน
254	lightning	*m.leːpᴰ	ม.เลบ	ฟ้า”แลบ”~>ฟ้าผ่า
255	thunder	*praːᶜ	ปร้า(เสียงโท)	ฟ้า”ผ่า”~>ฟ้าร้อง
256	hoarfrost	*ʰmɯǝjᴬ	เหฺมือย(เสียงสามัญ)	เหมย=น้ำค้างแข็ง
257	dew, mist	*C̬.nwaːjᴬ	?.นฺวาย	น้ำค้าง(มีในสำนวนว่า ตากแดดตากนาย นาย=น้ำค้าง)
258	hail	*trepᴰ	เตฺร็บ	ลูก”เห็บ”
259	steam, vapor	*s.ʔwɤːjᴬ	ส.เอฺวอย	=“ไอ”น้ำ
260	shade	*rɤmᴮ	เร่ิม	ร่ม
261	shadow, reflection	*ŋawᴬ	เงา
262	dry season	*C̬.leːŋᶜ	?.เล้ง(เสียงโท)	แล้ง
263	father, man	*boːᴮ	โบ่	พ่อ
264	mother; woman	*meːᴮ	เม่(เสียงเอก)	แม่
265	sibling, older	*biːᴮ	บี่	พี่
266	sibling, younger	*nwoːŋᶜ	โนฺว้ง	น้อง
267	grandfather, paternal	*pɯwᴮ	ปื่ว	ปู่
268	grandfather, maternal	*taːᴬ	ตา
269	grandmother, maternal	*naːjᴬ	นาย	ยาย
270	child (offspring)	*lɯːkᴰ	ลืก	ลูก
271	great-grandparent	*ɟɯəᶜ	เชื้อ(เสียงโท)	เชื้อ=บรรพบุรุษ
272	nephew, niece, or grandchild	*ʰlaːnᴬ	หฺลาน(เสียงสามัญ)	หลาน
273	great-grandchild	*ʰlenᶜ	เหฺล้น(เสียงโท)	เหลน
274	parent's older brother	*luŋᴬ	ลูง	ลุง
275	parent's older sister	*paːᶜ	ป้า
276	father's younger sister	*ʔaːᴬ	อา	อา(หญิง)
277	mother's younger sibling	*naːᶜ	น้า(เสียงโท)	น้า
278	father's younger brother	*ʔaːwᴬ	อาว	อา(ชาย)
279	wife of man's younger brother	*lɯǝwᴬ	เลือว	น้องสะใภ้
280	wife	*miəᴬ	เมีย
281	son-in-law	*C̬.kɯəjᴬ	?.เกือย	เขย
282	daughter-in-law	*baɰᶜ	ใบ้(บ้า~อื้อ)	สะ”ใภ้”
283	person, human being	*ɢwɯnᴬ	ควืน	คน
284	child (young person)	*ɗekᴰ	เอฺด็ก	เด็ก
285	man, male	*ʑaːjᴬ	ฌาย	ชาย
286	unmarried man	*ɓaːwᴮ	อฺบ่าว	บ่าว~>หนุ่มโสด
287	unmarried woman	*saːwᴬ	สาว(เสียงสามัญ)	สาวโสด
288	girl	*ɓɯːkᴰ	อฺบืก	เด็กหญิง
289	lady	*naːŋᴬ	นาง	ผู้หญิง
290	related by marriage	*t.noːŋᴬ	ต.โนง	เกี่ยว”ดอง”กัน
291	widowed	*ʰmaːjᶜ	หฺม้าย	หม้าย
292	orphan	*gm̩.raːᶜ	คฺม-ร้า(เสียงโท)	กำพร้า
293	name	*ɟɤːᴮ	ชื่อ(เสียงเอก)	ชื่อ
294	master, owner	*ɕɤwᶜ	~เชิ้ว(เสียงโท)	เจ้า
295	slave (1)	*χɔːjᴮ	ฃ้อย	ข้า
296	slave (2)	*kraːᶜ	กร้า	=ข้า
297	Vietnamese	*keːwᴬ	เกว	แกว=คนเวียดนาม
298	shaman	*ʰmoːᴬ	โหฺม(เสียงสามัญ)	หมอ
299	spirit (1)	*priːᴬ	ปรี	ผี
300	spirit (2)	*mwaːŋᴬ	มฺวาง	สาง?=ผี
301	soul; whorl in the hair	*qwanᴬ	กวัญ	ขวัญ
302	village	*ɓaːnᶜ	อฺบ้าน	หมู่”บ้าน”
303	township	*mɯəŋᴬ	เมือง
304	debt	*ʰniːᶜ	หฺนี้	หนี้
305	liquor	*ʰlawᶜ	เหฺล้า	เหล้า
306	medicine	*ˀjɯəᴬ	เอฺยือ	ยา
307	vinegar	*ʰmiːᴮ	หฺมี่	น้ำส้มสายชู
308	flour	*ɓɯəᴬ	เอฺบือ	แป้ง
309	house	*rɤːnᴬ	เริน	เรือน=บ้าน
310	granary	*ˀjɯǝwᶜ	เอฺยื้อว	“ยุ้ง”ฉาง
311	stake	*ʰlakᴰ	หฺลัก	หลัก
312	eaves	*ʑaːjᴬ	ฌาย	“ชาย”คาบ้าน
313	door	*tuːᴬ	ตู	ประตู
314	stairs, ladder	*ɗrwajᴬ	ไอฺดฺรฺว	บัน”ได”
315	pillar	*sawᴬ	เสา
316	partition, lid	*hwaːᴬ	หฺวา(เสียงสามัญ)	ฝา
317	split bamboo flooring	*waːkᴰ	วาก	ฟาก=พื้นไม้ไผ่
318	window	*taːŋᴮ	ต่าง	หน้า”ต่าง”
319	stool	*taŋᴮ	ตั่ง
320	tripod	*giǝŋᴬ	เคียง	ขาตั้ง
321	board	*peːnᶜ	เป้น	แผ่น
322	thing	*χɔːŋᴬ	ฃอง(เสียงสามัญ)	ของ
323	knife	*mitᴰ	มิด	มีด
324	machete, big knife	*ɟm̩.raːᶜ	ชฺม.ร้า(เสียงโท)	พร้า
325	chopping board	*χiəŋᴬ	เฃียง(เสียงสามัญ)	เขียง
326	spear	*kroːkᴰ	กรอก	หอก
327	crossbow	*ʰnwɯəᶜ	เหฺนื้อ	“หน้า”ไม้
328	axe	*xwaːnᴬ	ขวาน(เสียงสามัญ)	ขวาน
329	chisel	*siəwᴮ	เสี่ยว	สิ่ว
330	hook	*xɔːᴬ	ขอ(เสียงสามัญ)	ตะขอ
331	pliers, thongs	*giːmᴬ	คีม	คีม
332	handle (of a knife)	*ɗaːmᶜ	อฺด้าม	ด้าม
333	handle, rod	*galᴬ	คัล	คัน เช่น คันเบ็ด
334	carrying pole (1)	*traːpᴰ	ตราบ	หาบ
335	carrying pole (2)	*ɢaːnᴬ	คาน	คาน
336	rope, cord	*ɟɤːk	เชอก	เชือก
337	top for spinning	*k.raːŋᴮ	ก.ร่าง(เสียงเอก)	ลูก”ข่าง”
338	basin	*ʔaːŋᴮ	อ่าง
339	jug	*krajᴬ	ไกร	ไห
340	pot	*ʰmoːᶜ	โหฺม้	หม้อ
341	tube, bamboo	*baŋᴮ/C	บั่ง/บั้ง	บ้อง?
342	bag	*croŋᴬ	จรง	ถุง
343	cane for walking	*dawᶜ	เด้า	ไม้”เท้า”
344	comb	*ʰrwɯːjᴬ	หฺรฺวืย(เสียงสามัญ)	หวี
345	writing, book	*sɯːᴬ	สือ	หนัง”สือ”หรืองานเขียน
346	broom	*ɲuːᴬ	ญู	ไม้กวาด
347	thread (1)	*C̥.daːjᶜ	?.ด้าย	ด้าย
348	thread (2)	*ʰmajᴬ	ไหฺม(เสียงสามัญ)	ด้าย
349	hemp	*paːnᴮ	ป่าน
350	loom	*trukᴰ	ตรุก	หูก
351	shuttle of loom	*p.rawᴮ	ป.เร่า(เสียงเอก)	กระสวย
352	spool	*ʰlwuːtᴰ	หฺลฺวูด	หลอด
353	indigo (1)	*g.raːmᴬ	ค.ราม	คราม
354	indigo (2)	*kromᶜ	กร้ม	ม่อ”ห้อม”~>คราม
355	bamboo strip for tying or weaving	*b.twuːkᴰ	บ.ตฺวูก	“ตอก”ไม้ไผ่
356	needle	*qemᴬ	เก็ม	เข็ม
357	strand (of rope)	*kliəwᴬ	เกลียว
358	lacquer	*rakᴰ	รัก	ยาง”รัก”
359	bamboo hat	*klɤpᴰ	เกลิบ	กุบ=หมวกไม้ไผ่
360	puppet, marionette	*hunᴮ	หุ่น
361	marking, patterns	*C̬.laːjᴬ	?.ลาย	ลาย
362	field, paddy	*naːᴬ	นา
363	field, dry	*rɤjᴮ	เร่ย	ไร่
364	field, open	*doŋᴮ	ด่ง	ทุ่ง
365	garden	*swɯːnᴬ	สฺวูน(เสียงสามัญ)	สวน
366	ditch	*ʰmɯəŋᴬ	เหฺมือง(เสียงสามัญ)	คูน้ำ
367	dike between rice fields	*ɣalᴬ	ฅัล	“คัน”นา
368	dam	*hwaːjᴬ	หฺวาย(เสียงสามัญ)	ฝาย
369	water pipe	*linᴬ	ลิน	ท่อน้ำ
370	plough	*crwajᴬ	ไจฺรฺว	ไถ
371	yoke	*ʔeːkᴰ	เอก	แอก
372	yoke, part of	*ʔoːŋᶜ	โอ้ง	อ้อง(ลาว)=ส่วนประกอบหนึ่งของแอก
373	mortar (1)	*grokᴰ	ครก	=ครก
374	mortar (2)	*ʰrumᴬ	หฺรุม(เสียงสามัญ)	ครก
375	pestle	*saːkᴰ	สาก
376	winnowing basket	*ɗoŋᶜ	อฺด้ง	กระด้ง
377	bran	*ramᴬ	รำ	“รำ”ข้าว
378	straw, stubble	*wɯǝŋᴬ	เวือง	ฟาง
379	fish hook	*ɓetᴰ	เอฺบ็ด	เบ็ด
380	fish net	*kreːᴬ	เกร	แห
381	fish trap	*zajᴬ	ไซ
382	snare	*reːwᶜ	เร้ว(เสียงโท)	แร้ว=บ่วงดักสัตว์
383	gutter, trough	*rwɯəŋᴬ	เรฺวือง	ราง
384	cooked in bamboo tube	*ʰlaːmᴬ	หฺลาม(เสียงสามัญ)	หลาม=การประกอบอาหารในกระบอกไม้ไผ่
385	boat	*C̬.rwɯəᴬ	?.เรฺวือ	เรือ
386	raft	*beːᴬ	เบ	แพ
387	road	*ʰrwɤnᴬ	เหฺรฺวิน(เสียงสามัญ)	ถนน
388	track	*rwuːjᴬ	รฺวูย	รอย
389	saddle	*ʔaːnᴬ	อาน
390	drum	*kloːŋᴬ	โกลง	กลอง
391	red	*C̥.dwiːŋᴬ	?.ดวีง	แดง
392	black	*C̥.damᴬ	?.ดำ	ดำ
393	white	*xaːwᴬ	ขาว
394	green	*xiəwᴬ	เขียว
395	yellow	*ʰlɯəŋᴬ	เหฺลือง(เสียงสามัญ)	เหลือง
396	dark (red)	*klamᴮ	กล่ำ	แดงก่ำ
397	gray	*ʰmoːŋᴬ	โหฺมง(เสียงสามัญ)	หมอง~>เทา
398	white-spotted	*ɓlaːŋᴮ	อฺบฺล่าง(เสียงเอก)	จุด”ด่าง”
399	clear, clean	*saɰᴬ	ใส(สา~อือ)(เสียงสามัญ)	ใส
400	dark	*mɯːtᴰ	มืด
401	bright, light (n.)	*roŋᴮ	ร่ง(เสียงเอก)	รุ่ง~>สว่าง
402	thin (not fat)	*proːmᴬ	โปรม	ผอม
403	fat	*bwiːᴬ	บฺวี	พี=อ้วน
404	long	*rɯjᴬ	รืย	รี~>ยาว
405	short (not long)	*tinᴮ	ติ่น	สั้น,ไม่ยาว
406	big (1)	*ʰluəŋᴬ	หฺลวง(เสียงสามัญ)	ใหญ่
407	big (2)	*ɓɯːkᴰ	อฺบืก	ใหญ่ (ปลาบึก?/บึกบึน?)
408	small	*noːjᶜ	น้อย(เสียงโท)	เล็ก
409	low, short (not tall)	*tamᴮ	ต่ำ	ต่ำ,ไม่สูง
410	heavy	*ʰnakᴰ	หฺนัก	หนัก
411	light (in weight)	*C̥.bawᴬ	?.เบา	เบา
412	thick	*ʰnaːᴬ	หฺนา(เสียงสามัญ)	หนา
413	thin (not thick)	*C̥.baːŋᴬ	?.บาง	บาง,ไม่หนา
414	new	*ʰmɤːlᴮ	เหฺม่อล	ใหม่
415	old (of living beings)	*keːᴮ	เก่	แก่
416	old (of things)	*kawᴮ	เก่า
417	senior	*crawᶜ	เจฺร้า	ผู้”เฒ่า”
418	young, soft	*ʔwuːnᴮ	อฺวู่น	=อ่อน,เด็กกว่า
419	raw, not ripe	*C̥.dipᴰ	?.ดิบ	ดิบ,ยังไม่สุก
420	hard	*k.reːŋᴬ	ก.เรง	แข็ง
421	coarse, tough	*ʰɲaːpᴰ	หฺญาบ	หยาบ
422	deep	*lɤkᴰ	เลิก	ลึก
423	loose	*ʰloːmᴬ	โหฺลม(เสียงสามัญ)	หลวม
424	tight, narrow	*gapᴰ	คับ	คับ
425	steep	*ʰliŋᴮ	หฺลิ่ง	ตลิ่ง?~>ชัน
426	stuck	*gaːᴬ	คา	คา,ติดอยู่
427	straight	*zɤːᴮ	เซิ่อ	ซื่อ~>ตรง
428	crooked	*gotᴰ2	คด	คด,ไม่ตรง
429	hot	*rwuːlᶜ	รฺวู้ล(เสียงโท)	ร้อน
430	warm	*ʔunᴮ	อุ่น
431	blind	*ɓoːtᴰ	อฺบอด	ตา”บอด”
432	night blind	*ʰwaːŋᴬ	หฺวาง(เสียงสามัญ)	ตา”ฟาง”
433	deaf	*ʰnuəkᴰ	หฺนวก	หู”หนวก”
434	bitter	*C̬.qɤmᴬ	?.เกิม	ขม
435	astringent in taste	*ʰwɯətᴰ	เหฺวือด	ฝาด
436	sour	*sɤmᶜ	เสิ้ม	ส้ม~>เปรี้ยว
437	sweet, delicious	*C̥.waːlᴬ	?.วาล	หวาน
438	insipid	*cɯːtᴰ	จืด
439	core	*keːlᴮ	เก่ล	แก่น,ใจกลาง
440	fragrant	*hoːmᴬ	โหม(เสียงสามัญ)	หอม
441	stinky	*ʰmenᴬ	เหฺม็น(เสียงสามัญ)	เหม็น
442	putrid	*xwiːwᴬ	ขวีว	เหม็น”เขียว”~>เหม็นเน่า
443	fishy	*ɣaːwᴬ	ฅาว	คาว
444	empty	*plɤwᴮ	เปลิ่ว	เปล่า
445	full	*k.temᴬ	ก.เต็ม	เต็ม
446	deficient	*broːŋᴮ	โบร่ง	พร่อง
447	good	*ɗɤjᴬ	เอฺดย	ดี
448	bad	*rwɤːjᶜ	เรฺว้อย	ร้าย
449	long (of time)	*hɤŋᴬ	เหิง	หึง=เวลานาน
450	slow	*naːnᴬ	นาน	นาน~>ช้า
451	late	*ʰlaːᶜ	หฺล้า	“ล่า”ช้า=สาย
452	near	*k.raɰᶜ	ก.ใร้(ร่า~อื้อ)	ใกล้
453	far	*k.lajᴬ	ก.ไล	ไกล
454	face down	*qwamᶜ	กว้ำ	คว่ำ
455	face up	*ʰŋaːjᴬ	หฺงาย(เสียงสามัญ)	หงาย
456	sharp-pointed	*ʰleːmᴬ	เหฺลม(เสียงสามัญ)	แหลม
457	sharp, sharp edge	*ɣɤmᴬ	เฅิม	คม
458	slippery, smooth	*m.lɯːlᴮ	ม.ลื่ล(เสียงเอก)	ลื่น
459	sticky	*ʰniəwᴬ	เหฺนียว(เสียงสามัญ)	เหนียว
460	liquid, soft	*ʰleːwᴬ	เหฺลว(เสียงสามัญ)	เหลว
461	rotten	*nawᴮ	เน่า(เสียงเอก)	เน่า
462	withered	*ʰriəwᴮ	เหฺรี่ยว	เหี่ยว
463	dried up	*ʰreːŋᶜ	เหฺร้ง	แห้ง
464	dry	*χaɰᴮ	ใฃ้(ฃ้า~อื้อ)	น้ำ”ไข้”=น้ำแห้ง
465	wet	*domᴬ	ดม	เปียก
466	mute	*ŋwamᶜ	งฺวำ	เงียบ”งัน”?
467	dumb	*ɓɤɰᶜ	ใอฺบ้(เอฺบ้อ-อื้อ)	บ้า”ใบ้” ในที่นี้แปลว่า โง่,ปัญญาอ่อน
468	easy	*ŋaːjᴮ	ง่าย(เสียงเอก)	ง่าย
469	drunk (1)	*mawᴬ	เมา
470	drunk (2)	*mwiːᴬ	มฺวี	เมา
471	sterile	*ʰmanᴬ	หฺมัน(เสียงสามัญ)	หมัน
472	entangled	*ɲuŋᴮ/C	ญุ่ง(เสียงเอกหรือโท)	ยุ่ง
473	blistered	*boːŋᴬ	โบง	พอง
474	expensive	*beːŋᴬ	เบง	แพง
475	familiar	*gunᶜ	คุ้น(เสียงโท)	คุ้น
476	asleep	*ɗakᴰ	อฺดัก	หลับ
477	hungry	*ˀjɯǝkᴰ	เอฺยือก	อยาก~>หิว
478	satiated	*ʔiːmᴮ	อิ่ม
479	swollen	*gaɰᴮ	ใค่(ค่า~อื่อ)(เสียงเอก)	ไค่(ลาว)=บวม
480	stiff and tired	*mɯəjᴮ	เมื่อย(เสียงเอก)	เมื่อย
481	tired, exhausted	*ʰnɯəjᴮ	เหฺนื่อย	เหนื่อย
482	lazy	*kliːkᴰ	กลีก	ขี้”เกียจ”
483	tired, bored	*ʰnaːjᴮ	หฺน่าย	หน่าย
484	idle, free	*ɗwɤːjᴬ	อฺดฺวืย	=ดาย~>ว่าง,อยู่เฉย ๆ ไม่ได้ทำอะไร
485	disgusted	*ɓɯəᴮ	เอฺบื่อ	เบื่อ
486	crazy	*ɓaːᶜ	อฺบ้า	บ้า
487	hurt (1)	*cepᴰ	เจ็บ
488	hurt (2)	*keːtᴰ	เกด	=ปวด?
489	torn	*qaːtᴰ	กาด	ขาด
490	plugged	*sakᴬ	สัก	เสียบ
491	bruised (1)	*ɟamᶜ	ช้ำ(เสียงโท)	ช้ำ
492	bruised (2)	*wokᴰ	วก	ฟก
493	lost	*ʰloŋᴬ	หฺลง(เสียงสามัญ)	หลง
494	alive	*ɲaŋᴬ	ญัง	ยัง~>มีชีวิต,ยังไม่ตาย
495	strong, strength	*reːŋᴬ	เรง	แรง
496	weave, to (cloth)	*tamᴮ	ตำ	“ตำ”ผ้า=ทอผ้า
497	dye, to	*ɲwuːmᶜ	ญฺวู้ม(เสียงโท)	ย้อม
498	sew, to	*ɲepᴰ	เญ็บ	เย็บ
499	embroider, to	*seːwᴮ	เส่ว	ปัก
500	weave, to (baskets, mats)	*saːn	สาน(เสียงสามัญ)	สาน
501	sow, to; scatter, to	*C̥.waːlᴮ	?.ว่าล(เสียงเอก)	หว่าน
502	transplant, to	*t.namᴬ	ต.นำ	“ดำ”นา
503	plant, to	*plwɯːkᴰ	ปฺลวืก	ปลูก
504	sift, to	*qrɤŋᴬ	เกฺริง	กร่อน
505	imprison, to	*k.raŋᴬ	ก.รัง	ขัง
506	hunt, to	*p.rawᴮ	ป.เร่า(เสียงเอก)	การ”ล่า”
507	mark, to; aim, to	*ʰmaːjᴬ	หฺมาย(เสียงสามัญ)	หมาย
508	shoot, to	*ɲɯŋᴬ	ญึง	ยิง
509	poison (fish), to	*C̥.bɯəᴬ	?.เบือ	ยา”เบื่อ”,พิษ
510	tend animal, to	*ɟɯǝŋᶜ	เชื้อง(เสียงโท)	การทำให้สัตว์เชื่อง
511	raise, to	*liəŋᶜ	เลี้ยง(เสียงโท)	เลี้ยง
512	make noise, to	*ɗaŋᴬ	อฺดัง	เสียง”ดัง”
513	differ, to	*taːŋᴮ	ต่าง	แตก”ต่าง”
514	count, to	*napᴰ	นับ
515	heap up, to	*koːŋᴬ	โกง	กอง~>นึกคิด?
516	weigh, to	*ɟaŋᴮ	ชั่ง(เสียงเอก)	“ชั่ง”น้ำหนัก
517	announce, to	*paːwᴮ	ป่าว	“ป่าว”ประกาศ
518	answer, to	*χaːnᴬ	ฃาน(เสียงสามัญ)	“ขาน”รับ,ตอบรับ
519	ask, to	*c.raːmᴬ	จ.ราม	ถาม
520	beg, to	*k.roːᴬ	ก.โร	ขอ
521	order, to; blow the nose, to	*saŋᴮ	สั่ง	“สั่ง”งาน,”สั่ง”น้ำมูก
522	scold, to; revile, to	*ɗaːᴮ	อฺด่า	ด่า
523	warn, to	*tɯǝnᴬ	เตือน
524	weep, to	*t.hajᶜ	ต.ไห้	ร้อง”ไห้”
525	moan, to	*graːŋᴬ	คราง
526	bark, to	*ʰrawᴮ	เหฺร่า	เห่า
527	crow, to	*χalᴬ	ฃัล	การ”ขัน”ของไก่
528	laugh, to	*krɯəwᴬ	เกรือว	“หัว”เราะ
529	recite, to	*ʔaːnᴮ	อ่าน
530	open (the mouth), to	*ʔaːᶜ	อ้า
531	eat, to	*kɯɲᴬ	กืญ	กิน
532	chew, to	*giəwᶜ	เคี้ยว(เสียงโท)	เคี้ยว
533	lick, to	*C̬.lwiəᴬ	?.เลฺวีย	เลีย
534	put out of the mouth, to	*ɣaːjᴬ	ฅาย	คาย
535	vomit, to	*rwɯəkᴰ	เรฺวือก	ลง”ราก”=อาเจียน
536	take a bite, to	*katᴰ	กัด
537	hold in the mouth, to	*ʔɤmᴬ	เอิม	อม
538	bite, to	*C̬.qɤpᴰ	?.เกิบ	ขบ
539	nibble, to; peck, to	*tɔːtᴰ	ตอด
540	kiss, to	*cuːpᴰ	จูบ
541	yawn, to	*ʰraːwᴬ	หฺราว(เสียงสามัญ)	หาว
542	blow, to	*powᴮ	ป่ว	เป่า
543	snore, to	*klɤlᴬ	เกลิล	กรน
544	cough, to	*ʔajᴬ	ไอ
545	hold the breath, to	*klanᶜ	กลั้น
546	hug, to; embrace, to	*koːtᴰ	โกด	กอด
547	build, to	*koːᴮ	โก่	“ก่อ”สร้าง
548	close (the eyes), to	*ʰlapᴰ	หฺลับ	“หลับ”ตา
549	lie down, to, sleep, to	*nwɯːnᴬ	นฺวืน	นอน
550	incubate, to	*wakᴰ	วัก	ฟัก
551	hold in the jaws, to	*gaːpᴰ	คาบ
552	hold in the closed hand, to	*kamᴬ	กำ	การ”กำ”มือ
553	take up in the two cupped hands, to	*koːpᴰ	โกบ	การ”กอบ”มือ
554	pick up, to	*ˀjipᴰ	อฺยิบ	หยิบ
555	grasp, to; perch, to	*capᴰ	จับ
556	squeeze, to	*galᶜ	คั้ล(เสียงโท)	คั้น
557	pinch, to	*ʰniːpᴰ	หฺนีบ	หนีบ
558	raise, to	*ɲɤkᴰ	เญิก	ยก
559	lift, to	*ɲoːᴬ	โญ	ยอ
560	carry in the arms, to	*ʔuːmᶜ	อู้ม	อุ้ม
561	carry (a bag), to	*triːwᶜ	ตริ้ว	หิ้ว
562	carry on the back, to	*trwaːmᴬ	ตฺรฺวาม	หาม
563	pull, to; drag, to	*C̬.laːkᴰ	?.ลาก	ลาก
564	bend over, to	*kɤmᶜ	เกิ้ม	ก้ม
565	turn upside down or inside out, to	*pliːnᶜ	ปลิ้น
566	lean back, to	*ʔiːŋᴬ	อีง	อิง
567	point, to	*ɟiːᶜ	ชี้(เสียงโท)	ชี้
568	stroke, to; caress, to	*C̬.luːpᴰ	?.ลูบ	ลูบ
569	scratch, to	*kawᴬ	เกา
570	put, to	*s.cɤːlᴮ	ส.เจ่อล	ใส่
571	snap, to	*ɓliːtᴰ	อฺบฺลีด	ดีด
572	stamp (on), to	*dɯːpᴰ	ดืบ	กระทืบ
573	step on, to (1)	*ɲamᴮ	ญ่ำ(เสียงเอก)	ย่ำ
574	step on, to (2)	*ˀjiǝpᴰ	เอฺยียบ	เหยียบ
575	repeat, to	*zamᶜ	ซ้ำ(เสียงโท)	ซ้ำ
576	tremble, to	*salᴮ	สั่ล	สั่น
577	shake, to	*C̥.wajᴬ	?.ไว	สั่น”ไหว”
578	wrestle, to	*plamᶜ	ปล้ำ
579	twist, to; wring, to	*ɓitᴰ	อฺบิด	บิด
580	stretch out, to	*ˀjiətᴰ	เอฺยียด	เหยียด
581	sit, to	*naŋᴮ	นั่ง(เสียงเอก)	นั่ง
582	come, to	*ʰmaːᴬ	หฺมา(เสียงสามัญ)	มา
583	go, to	*pajᴬ	ไป
584	arrive, to	*C̬.tɤŋᴬ	?.เติง	ถึง
585	go upward, to	*mɯəᴬ	เมือ	เดินทางขึ้นไป
586	ascend to	*χɯnᶜ	ฃึ้น	ขึ้น
587	descend, to	*n̩.loŋᴬ	น.ลง	ลง
588	enter, to	*χawᶜ	เฃ้า	เข้า
589	exit, to	*ʔoːkᴰ	โอก	ออก
590	cross, to	*χaːmᶜ	ฃ้าม	ข้าม
591	cross over, to	*kwaːᴮ	กว่า
592	drop, to	*tokᴰ	ตก
593	fall off, to	*ʰlɤnᴮ	หฺล่น	หล่น
594	fall down, to	*lɤmᶜ	เลิ้ม(เสียงโท)	ล้ม
595	slip and fall, to	*blaːtᴰ	บลัด	พลัด
596	stand, to	*C̥.ɟɯːnᴬ	?.ยืน	ยืน
597	walk, to	*praːjᶜ	ปร้าย(เสียงโท)	เดิน
598	fly, to	*ɓilᴬ	อฺบิล	บิน
599	crawl, to	*g.lwɤːnᴬ	ค.เลฺวอน	คลาน
600	crawl over, to	*twajᴮ	ไตฺว่	ไต่
601	climb, to	*piːnᴬ	ปีน
602	flow, to	*ʰlwajᴬ	ไหฺล(เสียงสามัญ)	ไหล
603	flood, to	*C̬.tuǝmᴮ	?.ต่วม	ท่วม
604	spill, to	*ɓaːᴮ	อฺบ่า	น้ำ”บ่า”
605	pour, to	*rwaːtᴰ	รฺวาด	ราด
606	swim, to	*loːjᴬ	โลย	ลอย~>ว่ายน้ำ
607	float, to	*wuːᴬ	วู	ฟู~>ลอย
608	sink, to	*cɤmᴬ	เจิม	จม
609	dive, to	*ɗamᴬ	อฺดำ	ดำน้ำ
610	close, to	*hapᴰ	หับ	ปิด
611	revolve, to; spin, to	*panᴮ	ปั่น	ปั่น,หมุน
612	go hungry, to	*ʔɤtᴰ	เอิด	อด
613	hate, to	*ɟaŋᴬ	ชัง	เกลียดชัง
614	quit, to	*ˀjaːᴮ	อฺย่า	“หย่า”ขาด,เลิก
615	see, to	*tranᴬ	ตรัน	=เห็น
616	hear, to	*ŋinᴬ	งิน	ได้”ยิน”
617	taste, to	*ɟimᴬ	ชิม
618	smell (tr.), to	*ɗɤmᴬ	เอฺดิม	ดม
619	forget, to	*lɯːmᴬ	ลืม
620	dream, to	*hwanᴬ	หฺวัน(เสียงสามัญ)	ฝัน
621	believe, to	*ɟɯǝᴮ	เชื่อ(เสียงเอก)	เชื่อ
622	recognize, to	*cakᴰ	จัก	รู้”จัก”
623	know, to	*rɯːwᶜ	รื้ว(เสียงโท)	รู้
624	be, to; b̩ecome, to	*m̩.pelᴬ	ม.เป็ล	เป็น
625	be (in a place), to	*ˀjuːᴮ	อฺยู่	อยู่
626	fear, to (1)	*ʰlaːwᴬ	หฺลาว	=?กลัว
627	fear, to (2)	*jaːnᶜ	ย้าน(เสียงโท)	ยั่น=กลัว,หวาดหวั่น
628	itch, to (1)	*ɣalᴬ	ฅัล	=อาการ“คัน”
629	itch, to (2)	*ɣomᴬ	ฅม	อาการคัน
630	seek, to	*kraᴬ	กรา	หา
631	join, to	*toːᴮ	โต่	การ”ต่อ”เข้าด้วยกัน
632	divide, to	*panᴬ	ปาน	ฝาน
633	separate, to	*braːkᴰ	บราก	พราก
634	castrate, to	*toːnᴬ	โตน	การตอน
635	cut, to	*tacᴰ	ตัจ	ตัด
636	slash, to	*walᴬ	วัล	การฟัน
637	chop, to	*tramᶜ	ตร้ำ	=“ห้ำ”หั่น,สับ
638	weed, to	*ɓlaːjᴬ	อฺบฺลาย	การ”ดาย”หญ้า/วัชพืช
639	break, to	*t.rakᴰ	ต.รัก	หัก
640	burst, to	*p.reːkᴰ	ป.เรก	แตก
641	pluck, to	*C̥.decᴰ	?.เด็จ	เด็ด
642	take down, to; put down, to	*ploŋᴬ	ปลง
643	peel, to	*poːkᴰ	โปก	การปอก
644	hammer, to	*ɣoːlᶜ	โฅ้ล(เสียงโท)	ค้อน
645	pound, to	*tamᴬ	ตำ	การตำ
646	pound (rice), to	*zoːmᶜ	โซ้ม(เสียงโท)	การ”ซ้อม”ข้าว
647	slap, to	*tɤpᴰ	เติบ	ตบ
648	pound, to (2)	*dupᴬ	ดุบ	ทุบ
649	pound, to (1)	*toːkᴰ	โตก	การตอก
650	come into contact, to	*C̬.tɯːkᴰ	?.ตืก	=“ถูก”,แตะต้อง
651	tie, to	*cm̩.rukᴰ	จฺม.รุก	ผูก
652	tie up, to	*laːmᴮ	ล่าม(เสียงเอก)	การ”ล่าม”(มัดเข้าไว้ด้วยกัน)
653	undo, to; untie, to	*keːᶜ	เก้	แก้
654	fold, to	*bapᴰ	บับ	พับ
655	fold double, to	*dopᴰ	ดบ	ทบ
656	stretch, to	*ɲɯːtᴰ	ญืด	ยืด
657	erect, to	*taŋᶜ	ตั้ง
658	plug (a hole), to	*ʔwɯtᴰ	อฺวืด	อุด
659	salt, to	*ʔɯǝpᴰ	เอือบ	เติมเกลือ
660	pickle, to	*ɗoːŋᴬ	โอฺดง	หมัก”ดอง”
661	soak, to (2)	*ʰmaːᴮ	หฺม่า
662	scoop, to	*takᴰ	ตัก
663	soak, to (1)	*ɟeːᴮ	เช่(เสียงเอก)	แช่
664	burn (intr.), to	*ʰmajᶜ	ไหฺม้	ไหม้
665	burn (tr.), to	*prawᴬ	เปรา	เผา
666	roast, to	*ˀjɯəŋᶜ	เอฺยื้อง	การ”ย่าง”(ด้วยไฟ)
667	boil (tr.), to	*tomᶜ	ต้ม
668	boil (intr.), to	*ɗɤːtᴰ	เอฺดอด	เดือด
669	scald, to	*luəkᴰ	ลวก
670	cook (rice), to	*truŋᴬ	ตรุง	หุง
671	steam, to	*ʰnɯŋᶜ	หฺนึ้ง	นึ่ง
672	make a fire, to	*ɗaŋᴬ	อฺดัง	“ดัง”ไฟ(คำเมือง/ลาว)=จุดไฟ
673	extinguish, to	*ɗapᴰ	อฺดับ	ดับ
674	roof, to	*mwuŋᴬ	มฺวุง	มุง
675	cover (with cloth), to	*hɤmᴮ	เหิ่ม	ห่ม
676	deceive, to	*braːŋᴬ	บราง	พราง
677	buy, to	*z.ɟɯːᶜ	ซ.ชื้อ(เสียงโท)	ซื้อ
678	sell, to	*p.qaːj	ป.กาย	ขาย
679	borrow, to	*ˀjɯːmᴬ	อฺยืม	ยืม
680	defeat, to; be defeated, to	*beːᶜ	เบ้	แพ้~>ชนะ
681	have, to	*miːᴬ	มี
682	take, to	*ʔawᴬ	เอา
683	obtain, to	*ɗajᶜ	ไอฺด้	ได้
684	pick, to	*kepᴰ	เก็บ
685	steal, to	*C̬.lakᴰ	?.ลัก	ลัก
686	give, to	*haɰᶜ	ให้(ห้า~อื้อ)	ให้
687	dust off, to	*pacᴰ	ปัจ	ปัด
688	sweep, to	*kwaːtᴰ	กวาด
689	wipe, to	*ɟetᴰ	เช็ด
690	rinse, to	*C.lwɤːŋᶜ	?.ลฺว้าง(เสียงโท)	ล้าง
691	wash (clothes), to	*zakᴰ	ซัก
692	wash, to	*zaːwᴬ	ซาว	การซาว
693	bathe, to	*ʔaːpᴰ	อาบ
694	teach, to	*soːlᴬ	โสล	สอน
695	rest, to	*bakᴰ	บัก	พัก
696	wait, to	*craːᶜ	จฺร้า	คอย”ท่า”,รอ
697	be left over, to	*ʰlɯəᴬ	เหฺลือ(เสียงสามัญ)	เหลือ
698	leak, to	*rwoːᴮ	โรฺว่(เสียงเอก)	รั่ว
699	awaken (someone), to	*plokᴰ	ปลก	ปลุก
700	wake up, to	*k.tɯːnᴮ	ก.ตื่น	ตื่น
701	grow, to; rise, to	*ʰmaːᶜ	หฺม้า	เติบโต,งอกเงยขึ้น
702	shrink, to	*ʰrotᴰ	หฺรด	หด
703	disappear, to	*ʰrwɤːjᴬ	เหฺรฺวอย	หาย
704	die, to	*p.taːjᴬ	ป.ตาย	ตาย
705	kill, to	*qaːᶜ	ก้า	ฆ่า
706	expose to the sun, to	*p.raːkᴰ	ป.ราก	“ตาก”แดด
707	hang up, to	*qweːnᴬ	เกวน	แขวน
708	hang down, to	*hoːjᶜ	โห้ย	ห้อย
709	smear, to	*daːᴬ	ดา	ทา
710	lay (a cloth, etc.) across, to	*baːtᴰ	บาด	พาด
711	drive away, to	*k.rapᴰ	ก.รับ	“ขับ”,บังคับให้ออกไป
712	chase, to	*lajᴮ	ไล่(เสียงเอก)	“ไล่”กวด/ตาม
713	be finished, to	*leːwᶜ	เล้ว(เสียงโท)	“แล้ว”เสร็จ
714	to commission	*ʑaɰᶜ	ใฌ้(ฌ้า~อื้อ)(เสียงโท)	ใช้
715	entrust, to	*ʰwaːkᴰ	หฺวาก	ฝาก
716	pronoun, 1s (weak)	*kuːᴬ	กู
717	pronoun, 1s (strong)	*kawᴬ	เกา	กู(เน้น)
718	pronoun, 2s (weak)	*mɯŋᴬ	มึง
719	pronoun, 2s (strong)	*maɰᴬ	ใม(มา~อือ)	มึง(เน้น)
720	pronoun, 3s (weak)	*mɯnᴬ	มึน	มัน(ไม่เน้น)
721	pronoun, 3s (strong)	*manᴬ	มัน
722	pronoun, 1p	*rawᴬ	เรา
723	one	*nɯːŋᴮ	หนึ่ง
724	two	*soːŋᴬ	สอง(เสียงสามัญ)	สอง
725	three	*saːm	สาม(เสียงสามัญ)	สาม
726	four	*siːᴮ	สี่
727	five	*haːᶜ	ห้า
728	six	*krokᴰ	กรก	หก
729	seven	*cetᴰ	เจ็ด
730	eight	*peːtᴰ	เปด	แปด
731	nine	*kɤwᶜ	เก้า
732	hundred; string, to	*roːjᶜ	โร้ย	ร้อย
733	single, only one	*ɗiəwᴬ	เอฺดียว	เดียว
734	pair	*guːᴮ	คู่(เสียงเอก)	คู่
735	how many, several	*kiːᶜ	กี้	กี่,เท่าไร
736	all	*daŋᴬ	ดัง	ทั้ง
737	many, much	*ʰlaːjᴬ	หฺลาย(เสียงสามัญ)	หลาย,จำนวนมาก
738	little, few	*ʰnoːjᴮ	โหฺน่ย	จำนวน”น้อย”
739	one or so, any	*sakᴰ	สัก	เช่น สักอัน สักหน่อย
740	half	*grɤŋᴮ	เคริ่ง	ครึ่ง
741	each other, together	*kanᴬ	กัน	ด้วย”กัน”
742	other	*ʔɯːnᴮ	อื่น
743	measure from thumb to fingertip	*ɣɯːpᴰ	ฅืบ	คืบ
744	bite (n.), speech	*gamᴬ	คำ	เช่น กินไปคำนึง หรือแปลว่าคำพูด
745	classifier for things	*ʔalᴬ	อัล	อัน
746	cord, string	*saːjᴬ	สาย(เสียงสามัญ)	สาย เช่น สายสะพาย
747	classifier for long, thin, object	*selᶜ	เส้ล	เส้น
748	classifier for tools	*mwaːkᴰ	มฺวาก	ลักษณะนามสำหรับเครื่องมือ
749	litter (of young)	*groːkᴰ	โครก	ครอก
750	time (classifier)	*bajᴬ	ไบ	ครั้ง
751	name of first month	*ciǝŋᴬ	เจียง	เดือน”เจียง”(คำเมือง)=เดือนอ้าย
752	last (year)	*klaːjᴬ	กลาย	ปี”กลาย”
753	daytime	*ŋwanᴬ	งฺวัน	กลาง”วัน”
754	night	*ɣɯːnᴬ	ฅืน	กลาง”คืน”
755	day	*mwɯːᶜ	มฺวื้อ(เสียงโท)	มื้อ=วัน
756	morning, early	*ɟawᶜ	เช้า(เสียงโท)	เช้า
757	night	*ɣamᴮ	ฅ่ำ	ค่ำ
758	late at night	*ɗɯkᴰ	อฺดึก	ดึก
759	meal, early	*ŋaːjᴬ	งาย	ข้าว”งาย”(คำเมือง)=อาหารมื้อเช้า
760	meal, late	*C̬.lwiːŋᴬ	?.ลฺวีง	ข้าว”แลง”(ลาว)~>อาหารมื้อสาย
761	meal, evening	*ɟm̩.rawᴬ	ชฺม.เรา	อาหารมื้อเย็น
762	day before yesterday	*zɯːnᴬ	ซืน	เมื่อวาน”ซืน”
763	yesterday	*ŋwaːᴬ	งฺวา	เมื่อ”วาน”
764	tomorrow	*ɟm̩.rukᴰ	ชฺม.รุก	“พรุ่ง”นี้
765	day after tomorrow	*C̬.rɯːᴬ	?.รือ	มะรืน
766	year	*piːᴬ	ปี
767	upstream, above	*ʰnɯəᴬ	เหฺนือ(เสียงสามัญ)	เหนือ
768	downstream, below	*taɰᶜ	ใต้(ต้า~อื้อ)	ใต้
769	below	*lwɤːŋᴮ	เลฺว่อง(เสียงเอก)	ล่าง
770	inside	*C̥.daɰᴬ	?.ใด(ดา~อือ)	ใน
771	outside	*l̩.noːkᴰ	ล.โนก	นอก
772	middle	*klaːŋᴬ	กลาง
773	side	*C̥.bɯǝŋᶜ	?.เบื้อง	เบื้อง~>ด้างข้าง
774	this	*najᶜ	ไน้(เสียงโท)	นี่,นี้
775	before	*koːnᴮ	โก่น	ก่อน
776	tip, end	*plaːjᴬ	ปลาย
777	tip, highest point	*ɲoːtᴰ	โญด	ยอด
778	edge	*riːmᴬ	ริม
779	gradually, slowly	*gɔːjᴮ	ค่อย(เสียงเอก)	ค่อย
780	not (strong 1)	*ɓawᴮ	เอฺบ่า	บ่
781	not (strong 2)	*boːᴮ	โบ่	=บ่
782	not (weak)	*miːᴬ	มิ
783	not yet	*pajᴮ	ไป่
784	do not	*ʰɲaːᴮ	หฺญ่า	อย่า,ห้ามทำ
785	which	*ɗaɰᴬ	ใอฺด(อฺดา~อือ)	ใด
786	also	*koːᶜ	โก้	ก็
787	with, and	*kapᴰ	กับ
788	matter	*ɣwaːmᴬ	ฅวาม	ความ

อ้างอิง

1. ตามที่ใช้ในนิพนธ์ต่าง ๆ ของสาขาภาษาศาสตร์ในมหาวิทยาลัยของไทย เช่น [1]^[]
2. Li, Fang-Kuei. (1977). A handbook of comparative Tai. Manoa: University Press of Hawaii.
3. Pittayaporn, Pittayawat [พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์]. (2009a). The Phonology of Proto-Tai (Doctoral dissertation). Department of Linguistics, Cornell University.
4. Pike, Kenneth Lee; Pike, Evelyn G. Comparative Kadai: Linguistic Studies Beyond Tai. Summer Institute of Linguistics, 1977. p. 16. ISBN .
5. Downer, G.B. (1963). "Chinese, Thai, and Miao-Yao". ใน Shorto, H.L. (บ.ก.). Linguistic Comparison in South East Asia and the Pacific (PDF). School of Oriental and African Studies, University of London. pp. 133–139.
6. Luo, Yong-Xian (2008). "Sino-Tai and Tai–Kadai: Another Look". ใน Diller, Anthony; Edmondson, Jerold A.; Luo, Yong-Xian (บ.ก.). The Tai–Kadai Languages. Routledge Language Family Series. Psychology Press. pp. 9–28. ISBN .
7. Gedney, William J. (1972). A Checklist for Determining Tones in Tai Dialects. In M. E. Smith (Ed.). Studies in Linguistics: In Honor of George L. Trager (pp. 423-437). Mouton.
8. Owen, R. W. (2012). A tonal analysis of contemporary Tai Khuen varieties. Journal of the Southeast Asian Linguistics Society (JSEALS), 5, 12-31.
9. Manson, Ken. (2009). Prolegomena to Reconstructing Proto-Karen. La Trobe Papers in Linguistics, 12. Available at [2]
10. Morey, Stephen. (2014). Studying tones in North East India: Tai, Singpho and Tangsa. Language Documentation & Conservation, 8, 637–671.
11. Gedney (1972)
12. (PDF). Pacling.anu.edu.au. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-21. สืบค้นเมื่อ 17 July 2016.
13. Jackson, Eric M., Emily H.S. Jackson, and Shuh Huey Lau (2012). A sociolinguistic survey of the Dejing Zhuang dialect area. SIL Electronic Survey Reports 2012-036, SIL International, East Asia Group.
14. Pittayawat Pittayaporn (2015). Proto-Tai negation system from Comparative and Historical Thai perspectives. [3]
15. Pittayaporn, Pittayawat. (2009). The Phonology of Proto-Tai. (Doctoral dissertation). Department of Linguistics, Cornell University.

ข้อมูล

• Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. William J. Gedney's Southwestern Tai Dialects: Glossaries, Texts and Translations. [Ann Arbor, Mich.]: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1994. Print.
• Thurgood, Graham. 2002. "A comment on Gedney's proposal for another series of voiced initials in Proto-Tai revisited." 2017-11-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Studies in Southeast Asian Languages, edited by Robert Bauer. Pacific Linguistics. pp. 169–183. (updated 2006)

อ่านเพิ่ม

• Akharawatthanakun, Phinnarat. (2010). Phonological Variation in Phuan. MANUSYA: Journal of Humanities, 13(2), 50-87.
• Brown, J. Marvin. From Ancient Thai to Modern Dialects. Bangkok: Social Science Association Press of Thailand, 1965.
• Ferlus, Michel. 1990. "Remarques sur le consonantisme de Proto Thai-Yay (Révision du pro tai de Li Fangkuei)." Paper presented at the 23 rd International Conference on Sino-Tibetan Languages and Linguistics. University of Texas at Arlington
• Gedney, William J. 1989. "Future directions in Comparative Tai Linguistics." Selected papers on Comparative Tai Studies, ed. by Robert J. Bickner, John Hartmann, Thomas John Hudak and Patcharin Peyasantiwong, 7-116. Ann Arbor: Center for Southeast Asian Studies, University of Michigan.
• Li, Fang-kuei. 1977. Handbook of Comparative Tai. Honolulu, Hawaii: University of Hawaiʼi Press.
• . 2014. What the *-hɛːk is going on?
• . 2014. Proto-Tai *j-, *ˀj-, or *ʄ-?.
• . 2014. Is Thai yuan 'Vietnamese' a loanword from Lao?
• . 2014. Tone codes: XK'G- + -vqhslc.
• . 2014. Black and white evidence for Vietnamese phonological history.
• . 2014. D-ou-b-led letters in Tai Viet.
• . 2014. *(C).r-usters in Black Tai and Bao Yen.
• . 2014. S-implificaition in Black Tai and Bao Yen.
• . 2013. Dyeing in the south: evidence for earlier Southern Chinese *-om.
• . 2013. Saek.
• . 2013. The other Kra-Dai numerals (Parts 1, 2).
• . 2012. Pondering over water.
• . 2012. 3itting on fire.
• . 2012. Speaking of heaven in Zhuang.
• . 2011. Can Proto-Tai live without *ʔy-(uu)?
• . 2011. From 'you' to 'yuu'.
• . 2011. The roots of rawness.
• . 2011. Sawgun stratography?
• . 2010. Brown's (1979) "Vowel length in Thai".
• . 2010. Was there a *krp-orate cluster in 'cloth'?
• . 2010. Lao x ex ... ?
• . 2008. Proto-Tai 'nine': evidence for unexpected emphasis?
• . 2008. Li Fang-kuei's Proto-Tai diphthongs.
• . 2008. 布央 Cloth center consonants.
• . 2008. A fiery theory.
• . 2008. ƧЗЧƼƄ
• Ostapirat, Weera. (2009). Proto-Tai and Kra-Dai Finals *-l and *-c. Journal of Language and Culture, 28(2), 41-56.
• Ostapirat, Weera. (2013). The Rime System of Proto-Tai. Bulletin of Chinese Linguistics, 7(1), 189-227.
• Pittayaporn, Pittayawat. 2008. "Proto-Southwestern Tai: A New Reconstruction". Paper presented at the 18th Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society. Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi.
• Puttachart, P. & Thananan, T. (1998). The position of Tak Bai in Tai dialects. In S. Burusphat (Ed.), Proceedings of the International Conference on Tai Studies (pp. 313–322).
• Sarawit, Mary. 1973. The Proto-Tai Vowel System. University of Michigan, Department of Linguistics: PhD dissertation.

แหล่งข้อมูลอื่น

• ABVD: word lists of Kra-Dai languages 2020-10-31 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

พจนานุกรม

• [4] Database query to Tai-Kadai etymology (อังกฤษ)
• [5] Thai Lexicography Resources (อังกฤษ)