ปางพระพุทธรูป

ปางพระพุทธรูป คือ ลักษณะของรูปสมมุติของพระพุทธเจ้าในอิริยาบถต่าง ๆ ซึ่งสร้างขึ้นตามความเชื่อในพุทธประวัติ โดยช่างสมัย () ราชวงศ์คุปตะ (พ.ศ. 863-1023) เป็นชาวกรีกพวกแรกที่กำหนดรูปแบบปางพระพุทธรูป ต่อมาช่างชาวอินเดียฝ่ายใต้ ซึ่งเป็นชาวกลิงคราฐข้างฝ่ายใต้ รวมทั้งในยุคสมัยต่าง ๆ ในภายหลังได้คิดปางพระพุทธรูปเพิ่มขึ้นอีกเป็นจำนวนมาก

พระพุทธรูปปางลีลา วัดศรีชุม จังหวัดสุโขทัย

ลำดับยุคสมัยของการเกิดปางพระพุทธรูป

• สมัยคันธาระ (กรีก) มีอยู่ 9 ปาง ด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางปฐมเทศนา ปางอุ้มบาตร ปางประทานพร ปางประทานอภัย ปางลีลา ปางมหาปาฏิหาริย์ และปางปรินิพพาน
• อินเดียใต้ เมืองมธุร และอมราวดี (อินเดีย) มีอยู่ 7 ปางด้วยกัน คือ ปางตรัสรู้ ปางเทศนา ปางทรมานพญาวานร ปางทรมานช้างนาฬาคีรี ปางลีลา ปางมหาปาฏิหาริย์ และปางปรินิพพาน
• ลังกา มีอยู่ 5 ปางด้วยกัน คือ ปางสมาธิ ปางรำพึง ปางลีลา ปางประทานอภัย และปางปรินิพพาน
• สมัยทวาราวดี มีอยู่ 10 ปางด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางสมาธิ ปางเทศนา ปางลีลา ปางประทานอภัย ปางประทานพร ปางมหาปาฏิหาริย์ ปางบรรทม ปางโปรดสัตว์ และปางปรินิพพาน
• สมัยศรีวิชัย มีอยู่ 6 ปางด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางสมาธิ ปางนาคปรก ปางลีลา ปางประทานอภัย และปางปรินิพพาน
• สมัยลพบุรี มีอยู่ 7 ปางด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางสมาธิ ปางนาคปรก ปางลีลา ปางประทานพร ปางประทานอภัย และปางปรินิพพาน
• สมัยเชียงแสน มีอยู่ 10 ปางด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางสมาธิ ปางถวายเนตร ปางอุ้มบาตร ปางลีลา ปางเปิดโลก ปางประดิษฐานรอยพระพุทธบาท ปางประทับนั่งห้อยพระบาท ปางประทับยืน และปางไสยา
• สมัยสุโขทัย มีอยู่ 8 ปาง ด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางสมาธิ ปางถวายเนตร ปางประทับยืน ปางประทานพร ปางประทานอภัย ปางลีลา และปางไสยา
• สมัยอยุธยา มีอยู่ 7 ปางด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางสมาธิ ปางประทับยืน ปางลีลา ปางป่าเลไลยก์ ปางประทานอภัย และปางไสยา
• สมัยรัตนโกสินทร์ มีอยู่ 6 ปางด้วยกัน คือ ปางมารวิชัย ปางสมาธิ ปางประทานอภัย ปางขอฝน ปางหมอยา และปางไสยา

ปางต่างๆ ของพระพุทธรูป

ปางสมาธิ (ขัดสมาธิราบ ปางตรัสรู้) และ ปางขัดสมาธิเพชร (วันพฤหัสบดี) ปางมารวิชัย ปางหมอยา ปางปฐมเทศนา ปางอุ้มบาตร (วันพุธ) ปางประทานอภัย ปางประทานพร ปางปาฏิหาริย์ ปางลีลา ปางปรินิพพาน ปางนาคปรก (วันเสาร์) ปางประสูติ ปางเสด็จลงจากดาวดึงส์ ปางทรงทรมานช้างนาฬาคิรี ปางทรงทรมานพระยาวานร ปางเปิดโลก ปางทรมานพระยามหาชมพู (พระทรงเครื่อง) ปางทรงตัดเมาลี ปางทรงรับมธุปายาส ปางลอยถาด ปางถวายเนตร (วันอาทิตย์) ปางเรือนแก้ว ปางประสานบาตร ปางพระเกศธาตุ ปางภัตตกิจ ปางชี้อัครสาวก ปางทรงรับผลมะม่วง ปางมหาภิเนษกรมณ์ ปางบำเพ็ญทุกรกิริยา ปางเสวยมธุปายาส ปางทรงรับหญ้าคา ปางจงกรมแก้ว ปางห้ามมาร ปางฉันสมอ ปางชี้มาร ปางชี้อสุภะ ปางปฐมบัญญัติ

ปางรับสัตตูก้อนสัตตูผง ปางรำพึง (วันศุกร์) ปางป่าเลไลย (วันพุธกลางคืน) ปางทรงพระสุบิน ปางประทานเอหิภิกขุ ปางห้ามสมุทร (วันจัททร์) ปางห้ามญาติ ปางประทับเรือขนาน ปางแสดงยมกปาฎิหารย์ ปางห้ามพระแก่นจันทร์ ปางสรงน้ำฝน ปางโปรดสัตว์ ปางสนเข็ม ปางประดิษฐานรอยพระพุทธบาท ปางทรงพิจารณาชราธรรม ปางแสดงโอฬาริกนิมิต ปางทรงรับอุทกัง ปางขับพระวักกลิ ปางนาคาวโลก ปางปลงอายุสังขาร ปางทรงจีวร ปางห้ามพยาธิ ปางโปรดพุทธบิดา ปางโปรดพุทธมารดา ปางปัจเจกขณะ ปางแสดงโอวาทปาฏิโมกข์ ปางโปรดองคุลีมาโจร ปางทรงพยากรณ์ ปางประทานธรรม ปางโปรดอสุรินทราหู (วันอังคาร) ปางโปรดพกาพรหรม ปางโปรดสุภัททปริพาชก ปางโปรดอาฬาวกยักษ์ ปางขอฝน ปางปลงกรรมฐาน หรือ ปางชักผ้าบังสุกุล ปางอธิษฐานเพศบรรพชิต

อ้างอิง

• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. ตำนานพุทธเจดีย์. ธนบุรี  : ศิลปาบรรณาคาร โรงพิมพ์รุ่งวัฒนา, 2513.
• เรื่องพระพุทธรูปปางต่างๆ หลวงบริบาลบุรีรัตน์ และนายเกษมบุญศรี (พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์ขึ้นเพื่อพระราชทานในงานพระราชกุศลราชคฤหมงคลขึ้นพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน เมื่อวันที่ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2500)
• สกุลศิลปพระพุทธรูปในประเทศไทย อาจารย์จิตร บัวบุศย์
• ศิลปในประเทศไทย ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิสกุล
• แสง มนวิทูร, ผู้แปล, คัมภีร์ลลิตวิสตระ: พระพุทธประวัติฝ่ายมหายาน, ตอนที่ 1 อัธยายที่ 1(พระนคร: กรมศิลปากร, 2512), 487.
• มอนต์ จันทนากร, ทำเนียบพระกริ่ง พระชัยวัฒน์ (กรุงเทพฯซ นครช่างการพิมพ์, 2527),6.