ค ายผ อพยพสระแก ว หร อ ศ นย อพยพบ านแก ง อ งกฤษ Sa Kaeo Refugee Camp เร ยกอ กอย างว า สระแก ว 1 36 เป นค ายบรรเทาท กข ผ

ค่ายผู้อพยพสระแก้ว หรือ ศูนย์อพยพบ้านแก้ง (อังกฤษ: Sa Kaeo Refugee Camp; เรียกอีกอย่างว่า สระแก้ว 1)^:36 เป็นค่ายบรรเทาทุกข์ผู้ลี้ภัยแห่งแรกที่จัดตั้งขึ้นบนชายแดนไทย–กัมพูชา ค่ายนี้สร้างขึ้นโดยรัฐบาลไทยผ่านการสนับสนุนจากหน่วยงานบรรเทาทุกข์ระหว่างประเทศ รวมถึงสหประชาชาติ ค่ายนี้เปิดทำการในเดือนตุลาคม พ.ศ. 2522 และปิดตัวลงในช่วงต้นเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2523 ในช่วงที่ประชากรสูงสุด มีผู้ลี้ภัยมากกว่า 30,000 คน ไม่เคยมีการสำรวจสำมะโนประชากรอย่างเป็นทางการ

ค่ายผู้อพยพสระแก้ว บ้านแก้ง

ค่ายผู้อพยพสระแก้ว ตำแหน่งในประเทศไทย ค่ายผู้อพยพสระแก้ว ค่ายผู้อพยพสระแก้ว (ประเทศไทย)
พิกัด: 13°49′14″N 102°03′32″E / 13.82056°N 102.05889°E / 13.82056; 102.05889
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	สระแก้ว
อำเภอ	เมืองสระแก้ว
ก่อตั้งโดย รัฐบาลไทย, UNHCR	เดือนตุลาคม 2522
ย้ายที่ตั้งโดย UNHCR และ รัฐบาลไทย	พฤศจิกายน 2522–กรกฎาคม 2523
การปกครอง
• ประเภท	UNHCR, เขมรแดง
พื้นที่
• ทั้งหมด	0.16 ตร.กม. (.006 ตร.ไมล์)
ประชากร (พฤศจิกายน 2522)
• ทั้งหมด	30,000 คน
• ความหนาแน่น	480 คน/ตร.กม. (1,200 คน/ตร.ไมล์)

ต้นตอวิกฤตผู้ลี้ภัยชาวกัมพูชา

เวียดนามรุกรานกัมพูชาประชาธิปไตยในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2521 และในช่วงต้นปี พ.ศ. 2522 ชาวกัมพูชาหลายพันคนได้ข้ามพรมแดนไทย-กัมพูชาเพื่อแสวงหาความปลอดภัยและอาหาร ในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2522 ผู้ลี้ภัยจำนวนมากได้ตั้งค่ายชั่วคราวที่กำปง ไมรุต ลัมปุก เขาล้าน และบ้านไทยสามารถ ใกล้อรัญประเทศ^:34-35 ในเดือนมิถุนายน ผู้ลี้ภัยชาวเขมร 42,000 คนถูกกองทัพบกไทยผลักดันกลับเข้าไปในกัมพูชาไปเผชิญสิ่งที่เรียกว่าการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ดงรัก (Dangrek genocide) ซึ่งจุดชนวนให้เกิดความโกรธแค้นในระดับนานาชาติ และได้มีการหารือกันในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2522 ระหว่างการประชุมนานาชาติเกี่ยวกับวิกฤตผู้ลี้ภัยชาวอินโดจีนในเจนีวา จากนั้นในวันที่ 10 ตุลาคม ทหารเขมรแดงและพลเรือนภายใต้การควบคุมของพวกเขา 60,000 คนเดินทางมาถึงคลองหว้า และไม่นานหลังจากนั้นก็เดินทางมาถึงคลองไก่เถื่อน ผู้ลี้ภัยเหล่านี้เต็มไปด้วยความเหนื่อยล้าและภาวะทุพโภชนาการ และต้องการที่พักอาศัย^:189

การจัดตั้งค่ายผู้อพยพสระแก้ว

เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม พ.ศ. 2522 พันเอก สนั่น ขจรกล่ำ แห่งกองบัญชาการทหารสูงสุดได้โทรศัพท์ไปหา มาร์ติน บาร์เบอร์ แห่งสำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ เพื่อแจ้งว่ากองทัพไทยจะส่งชาวกัมพูชาจากพื้นที่ทางใต้ของอรัญประเทศไปยังสถานที่นอกตัวเมืองสระแก้ว ซึ่งอยู่ห่างจากชายแดนเข้าไปประมาณ 40 ไมล์ สำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติได้รับเชิญให้จัดตั้งศูนย์พักพิงที่นั่น ซึ่งสามารถรองรับผู้ลี้ภัยได้มากถึง 90,000 คน สำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติได้ส่งหนึ่งในเจ้าหน้าที่ใหม่ คือ มาร์ค มัลลอค บราวน์ นักข่าวชาวอังกฤษ พร้อมด้วย กดิษฐ์ โรจนกร ผู้ช่วยชาวไทยของเขา ไปสำรวจพื้นที่ซึ่งเป็นพื้นที่รกร้างว่างเปล่าขนาด 160,000 ตารางเมตรที่ใช้สำหรับปลูกข้าว รัฐบาลไทยได้ขอให้สำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติเตรียมการฉุกเฉินสำหรับชาวกัมพูชาโดยทันที บราวน์ ได้จ้างรถเกลี่ยดินและเริ่มขุดถนนในโคลน และจ้างรถแบ็คโฮเพื่อขุดส้วม แท้งค์น้ำได้รับการบริจาคโดย Christian and Missionary Alliance (CAMA) ซึ่งบริจาคไม้ไผ่และฟางจำนวน 100,000 ชิ้นเพื่อสร้างโรงพยาบาล ซึ่งสร้างอย่างเร่งรีบโดยคนงานชาวไทย 200 คนที่บราวน์จ้างมาในราคา 2 ดอลลาร์สหรัฐต่อวัน มีการสร้างโกดังแบบหยาบ ๆ ขึ้น Catholic Relief Services บริจาคเชือกพลาสติก เสื่อฟาง และขวดนมเด็ก^:176 โดยแจ้งล่วงหน้าไม่ถึงหนึ่งวัน UNHCR และหน่วยงานอาสาสมัครอื่น ๆ รีบสร้างโครงสร้างพื้นฐานของค่ายทันทีเมื่อชาวกัมพูชาที่ขาดสารอาหารหลายพันคนเดินทางมาถึง เด็กที่ไม่ได้รับการดูแลหลายร้อยคนอยู่ในกลุ่มผู้ลี้ภัยกลุ่มแรก ๆ เหล่านี้

ในวันที่ 24 ตุลาคม ผู้ลี้ภัยจำนวน 8,000 คนเดินทางมาถึงโดยรถบัสจากแหล่งตั้งถิ่นฐานที่ชายแดน ตามที่ ดร.ฮันส์ นอธเดิร์ฟต์ กล่าวไว้ว่า "ในตอนแรก ค่ายเป็นเพียงพื้นที่ป่าที่ถูกล้อมรั้วกั้น ไม่มีสิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับที่อยู่อาศัย ไม่มีน้ำ และไม่มีระบบบำบัดน้ำเสีย มีพื้นที่ประมาณ 2.7 ตารางเมตรสำหรับแต่ละคน พื้นที่ส่วนหนึ่งถูกกำหนดให้เป็นโรงพยาบาลของค่าย พื้นที่ที่เคลียร์ด้วยรถเกลี่ยดินพร้อมโครงสร้างผ้าใบไม้ไผ่บางส่วนให้ที่พักพิงแบบดั้งเดิมสำหรับผู้ป่วยประมาณ 300 คน

เมื่อผู้ลี้ภัยกลุ่มแรกมาถึง มีแพทย์เพียงสามคนและเจ้าหน้าที่สาธารณสุขอีกแปดคนอยู่ที่นั่น สถานะสุขภาพของผู้ลี้ภัยกลุ่มแรกในสระแก้วนั้นย่ำแย่ เป็นเวลานานหลายเดือนที่หลายคนต้องอดอาหารอยู่บนภูเขาที่อยู่ระหว่างเวียดนามทางตะวันออกและพรมแดนไทยที่ปิดทางตะวันตก ผู้ลี้ภัยที่ป่วยหนักหรือกำลังจะเสียชีวิตเกือบ 2,000 คนถูกนำตัวมายังบริเวณโรงพยาบาลในช่วงไม่กี่วันแรก^:11 เจ้าหน้าที่ทางการแพทย์ได้รับความช่วยเหลือจากอาสาสมัครจากกรุงเทพฯ ที่จัดโดยภริยาของเอกอัครราชทูตสหรัฐ เมื่อผู้ลี้ภัยมาถึง พยาบาลจะส่งผู้ที่ดูเหมือนป่วยหรืออดอาหารไปยังโรงพยาบาลชั่วคราวซึ่ง ดร.เลวี โร๊ค สร้างขึ้นโดยการร้อยลวดจากรถเกลี่ยดินเข้ากับเสาเต็นท์และคลุมด้วยผ้าใบ ไม่มีเตียงใช้งาน ผู้ลี้ภัยต้องนอนรับการรักษาอยู่บนเสื่อฟาง

ทหารเขมรแดงถูกรวมปะปนอยู่กับผู้หญิงและเด็ก นักข่าวคนหนึ่งกล่าวว่า "พวกเขาไม่ได้ดูเหมือนมนุษย์...แต่เหมือนสัตว์ป่า...พวกเขานอนขดตัวเคียงข้างกันเหมือนสัตว์ในกรง"^{: 188–189} แพทย์เขียนคำแนะนำในการดูแลผู้ป่วยบนหน้าอกด้วยปากกาทำเครื่องหมายที่มีสีต่างๆ สำหรับการรักษาที่แตกต่างกัน อาสาสมัครสถานทูตสหรัฐฯ ถูกกดดันให้ฉีดยาและทำหน้าที่อื่น ๆ ที่ปกติแล้วจะทำโดยบุคลากรทางการแพทย์ที่ผ่านการฝึกอบรมเท่านั้น นักข่าวถูกโน้มน้าวให้ถือถังของเหลวอิเล็กโทรไลต์จากผู้ป่วยคนหนึ่งไปยังอีกคนหนึ่งและพยายามให้พวกเขาดื่มของเหลวนั้นทีละแก้ว ท่ามกลางความโกลาหล มรสุมก็พัดเข้ามาและผู้ลี้ภัยจำนวนมากเสียชีวิตบนพื้นดินที่เย็นและเปียกโดยไม่สามารถไปถึงโรงพยาบาลได้ ในช่วง 14 วันแรกของการดำเนินการของค่าย มีผู้เสียชีวิตระหว่าง 14 ถึง 42 คนต่อวัน ตามที่ ดร.คีธ ดาห์ลเบิร์กกล่าว

ภายในเวลาแปดวัน จำนวนประชากรในค่ายเพิ่มขึ้นเป็นมากกว่า 30,000 คน^:4 หลังจากวันที่ 8 พฤศจิกายน อัตราการเสียชีวิตลดลงเหลือเฉลี่ยสามหรือสี่คนต่อวัน โดยมากกว่าครึ่งหนึ่งเสียชีวิตนอกโรงพยาบาล^:30-33

ไม่มีแหล่งน้ำดื่มตามธรรมชาติ กองทัพไทยได้บรรทุกน้ำจากอรัญประเทศมา การระบายน้ำในบริเวณที่ตั้งแคมป์นั้นแย่มาก ไม่นานหลังจากที่ผู้ลี้ภัยมาถึง ก็เกิดน้ำท่วม และผู้ลี้ภัยบางคนซึ่งอ่อนแอเกินกว่าจะเงยหน้าขึ้นได้ จมน้ำเสียชีวิตขณะนอนอยู่ใต้เต็นท์ที่ทำจากแผ่นพลาสติก^:177

บริการในค่าย

แพทย์ชาวอิสราเอลจากศูนย์การแพทย์ฮาดัสซาห์หน้าโรงพยาบาลสระแก้ว ในปี พ.ศ.2522

ในช่วงปลายเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2522 มีหน่วยงานบรรเทาทุกข์ของไทยและต่างประเทศประมาณ 15 แห่งที่ให้บริการที่สระแก้ว รวมถึงสภากาชาดไทย, ICRC, MSF, พันธมิตรคริสเตียนและมิชชันนารี, World Vision และทีมแพทย์อิสราเอล ^: 6 สถาบันคาทอลิกและพุทธศาสนิกชนจัดหาอาสาสมัครเพิ่มเติมเช่นเดียวกับสถานทูตหลายแห่ง บุคคลจำนวนมากสมัครมาเป็นอาสาสมัครเพื่อให้บริการ^:12

บุคลากรทางการแพทย์ในค่ายผู้อพยพสระแก้ว (มีแพทย์มากถึง 60 คนและเจ้าหน้าที่สาธารณสุขอีก 170 คนในช่วงต้นปี พ.ศ. 2523) เป็นตัวแทนของสัญชาติต่าง ๆ ที่มีภาษา ค่านิยมทางวัฒนธรรม และการฝึกอบรมทางการแพทย์ที่แตกต่างกัน แต่มีสมาชิกในทีมเพียงไม่กี่คนที่เคยทำงานในประเทศกำลังพัฒนา หรือเคยเห็นมาลาเรียและภาวะทุพโภชนาการรุนแรงมาก่อน ซึ่งเป็นปัญหาสองประการที่เกิดขึ้นในค่าย การเรียกร้องซ้ำแล้วซ้ำเล่าให้มีเครื่องเอกซ์เรย์ การสนับสนุนห้องปฏิบัติการเพิ่มเติม และความต้องการใช้ยาที่มีราคาแพง สะท้อนให้เห็นถึงค่านิยมทางวัฒนธรรมทางการแพทย์ของประเทศที่พัฒนาแล้ว^:13

ในตอนแรก น้ำจะถูกขนส่งโดยรถบรรทุกไปยังค่ายและเก็บไว้ในถังอะลูมิเนียม บ่อน้ำลึกสามบ่อที่ขุดขึ้นในสัปดาห์ที่สองของการดำเนินการในที่สุดก็เชื่อมต่อกันผ่านเครือข่ายท่อเพื่อจ่ายน้ำไปทั่วค่าย มีการขุดส้วมแบบร่องรอบ ๆ ค่าย เจ้าหน้าที่สาธารณสุขจังหวัดของไทยควบคุมแมลงโดยการระบายน้ำนิ่งและฉีดพ่นยาฆ่าแมลง^:36

โรงพยาบาลขนาด 1,200 เตียงในตอนแรกมีเพียงหลังคาฟางไม่มีผนัง ผู้ป่วยนอนเสื่อบนพื้นดินพร้อมบันทึกทางการแพทย์และสารละลายทางเส้นเลือดที่ติดไว้กับสายไฟด้านบน อย่างไรก็ตาม ภายในหนึ่งสัปดาห์ ทีมงานได้ปรับปรุงธนาคารเลือด ห้องคลอด แผนกรับผู้ป่วย และศูนย์โภชนาการพิเศษ

สภาพร่างกายของผู้ลี้ภัย

ความอดอยากเป็นจำนวนมากเป็นปัจจัยสำคัญในภาพรวมทางการแพทย์ โรคมาราสมัส โรคควาชิออร์กอร์ โรคเหน็บชา และโรคโลหิตจางพบได้ทั่วไป โดยผู้ป่วยจำนวนมากมีอาการทั้ง 4 ประการนี้ การขาดวิตามิน โดยเฉพาะวิตามินเอและวิตามินบี 1 เป็นเรื่องปกติ การติดเชื้อพยาธิปากขอและพยาธิไส้เดือนทำให้ภาวะทุพโภชนาการและโรคโลหิตจางรุนแรงขึ้น โดยเฉพาะในเด็ก โรคบิดทั้งแบบมีเชื้อแบคทีเรียและอะมีบายังทำให้สถานะโภชนาการของผู้ป่วยจำนวนมากมีความซับซ้อน เหาและหิดกลายเป็นโรคประจำถิ่น

ผู้ลี้ภัยส่วนใหญ่ติดเชื้อมาลาเรีย และร้อยละ 55 ของผู้ป่วยได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นฟัลซิปารัม ซึ่งส่วนใหญ่ดื้อต่อคลอโรควิน พบผู้ป่วยมาลาเรียในสมองและไข้ดำหลายราย และบางรายเป็นไข้เลือดออกจากไวรัส

องค์ประกอบของประชากรในค่าย

ชาวกัมพูชาจำนวนมากในสระแก้วเป็นทหารเขมรแดงและพลเรือนที่ถูกบังคับพาตัวหลบหนีไปยังชายแดน^:5 ทั้งนี้เป็นเพราะเขมรแดงต้องการย้ายสมาชิกบางส่วนไปยังที่หลบภัยภายในประเทศไทย ซึ่งพวกเขาจะได้รับอาหารและการรักษาพยาบาล พักผ่อนและฟื้นฟูร่างกาย และรวบรวมกำลังเพื่อต่อสู้กับเวียดนาม นอกจากนี้ นโยบายของไทยยังกำหนดให้มีค่ายแยกสำหรับประชากรที่อยู่ภายใต้การควบคุมของเขมรแดง เนื่องจากการให้ความช่วยเหลือแก่พวกเขาเป็นเรื่องที่ขัดแย้งทางการเมือง^:351-370 และเนื่องจากรัฐบาลไทยถือว่าเขมรแดงเป็นกองกำลังเดียวเท่านั้นที่สามารถต่อต้านเวียดนามได้อย่างมีนัยสำคัญ ^:37^: 125 เขมรแดงได้เลียนแบบโครงสร้างอำนาจของตนขึ้นมาในค่ายผู้อพยพสระแก้วอย่างรวดเร็ว และสมาชิกของพวกเขาสามารถควบคุมผู้อยู่อาศัยในค่ายได้เกือบทั้งหมด

การเยี่ยมเยียนของสุภาพสตรีหมายเลขหนึ่ง โรซาลีนน์ คาร์เตอร์

ในการพยายามแสดงการสนับสนุนของสหรัฐต่อการตอบสนองของไทย สุภาพสตรีหมายเลขหนึ่ง โรซาลีนน์ คาร์เตอร์ เดินทางเยือนประเทศไทยพร้อมกับ ริชาร์ด โฮลบรูค สมาชิกรัฐสภาหลายคน และกลุ่มนักข่าวเพื่อเยี่ยมชมค่ายเมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2522^:189 การเยือนครั้งนี้ของเธอได้รับการเผยแพร่ไปอย่างกว้างขวางและปรากฏในข่าวภาคค่ำของเครือข่ายหลักทั้งหมดของสหรัฐ ในคลิปที่ออกอากาศบ่อยครั้ง มีรายงานผู้ลี้ภัยเสียชีวิตต่อหน้าคาร์เตอร์ ขณะที่แพทย์ชาวอเมริกันคนหนึ่งประท้วงอย่างหงุดหงิดว่า “‘เด็กผู้หญิงคนนี้กำลังจะไป’ แพทย์ผู้โกรธจัดกล่าว พร้อมสั่งให้นักข่าวที่รายงานการเยี่ยมครั้งนี้ถอยไป ‘เธอเพิ่งรับการถ่ายเลือดมา แต่เธอคงไม่รอด’" ต่อมา สุภาพสตรีหมายเลขหนึ่งเล่าว่า “ฉันอุ้มเด็กทารกและวางลงบนผ้าห่มบนพื้น พวกเขาเริ่มร้องไห้ และเมื่อฉันหันกลับมา เด็กทารกก็เสียชีวิตแล้ว” ต่อมา สุภาพสตรีหมายเลขหนึ่งกล่าวกับนักข่าวว่า “ฉันรู้สึกเสียใจมาก เป็นสถานการณ์ที่ยากลำบากมากสำหรับฉันในฐานะภรรยาและแม่ที่ต้องไปเยือนค่ายและเห็นความยากจนและความทุกข์ยากเช่นนี้ ฉันจะกลับบ้านให้เร็วที่สุดเพื่อบอกสามีเกี่ยวกับเรื่องนี้”

การปิดค่าย

รัฐบาลไทยรู้สึกอับอายกับความประทับใจเชิงลบที่ค่ายผู้อพยพสระแก้วสร้างขึ้น จึงขอให้ มาร์ค มัลลอค บราวน์ จาก UNHCR จัดเตรียมสถานที่ใหม่ที่มีการระบายน้ำที่ดีกว่าและพื้นที่มากขึ้น ในช่วงปลายเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2522 ศูนย์ที่พักพิงชั่วคราวสำหรับผู้หลบหนีเข้าเมืองจากกัมพูชาเขาอีด่างเปิดทำการ รัฐบาลไทยเริ่มย้ายผู้ลี้ภัยจากค่ายผู้อพยพสระแก้วไปยังเขาอีแดงทันที เนื่องจากผู้ลี้ภัยส่วนใหญ่อยู่ภายใต้การควบคุมของเขมรแดง รัฐบาลไทยจึงสนับสนุนให้พวกเขากลับไปยังพื้นที่ทางตะวันตกเฉียงเหนือของกัมพูชาภายใต้การควบคุมของเขมรแดง ซึ่งเจ้าหน้าที่บรรเทาทุกข์หลายคนมองว่าเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรง รวมทั้งพระมหาโฆษณนันทน์และบาทหลวงปีเตอร์ แอล. พอนด์ ซึ่งจัดการประท้วงที่วัดพุทธในค่ายในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2523 และถูกทหารไทยจับกุม ค่ายอีกแห่งหนึ่งชื่อว่า สระแก้ว II ได้เปิดขึ้น และในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2523 ผู้ลี้ภัยทั้งหมดถูกย้ายไปยังค่ายอื่นหรือถูกส่งตัวกลับประเทศโดยใช้กำลัง ^: 14 มากกว่า 7,500 คนถูกส่งไปยังพื้นที่ที่เขมรแดงควบคุมภายในกัมพูชา

ผลกระทบจากค่ายผู้อพยพสระแก้ว

ภาพของผู้ลี้ภัยที่เสียชีวิตและกำลังจะเสียชีวิตที่ค่ายผู้อพยพสระแก้วถูกเผยแพร่ไปทั่วโลก และความช่วยเหลือระหว่างประเทศก็เริ่มไหลเข้ามาในประเทศไทยเพื่อช่วยเหลือผู้ลี้ภัย เรื่องนี้ยังทำให้เกิดความเชื่อที่ว่าความอดอยากเป็นเรื่องปกติในกัมพูชาอีกด้วย บทความหน้าหนึ่งของนิวยอร์กไทมส์ระบุว่า "ชาวกัมพูชา 2.25 ล้านคนกำลังเผชิญกับความอดอยาก" ชุมชนนานาชาติตอบสนองด้วยความช่วยเหลือด้านอาหารจำนวนมากที่ส่งมอบให้กับชาวกัมพูชาผ่าน "แลนด์บริดจ์" ที่ค่ายผู้อพยพหนองจาน^{: 209–211}

หมายเหตุ

เนื่องจากประเทศไทยไม่ได้ลงนามในอนุสัญญาว่าด้วยสถานภาพผู้ลี้ภัย ค.ศ. 1951 และพิธีสารว่าด้วยสถานภาพผู้ลี้ภัย ค.ศ. 1967 ดังนั้น ประเทศไทยจึงใช้คำว่า “ผู้หนีภัยการสู้รบ (Displaced Persons)” และไม่มีการใช้คำว่าผู้ลี้ภัยอย่างเป็นทางการ

ดูเพิ่ม

อ้างอิง

tdri (2022-02-04). "ผู้หนีภัยการสู้รบจากเมียนมา-ไม่ใช่ผู้ลี้ภัย?". TDRI: Thailand Development Research Institute.
Rogge, John R (March 1990). Return to Cambodia; The Significance and Implications of Past, Present and Future Spontaneous Repatriations (PDF). Dallas: The Intertect Institute. สืบค้นเมื่อ 7 January 2018.
"Thai / Cambodian Border Refugee Camps". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-09-28. สืบค้นเมื่อ 2009-12-02.
Carney TM. Kampuchea, Balance of Survival. Bangkok: 1981.
Shawcross, William (1984). The Quality of Mercy: Cambodia, Holocaust, and Modern Conscience. New York: Simon and Schuster. ISBN .
"10. Sa Kaeo". Forced Migration. Columbia University. 2007-09-05. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-03. สืบค้นเมื่อ 7 January 2018.
Robinson, W. C., Terms of Refuge: The Indochinese Exodus and the International Response. Zed Books, New York, 1998, p. 69.
Thompson, Larry Clinton. Refugee Workers in the Indochina Exodus, 1975-1982. Jefferson, NC: McFarland, 2010, p. 188.
Mason L, Brown R. Rice, Rivalry, and Politics: Managing Cambodian Relief. Notre Dame: University of Notre Dame Press, 1983.
"Deathwatch Cambodia" Time Magazine cover story, November 12, 1979
Allegra, Donald T; Nieburg, Phillip; Grabe, Magnus, บ.ก. (September 1983). Emergency Refugee Health Care: A Chronicle of the Khmer Refugee-Assistance Operation, 1979-1980 (PDF). Atlanta: Centers for Disease Control. สืบค้นเมื่อ 7 January 2018.
Dahlberg, Keith: "Cambodian Refugee Camp 1979," an excerpt from Flame Tree: a Novel of Modern Burma, Thailand: Orchid Press, 2004.
Susan E. Holck and Willard Cates, "Fertility and Population Dynamics in Two Kampuchean Refugee Camps," Studies in Family Planning, Vol. 13, No. 4, Apr., 1982, pp. 118-124.
Levy BS, Susott DC. Years of Horror, Days of Hope: Responding to the Cambodian Refugee Crisis. Millwood, NY: Associated Faculty Press, 1987.
Dahlberg, K. "Medical Care of Cambodian Refugees," JAMA March 14, 1980 243:10, pp. 1062-65.
Terry, F., Condemned to Repeat?: The Paradox of Humanitarian Action, Cornell University Press 2002, p. 118.
Kamm H. Cambodia: Report from a Stricken Land. 1st ed. New York: Arcade Pub., 1998.
Rosalynn Carter, "When Statistics Become Human Beings," In Levy and Susott, pp. 53-62.
"A Devastating Trip," Time Magazine, Nov. 19, 1979.
Walker, Diana H., Public & Private: Twenty Years Photographing the Presidency. Washington, D.C.: National Geographic Insight, 2002, p. 46.
Butler, Victoria "Visitors on refugee bandwagon," The Globe and Mail, November 13, 1979.
Daniel Susott, "Khao-I-Dang: The Early Days." In Levy and Susott, p. 78.
Chan, Sucheng and Kim, Audrey, Not just victims: Conversations with Cambodian Community Leaders in the United States. Urbana: University of Illinois Press, 2003; p. 35.
, "2.25 Million Cambodians Are Said to Face Starvation; Plight Held Worse Than Refugees'" The New York Times, August 08, 1979, Page A1.

บรรณานุกรม

Levy, B. S. and D. C. Susott (1987). Years of Horror, Days of Hope: Responding to the Cambodian Refugee Crisis. Millwood, N.Y., Associated Faculty Press.
Neveu, Roland, and Davies B. Cambodia: The Years of Turmoil. Asia Horizons Books Co., 2000.
Isaacs A. R. Pawns of War: Cambodia and Laos. Boston, MA: Boston Pub. Co., 1987.
Carney T. M. Kampuchea, Balance of Survival. Bangkok: Distributed in Asia by DD Books, 1981.
Dahlberg, Keith: "Cambodian Refugee Camp 1979," an excerpt from Flame Tree: a Novel of Modern Burma. Orchid Press, Thailand, 2004
Thompson, Larry Clinton. Refugee Workers in the Indochina Exodus, 1975-1982. Jefferson, NC: McFarland, 2010.

[2] เนื่องจากประเทศไทยไม่ได้ลงนามในอนุสัญญาว่าด้วยสถานภาพผู้ลี้ภัย ค.ศ. 1951 และพิธีสารว่าด้วยสถานภาพผู้ลี้ภัย ค.ศ. 1967 ดังนั้น ประเทศไทยจึงใช้คำว่า “ผู้หนีภัยการสู้รบ (Displaced Persons)” และไม่มีการใช้คำว่าผู้ลี้ภัยอย่างเป็นทางการ

[1] tdri (2022-02-04). "ผู้หนีภัยการสู้รบจากเมียนมา-ไม่ใช่ผู้ลี้ภัย?". TDRI: Thailand Development Research Institute.

[Rogge-1990-3] Rogge, John R (March 1990). Return to Cambodia; The Significance and Implications of Past, Present and Future Spontaneous Repatriations (PDF). Dallas: The Intertect Institute. สืบค้นเมื่อ 7 January 2018.

[4] "Thai / Cambodian Border Refugee Camps". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-09-28. สืบค้นเมื่อ 2009-12-02.

[Carney-5] Carney TM. Kampuchea, Balance of Survival. Bangkok: 1981.

[Shawcross-1984-6] Shawcross, William (1984). The Quality of Mercy: Cambodia, Holocaust, and Modern Conscience. New York: Simon and Schuster. ISBN .

[CCNMTL-2007-7] "10. Sa Kaeo". Forced Migration. Columbia University. 2007-09-05. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-03. สืบค้นเมื่อ 7 January 2018.

[8] Robinson, W. C., Terms of Refuge: The Indochinese Exodus and the International Response. Zed Books, New York, 1998, p. 69.

[Thompson-9] Thompson, Larry Clinton. Refugee Workers in the Indochina Exodus, 1975-1982. Jefferson, NC: McFarland, 2010, p. 188.

[10] Mason L, Brown R. Rice, Rivalry, and Politics: Managing Cambodian Relief. Notre Dame: University of Notre Dame Press, 1983.

[11] "Deathwatch Cambodia" Time Magazine cover story, November 12, 1979

[Allegra-1983-12] Allegra, Donald T; Nieburg, Phillip; Grabe, Magnus, บ.ก. (September 1983). Emergency Refugee Health Care: A Chronicle of the Khmer Refugee-Assistance Operation, 1979-1980 (PDF). Atlanta: Centers for Disease Control. สืบค้นเมื่อ 7 January 2018.

[Dahlberg-13] Dahlberg, Keith: "Cambodian Refugee Camp 1979," an excerpt from Flame Tree: a Novel of Modern Burma, Thailand: Orchid Press, 2004.

[14] Susan E. Holck and Willard Cates, "Fertility and Population Dynamics in Two Kampuchean Refugee Camps," Studies in Family Planning, Vol. 13, No. 4, Apr., 1982, pp. 118-124.

[15] Levy BS, Susott DC. Years of Horror, Days of Hope: Responding to the Cambodian Refugee Crisis. Millwood, NY: Associated Faculty Press, 1987.

[Dahlberg1-16] Dahlberg, K. "Medical Care of Cambodian Refugees," JAMA March 14, 1980 243:10, pp. 1062-65.

[Terry-17] Terry, F., Condemned to Repeat?: The Paradox of Humanitarian Action, Cornell University Press 2002, p. 118.

[18] Kamm H. Cambodia: Report from a Stricken Land. 1st ed. New York: Arcade Pub., 1998.

[19] Rosalynn Carter, "When Statistics Become Human Beings," In Levy and Susott, pp. 53-62.

[20] "A Devastating Trip," Time Magazine, Nov. 19, 1979.

[21] Walker, Diana H., Public & Private: Twenty Years Photographing the Presidency. Washington, D.C.: National Geographic Insight, 2002, p. 46.

[22] Butler, Victoria "Visitors on refugee bandwagon," The Globe and Mail, November 13, 1979.

[23] Daniel Susott, "Khao-I-Dang: The Early Days." In Levy and Susott, p. 78.

[24] Chan, Sucheng and Kim, Audrey, Not just victims: Conversations with Cambodian Community Leaders in the United States. Urbana: University of Illinois Press, 2003; p. 35.

[25] , "2.25 Million Cambodians Are Said to Face Starvation; Plight Held Worse Than Refugees'" The New York Times, August 08, 1979, Page A1.