กระแสลมหมุนขั้วโลก

กระแสลมหมุนขั้วโลก (อังกฤษ: polar vortex) หรือ กระแสอากาศวนแถบขั้วโลก (circumpolar whirl) คือกระแสอากาศเย็นจัดที่พัดวนรอบขั้วโลกทั้งสองขั้วเป็นบริเวณกว้าง กระแสลมหมุนรอบขั้วยังปรากฏในเทหวัตถุแบบดาวเคราะห์ที่หมุนรอบตัวเองและมีแกนเอียงน้อยด้วย ศัพท์ กระแสลมหมุนขั้วโลก อาจใช้เพื่อสื่อถึงปรากฏการณ์ที่แตกต่างกันสองปรากฏการณ์ ได้แก่ กระแสลมหมุนขั้วโลกชั้นสแตรโทสเฟียร์และกระแสลมหมุนขั้วโลกชั้นโทรโพสเฟียร์ กระแสลมหมุนขั้วโลกทั้งในชั้นสแตรโทสเฟียร์และชั้นโทรโพสเฟียร์ต่างพัดไปในทิศทางเดียวกันกับการหมุนของโลก แต่ทั้งสองก็เป็นปรากฏการณ์ที่แยกจากกันโดยมีขนาด โครงสร้าง วัฏจักรตามฤดูกาล และผลกระทบต่อลมฟ้าอากาศแตกต่างกันไป

บริเวณความกดอากาศต่ำเหนือรัฐเกแบ็ก รัฐนิวบรันสวิก และรัฐเมน ซึ่งเป็นผลจากการอ่อนกำลังลงของกระแสลมหมุนขั้วโลกเหนือในเช้าวันที่ 21 มกราคม ค.ศ. 1985 ซึ่งอากาศหนาวเย็นจัดเป็นประวัติการณ์

กระแสลมหมุนขั้วโลกในชั้นสแตรโตสเฟียร์เป็นบริเวณที่มีลมพัดหมุนวนด้วยความเร็วสูง ที่ความสูงประมาณ 15–50 กิโลเมตร ในบริเวณละติจูดสูงกว่า 50 องศาขึ้นไป และมีความแรงมากที่สุดในฤดูหนาว กระแสลมหมุนนี้ก่อตัวขึ้นในฤดูใบไม้ร่วงในช่วงที่อุณหภูมิในเขตอาร์กติกหรือแอนตาร์กติกลดลงอย่างรวดเร็วเมื่อเริ่มต้นขึ้น ความแตกต่างของอุณหภูมิระหว่างขั้วโลกกับเขตร้อนที่เพิ่มขึ้นทำให้เกิดลมแรง และปรากฏการณ์กอรียอลิสทำให้เกิดการหมุนวนขึ้น กระแสลมหมุนขั้วโลกในชั้นสแตรโตสเฟียร์จะสลายตัวในฤดูใบไม้ผลิเมื่อราตรีขั้วโลกสิ้นสุดลง ปรากฏการณ์ที่เรียกว่าเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อกระแสลมวนในชั้นสแตรโตสเฟียร์สลายตัวในฤดูหนาว และอาจส่งผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อสภาพอากาศที่พื้นผิวโลก^[]

กระแสลมหมุนขั้วโลกในชั้นโทรโพสเฟียร์มักได้รับการนิยามว่าเป็นบริเวณถัดจากกระแสลมกรดในชั้นโทรโพสเฟียร์ขึ้นไปทางขั้วโลก โดยขอบด้านใกล้เส้นศูนย์สูตรอยู่ที่ประมาณละติจูด 40–50 องศา และแผ่ขยายจากพื้นผิวโลกขึ้นไปถึงความสูงประมาณ 10 ถึง 15 กิโลเมตร วัฏจักรประจำปีของกระแสลมหมุนในชั้นโทรโพสเฟียร์แตกต่างจากกระแสลมหมุนในชั้นสแตรโตสเฟียร์ เนื่องจากกระแสลมหมุนในชั้นโทรโพสเฟียร์มีอยู่ตลอดทั้งปี แต่ก็คล้ายคลึงกับกระแสลมหมุนในชั้นสแตรโตสเฟียร์ตรงที่มีความแรงมากที่สุดในฤดูหนาวเมื่อแถบขั้วโลกมีอากาศเย็นที่สุด

กระแสลมหมุนขั้วโลกในชั้นโทรโพสเฟียร์ได้รับการอธิบายครั้งแรกใน ค.ศ. 1853 ส่วนการอุ่นขึ้นอย่างฉับพลันของกระแสลมหมุนในชั้นสแตรโตสเฟียร์ได้รับการค้นพบใน ค.ศ. 1952 จากการตรวจวัดด้วยที่ระดับความสูงมากกว่า 20 กิโลเมตร กระแสลมหมุนขั้วโลกในชั้นโทรโพสเฟียร์ได้รับการกล่าวถึงบ่อยครั้งในข่าวและสื่อเกี่ยวกับลมฟ้าอากาศในฤดูหนาวที่หนาวจัดของทวีปอเมริกาเหนือใน ค.ศ. 2013–2014 ทำให้ศัพท์นี้กลายเป็นที่นิยมในฐานะคำอธิบายอุณหภูมิที่หนาวเย็นมาก กระแสลมหมุนขั้วโลกในชั้นโทรโพสเฟียร์ได้รับความสนใจจากสาธารณชนมากขึ้นใน ค.ศ. 2021 อันเป็นผลมาจาก โดยผู้เชี่ยวชาญได้เชื่อมโยงผลกระทบของกระแสลมหมุนนี้กับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

การพร่องของโอโซนเกิดขึ้นมากที่สุดภายในบริเวณกระแสลมหมุนขั้วโลกโดยเฉพาะเหนือซีกโลกใต้ และจะพร่องลงมากที่สุดในฤดูใบไม้ผลิ​​​​​​​​​​​​​​​​

อ้างอิง

1. สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. พจนานุกรมศัพท์ภูมิศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสภา. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, 2563, หน้า 455.
2. สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. พจนานุกรมศัพท์ภูมิศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสภา. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, 2563, หน้า 117.
3. Read, P.L. (August 2011). "Dynamics and circulation regimes of terrestrial planets". Planetary and Space Science. 59 (10): 900–914. Bibcode:2011P&SS...59..900R. doi:10.1016/j.pss.2010.04.024.
4. "Air Maps", Littell's Living Age No. 495, 12 November 1853, p. 430.
5. "GEOS-5 Analyses and Forecasts of the Major Stratospheric Sudden Warming of January 2013" (Press release). . สืบค้นเมื่อ January 8, 2014.
6. Plumer, Brad (16 February 2021). "A Glimpse of America's Future: Climate Change Means Trouble for Power Grids". The New York Times.