พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี (12 กรกฎาคม พ.ศ. 2405 – 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2471) เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเพ็ง

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ประสูติ	12 กรกฎาคม พ.ศ. 2405
สิ้นพระชนม์	20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2474 (69 ปี)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาเพ็ง ในรัชกาลที่ 4

พระประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี ประสูติเมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2405 เป็นพระราชธิดาลำดับที่ 58 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่แต่เจ้าจอมมารดาเพ็ง (นามเดิม หุ่น) พระชนนีเป็นนางละครเชื้อสายจีน ธิดาหลวงราชภัตการ (จีนเอ็ง) เจ้ากรมเกาเหลาจีน โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเรียกว่า "เมขลา" หรือ "เพ็งเมขลา" ส่วนชาววังเรียกว่า "หุ่นเมขลา"

ขณะที่พระองค์ประทับในพระบรมมหาราชวัง ทรงเปิดร้านขายปั้นเป็นตุ๊กตาน้ำตาลรูปสัตว์ต่าง ๆ ออกจำหน่ายในพระตำหนัก

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี ได้ถวายปัจจัยเพื่อการบูรณปฏิสังขรณ์วัดราชบูรณะ เป็นเงินจำนวน 2 ชั่ง ในโอกาสนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา เมื่อวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2439 (ร.ศ. 114)

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดีสิ้นพระชนม์ด้วยพระโรคชราที่ตำหนักในพระบรมมหาราชวังเมื่อเวลา 5 นาฬิกา 20 นาที วันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2474 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว สิริพระชันษา 69 ปี ต่อมาในเวลา 17.00 น. พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ไปในการพระราชทานน้ำหลวงสรงพระศพ และได้มีการพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร เมื่อวันที่ 18 มีนาคม พ.ศ. 2475 พร้อมกับพระศพของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากาญจนากร ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ได้เสด็จพระราชดำเนินไปในการพระราชทานเพลิงพระศพด้วย

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2405 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2411 : พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี
• 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2411 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี
• 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2474 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2439 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี

16. (=22.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. (=23.) พระอัครชายา (หยก)               4. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. ทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. เศรษฐีจีนฮกเกี้ยนแซ่ตัน               10. เงิน แซ่ตัน                       21. น้องสาวของท่านผู้หญิงน้อย ภรรยาของเจ้าพระยาชำนาญบริรักษ์ (อู่)               5. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                             22. (=16.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               11. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์                       23. (=17.) พระอัครชายา (หยก)               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านงคราญอุดมดี                                         6. หลวงราชภัตการ (จีนเอ็ง)                             3. เจ้าจอมมารดาเพ็ง ในรัชกาลที่ 4

อ้างอิง

1. กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 71. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2016-03-26.
2. ส.พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ:ฐานบุ๊คส์. 2554, หน้า 314
3. สาระ มีผลกิจ. ราชสำนักฝ่ายใน สมัยรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : มิวเซียมเพรส, 2551, หน้า 180-181
4. วีระยุทธ ปีสาลี. ""แม่ค้าศักดินา" : การปรับตัวสู่การประกอบอาชีพของเจ้านายสตรีหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475". ศิลปวัฒนธรรม. 36:10 สิงหาคม 2558, หน้า 75
5. ข่าวสิ้นพระชนม์
6. หมายกำหนดการ พระราชทานเพลิงพระศพและศพ ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส พุทธศักราช ๒๔๗๕ (หน้า ๔๒๖๗)
7. ปัญหาพระยามิลินท์ เล่ม 2 ตอนมณฑลปัญหา. พระนคร : ราชบัณฑิตยสภา, 2475, หน้าปก