ทวารบาล ทะ วา ระ บาน หมายถ ง ผ ร กษาประต หร อทางเข าออก ม กเป นร ปน กรบหร อย กษ ท ด น ากล ว โดยมากม กถ ออาว ธ โดยม การสร

ทวารบาล [ทะ-วา-ระ-บาน] หมายถึง ผู้รักษาประตูหรือทางเข้าออก มักเป็นรูปนักรบหรือยักษ์ที่ดูน่ากลัว โดยมากมักถืออาวุธ โดยมีการสร้างรูปปั้นทวารบาลอันเป็นส่วนหนึ่งขององค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมทั้งในวัฒนธรรมฮินดู พุทธและเชน

ต้นกำเนิดและรูปแบบ

รูปแบบทวารบาลในองค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมมีต้นกำเนิดมาจากแนวคิดเรื่องเทพารักษ์ อย่างเช่น ยักษ์และรูปนักรบ อย่างอจละในแต่ละท้องที่

รูปปั้นทวารบาลมักตั้งอยู่ด้านนอกของศาสนสถานของศาสนาพุทธหรือฮินดู รวมถึงพระราชวัง เพื่อปกป้องความศักดิ์สิทธิ์ ทวารบาลมักมีอาวุธ มีรูปร่างหน้าตาคล้ายปีศาจ แต่หากเป็นประตูของวัดพุทธในศรีลังกามักจะมีรูปร่างหน้าตาเป็นมนุษย์ ทวารบาลรูปสัตว์เป็นรูปแบบที่พบมากในศิลปะอินเดีย ในสมัยอินเดียโบราณพบรูป สิงห์ ช้างบนโตรณะทางเข้าสถูปอันเป็นความหมายมงคล พบรูปนาคในตำแหน่งกรอบประตูทางเข้าศาสนสถาน และยังพบสัตว์พาหนะของทวารบาล เช่น มกรและเต่า อย่างรูปคงคาเหยียบมกรในเทวสถานที่

ทวารบาลในศิลปะเขมร พบหลายรูปแบบ ทั้งที่เป็นทวารบาลรูปบุคคล เช่น ที่ใบหน้าแสดงความเมตตา และมหากาลที่มีใบหน้าดุร้าย รูปสัตว์เช่น สิงห์ หรือสัตว์และอมนุษย์ที่เกี่ยวข้องกับภาคอวตารหรือบริเวณของพระวิษณุ เช่น วานรและนรสิงห์ รูปสัตว์ในคติบางอย่างเช่น มกร นาค อันมีความหมายด้านความอุดมสมบูรณ์

ศิลปะจีนมีการใช้รูปคน สัตว์ และสิ่งของในความหมายเชิงสัญลักษณ์ การทำรูปทวารบาลของจีนนอกจากจะทำในพระราชวังหรือวัดแล้วยังให้ความสำคัญกับการสร้างสุสานและผู้วายชนม์ รูปแบบที่ปรากฏบนบานประตูมักเขียนเป็นรูปนักรบ เรียกว่า มิงชิ้น สัตว์ทวารบาลของจีน เช่น สิงห์ มังกร และช้าง เป็นต้น

ในศิลปะไทยปรากฎโดยทั่วไปตามบานประตูวิหารและอุโบสถ มีลักษณะแตกต่างกันไป เช่น รูปเทวดา ยักษ์ ชาวต่างชาติ สัตว์หิมพานต์ เป็นต้น ส่วนใหญ่มักพบทวารบาลแบบไทยยืนบนแท่นและถือพระขรรค์ มีการสร้างทวารบาลแบบจีนที่เรียกว่า เซี่ยวกาง ซึ่งตามประวัติว่าเป็นขุนนางฝ่ายทหารของพระเจ้าหลีซีบิ๋นหรือพระเจ้าถังไท่จงสมัยราชวงศ์ถัง

อ้างอิง

Helena A. van Bemmel, Dvārapālas in Indonesia: temple guardians and acculturation By Helena A. van Bemmel, ISBN
เชาว์ เภรีจิต. "สัตว์ประดับและบริวารของทวารบาล : ที่มา คติการสร้าง รูปแบบและพัฒนาการจากสมัยอยุธยาตอนปลายถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น" (PDF). มหาวิทยาลัยศิลปากร.
ธรรมรุ่งเรือง, รุ่งโรจน์ (2549). ปราสาทขอมในดินแดนไทย. มติชน. p. 67.
""ทวารบาล" ศิลปะพิทักษ์ประตูที่ถูกมองข้าม". ผู้จัดการออนไลน์.
"ทวารบาล (๒๒ มกราคม ๒๕๕๓)". สำนักงานราชบัณฑิตยสภา.

[1] Helena A. van Bemmel, Dvārapālas in Indonesia: temple guardians and acculturation By Helena A. van Bemmel, ISBN

[2] เชาว์ เภรีจิต. "สัตว์ประดับและบริวารของทวารบาล : ที่มา คติการสร้าง รูปแบบและพัฒนาการจากสมัยอยุธยาตอนปลายถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น" (PDF). มหาวิทยาลัยศิลปากร.

[3] ธรรมรุ่งเรือง, รุ่งโรจน์ (2549). ปราสาทขอมในดินแดนไทย. มติชน. p. 67.

[4] ""ทวารบาล" ศิลปะพิทักษ์ประตูที่ถูกมองข้าม". ผู้จัดการออนไลน์.

[5] "ทวารบาล (๒๒ มกราคม ๒๕๕๓)". สำนักงานราชบัณฑิตยสภา.