Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
เตตุน (เตตุน: Tetun, ออกเสียง: [ˈt̪et̪un̪]) หรือ เตตุง (โปรตุเกส: Tetum, ออกเสียง: [ˈt̪et̪ũ]) เป็นภาษาประจำชาติของประเทศติมอร์-เลสเต เป็นภาษากลุ่มออสโตรนีเชียน ที่มีคำจำนวนมากมาจากภาษาโปรตุเกส รวมถึงภาษามลายูและภาษาอินโดนีเซีย
| ภาษาเตตุน | |
|---|---|
| Tetun Prasa; Tétum Praça (โปรตุเกส) | |
| Tetun Dili, Tetun Prasa | |
| ประเทศที่มีการพูด | ประเทศติมอร์-เลสเต |
| จำนวนผู้พูด | 390,000 คน (2009) ภาษาที่สอง: 570,000 คนในประเทศติมอร์-เลสเต |
| ตระกูลภาษา | ออสโตรนีเซียน
|
| ภาษาถิ่น | Belunese (Tetun Belu) Terik (Tetun Terik) |
| ระบบการเขียน | ละติน () |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ | ติมอร์-เลสเต |
| สถาบันภาษาศาสตร์แห่งชาติ | |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-3 | tdt |
 บริเวณที่มีผู้พูดภาษาเตตุนเป็นภาษาแม่ในติมอร์-เลสเต | |
| ภาษาเตตุง (โปรตุเกส), เตตุน (เตตุน) | |
|---|---|
| Lian Tetun | |
| ประเทศที่มีการพูด | , ติมอร์-เลสเต |
| จำนวนผู้พูด | 500,000 คน ส่วนใหญ่อยู่ในประเทศอินโดนีเซีย (2010–2011) ผู้พูดภาษาที่สองในอินโดนีเซียและติมอร์-เลสเต 50,000 คน |
| ตระกูลภาษา | ออสโตรนีเซียน
|
| ภาษาถิ่น | Belunese (Tetun Belu) Terik (Tetun Terik) |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ |  ติมอร์-เลสเต |
| ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน |  อินโดนีเซีย (จังหวัดนูซาเติงการาตะวันออก) |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-2 | tet |
| ISO 639-3 | tet |
 บริเวณที่มีผู้พูดภาษา Tetum Belu (ตะวันตก) และ Tetum Terik (ตะวันออกเฉียงใต้) ในติมอร์-เลสเต แผนที่นี้ไม่แสดงผู้พูดภาษาเตตุนส่วนใหญ่ในติมอร์ตะวันตก | |
ประวัติ
เตตุนเกิดเป็นในคริสต์ศตวรรษที่ 16 หลังจากที่ได้กลายเป็นอาณานิคมของประเทศโปรตุเกส ภาษาหลักของภาษานี้ เป็นภาษาที่ใช้ในเมืองหลวงดิลี เรียกว่า เตตุน-ปราซา: Tetun-Prasa ส่วนรูปแบบพื้นเมืองที่ใช้พูดในชนบทเรียกว่า เตตุน-เตริก: Tetun-Terik
ถึงแม้ว่า ภาษาโปรตุเกสเป็นภาษาราชการของติมอร์ของโปรตุเกส ซึ่งเป็นชื่อที่ใช้เรียกในสมัยนั้น เตตุน-ปราซา เป็นภาษา lingua franca ที่ใช้กันเป็นหลัก ซึ่งยืมคำมาจากโปรตุเกสเป็นอย่างมาก เมื่อประเทศอินโดนีเซียบุกเข้ายึดครองติมอร์ตะวันออกเป็นจังหวัดที่ 27 ของสาธารณรัฐ ได้มีการห้ามใช้ภาษาโปรตุเกส อย่างไรก็ดี แทนที่ จะนำภาษาอินโดนีเซียมาใช้ในพิธีสวดมนต์ ก็ได้นำภาษาเตตุนมาใช้แทน ทำให้เป็นจุดรวมของเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมและชาติ
ไวยากรณ์
ไวยากรณ์ของภาษาเตตุนไม่ซับซ้อน ไม่มีการแบ่งเพศ ไม่มีการผันคำกริยา ไม่มีคำนำหน้านามชี้เฉพาะ ไม่มีคำกริยาที่ตรงกับ verb to be ของภาษาอังกฤษ แต่มีคำ la'ós (แปลว่าไม่เป็น) ซึ่งแสดงความปฏิเสธ
- Timor-oan la'ós Indonézia-oan.= ชาวติมอร์ไม่ได้เป็นชาวอินโดนีเซีย
- Lia-indonézia la'ós sira-nia lian. = ภาษาอินโดนีเซียไม่ใช่ภาษาของเรา
maka (ผู้ซึ่ง ที่ซึ่ง) ใช้เป็นคำคุณศัพท์ได้ เช่น
- Xanana Gusmão maka ita-nia Prezidente. = นี่คือ ซานานา กุสเมา ผู้เป็นประธานาธิบดีของเรา
- João maka gosta serveja. = จอห์นเป็นคนคนหนึ่งซึ่งชอบเบียร์
คำถามใช่/ไม่ใช่ สร้างโดยใช้คำ ka (หรือ) หรือ ka lae (หรือไม่)
- O bulak ka? = คุณบ้าหรือเปล่า
- O gosta ha'u ka lae? = คุณไม่ชอบฉันหรือ
รูปพหูพจน์ไม่นิยมใช้กับคำนาม ยกเว้นมีคำว่า sitra (พวกเขา) อยู่ด้วย เช่น fetu = ผู้หญิง (1 คน) fetu sitra = ผู้หญิง (หลายคน) ในกรณีของคำที่มาจากภาษาโปรตุเกส มีการแยกรูปพหูพจน์ (ลงท้ายด้วย s) เช่น Estadus Unidus = สหรัฐอเมริกา Nasoens Unidas = สหภาพแห่งชาติ
เปลี่ยนคำคุณศัพท์เป็นคำนาม เติมคำ oan เช่น malae = ต่างชาติ malae-oan = ชาวต่างชาติ ในทำนองเดียวกัน ชาวติมอร์เขียนว่า Timor-oan เมื่อกล่าวถึงประเทศของชาวติมอร์ใช้ Rai-Timor
ไม่แสดงรูปอดีตเว้นแต่มีคำบ่งชี้ เช่น ona (แล้ว) เช่น
- Ha'u han = ฉันกิน
- Ha'u han etu = ฉันกินข้าว (ปัจจุบัน/อดีต)
- Ha'u han etu ona = ฉันกินข้าวแล้ว (อดีต/ปัจจุบันสมบูรณ์)
ภาษาเตตุนมีคำว่า"เรา" 2 คำแบบเดียวกับภาษามลายู คือ ami (ไม่รวมผู้ฟัง) และ ita (รวมผู้ฟัง) เช่น ami-nia karreta = รถของเรา ita-nia rain = ประเทศของเรา
คำว่า nia แสดงถึงเหตุการณ์ที่ยังดำเนินอยู่ การแสดงความเป็นเจ้าของใช้คำว่า nian เช่น povu Timór Lorosa'e nian = ประชาชนของติมอร์-เลสเต
คำกริยาสร้างโดยใช้คำอุปสรรค "ha-" หรือ "hak-" นำหน้านามหรือคุณศัพท์ เช่น
- habeen - ทำให้เป็นของเหลว ละลาย- จาก been (ของเหลว)
- habulak - ขับอย่างบ้าคลั่ง- จาก bulak (บ้า)
- hamanas - ให้ความร้อน- จาก manas (ร้อน)
ในภาษาเตตุนไม่มีรูปประธานถูกกระทำ แต่คำอุปสรรค "na-" หรือ "nak-" ใช้เปลี่ยนรูปกริยาจากสกรรมกริยาเป็นอกรรมกริยา เช่น
- nabeen - (ถูก) ทำให้เหลว
- nabulak - (ถูก) ขับอย่างบ้าคลั่ง
- namanas - (ถูก) ทำให้ร้อน
ข้อความพื้นฐาน
- Bondia - "สวัสดี (ตอนเช้า)" (จากภาษาโปรตุเกส Bom dia).
- Di'ak ka lae? - "เป็นอย่างไรบ้าง?" (แปลตรงตัว "คุณรู้สึกดีหรือไม่?")
- Ha'u di'ak - "ฉันสบายดี"
- Obrigadu/Obrigada - "ขอบคุณ", พูดโดยผู้ชาย/ผู้หญิง (จากภาษาโปรตุเกส Obrigado/Obrigada).
- Ita bele ko'alia Tetun? - "คุณพูดภาษาเตตุนได้ไหม?"
- Loos - "ใช่"
- Lae - "ไม่"
- Ha'u' [la] komprende - "ฉัน (ไม่) เข้าใจ" (จากภาษาโปรตุเกส compreender).
อ้างอิง
- ภาษาเตตุง (โปรตุเกส), เตตุน (เตตุน) ที่ Ethnologue (18th ed., 2015) (ต้องสมัครสมาชิก)
- "Table 14: Second language/dialect by sex for the population over four years of age". . Timor-Leste Ministry of Finance. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-01-27. สืบค้นเมื่อ 2022-02-08.
- Bauer, Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press.
- includes several bilingual Tetum dictionaries, and articles about Tetum
- Hull, Geoffrey, Standard Tetum-English Dictionary 2nd Ed, Allen & Unwin Publishers ISBN
- (PDF)
- - Tetum Spelling Guide
- Damien LEIRIS - Personal approach of the Tetum language (PDF)
- Van Klinken, Catharina (1999). A grammar of the Fehan dialect of Tetun, an Austronesian language of West Timor (PDF). Canberra: Pacific Linguistics, The Australian National University. doi:10.15144/PL-C155. ISBN .
- Hull, Geoffrey (1998). "The Languages of Timor 1772-1997: A Literature Review". Estudos de Linguas e Culturas de Timor Leste (Studies in Languages and Cultures of East Timor). 1: 1–38.
- Ross, Melody A. (2017). Attitudes toward Tetun Dili, A Language of East Timor (PDF) (วิทยานิพนธ์ phd). University of Hawaiʻi at Mānoa. :10125/62504.
แหล่งข้อมูลอื่น
- Peace Corps East Timor Tetun Language Manual (2011, 2nd edition; 2015, 3rd edition 2022-01-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน)
- Intensive Tetun language courses at Dili Institute of Technology 2018-02-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Pictures from a Portuguese language course, using Tetum, published in the East Timorese newspaper Lia Foun in Díli (from Wikimedia Commons)
- website with sound files
- Teach yourself Tetum... an interview with some information on the history of Tetum
- Wordfinder (Tetun/English minidictionary) 2010-06-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน and other publications available from Dili
- Damien LEIRIS - Personal approach of the Tetum language (PDF)
- Tetun dictionary
- Tetum illustrated dictionary
- Institute of Technology website
- A Traveller's Dictionary in Tetun-English and English-Tetun includes some information on grammar, based on the Tetun-Terik dialect
- Suara Timor Lorosae Daily newspaper in Tetum and Indonesian
- Tetum dictionaries 2008-02-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Tetun 1, Tetun 2 2010-06-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Tetun writing courses for East Timorese university students, by Catharina Williams-van Klinken, Dili Institute of Technology
- Talk Tetum in Timor VisitEastTimor.com Travel Guide help you to talk in East Timor
- 's field notes on Tetun are archived with
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
ettun ettun Tetun xxkesiyng ˈt et un hrux ettung oprtueks Tetum xxkesiyng ˈt et ũ epnphasapracachatikhxngpraethstimxr elset epnphasaklumxxsotrniechiyn thimikhacanwnmakmacakphasaoprtueks rwmthungphasamlayuaelaphasaxinodniesiyphasaettunTetun Prasa Tetum Praca oprtueks Tetun Dili Tetun Prasapraethsthimikarphudpraethstimxr elsetcanwnphuphud390 000 khn 2009 phasathisxng 570 000 khninpraethstimxr elsettrakulphasaxxsotrniesiyn malaoy ophlienesiyklang tawnxxkettunphasaettunphasathinBelunese Tetun Belu Terik Tetun Terik rabbkarekhiynlatin sthanphaphthangkarphasathangkartimxr elsetsthabnphasasastraehngchatirhsphasaISO 639 3tdtbriewnthimiphuphudphasaettunepnphasaaemintimxr elsetbthkhwamnimisylksnsthxksrsakl hakrabbkhxngkhunimrxngrbkaraesdngphlthithuktxng khunxacehnprsni klxng hruxsylksnxyangxunaethnthixkkhrayuniokhdphasaettung oprtueks ettun ettun Lian Tetunpraethsthimikarphud timxr elsetcanwnphuphud500 000 khn swnihyxyuinpraethsxinodniesiy 2010 2011 phuphudphasathisxnginxinodniesiyaelatimxr elset 50 000 khntrakulphasaxxsotrniesiyn malaoy ophlienesiyklang tawnxxkettunphasaettung oprtueks ettun ettun phasathinBelunese Tetun Belu Terik Tetun Terik sthanphaphthangkarphasathangkar timxr elsetphasachnklumnxythirbrxngin xinodniesiy cnghwdnusaetingkaratawnxxk rhsphasaISO 639 2tetISO 639 3tetbriewnthimiphuphudphasa Tetum Belu tawntk aela Tetum Terik tawnxxkechiyngit intimxr elset aephnthiniimaesdngphuphudphasaettunswnihyintimxrtawntkprawtiettunekidepninkhriststwrrsthi 16 hlngcakthiidklayepnxananikhmkhxngpraethsoprtueks phasahlkkhxngphasani epnphasathiichinemuxnghlwngdili eriykwa ettun prasa Tetun Prasa swnrupaebbphunemuxngthiichphudinchnbtheriykwa ettun etrik Tetun Terik thungaemwa phasaoprtueksepnphasarachkarkhxngtimxrkhxngoprtueks sungepnchuxthiicheriykinsmynn ettun prasa epnphasa lingua franca thiichknepnhlk sungyumkhamacakoprtueksepnxyangmak emuxpraethsxinodniesiybukekhayudkhrxngtimxrtawnxxkepncnghwdthi 27 khxngsatharnrth idmikarhamichphasaoprtueks xyangirkdi aethnthi canaphasaxinodniesiymaichinphithiswdmnt kidnaphasaettunmaichaethn thaihepncudrwmkhxngexklksnthangwthnthrrmaelachatiiwyakrniwyakrnkhxngphasaettunimsbsxn immikaraebngephs immikarphnkhakriya immikhanahnanamchiechphaa immikhakriyathitrngkb verb to be khxngphasaxngkvs aetmikha la os aeplwaimepn sungaesdngkhwamptiesth Timor oan la os Indonezia oan chawtimxrimidepnchawxinodniesiy Lia indonezia la os sira nia lian phasaxinodniesiyimichphasakhxngeraphasaettunaelaoprtueks maka phusung thisung ichepnkhakhunsphthid echn Xanana Gusmao maka ita nia Prezidente nikhux sanana kusema phuepnprathanathibdikhxngera Joao maka gosta serveja cxhnepnkhnkhnhnungsungchxbebiyr khathamich imich srangodyichkha ka hrux hrux ka lae hruxim O bulak ka khunbahruxepla O gosta ha u ka lae khunimchxbchnhrux rupphhuphcnimniymichkbkhanam ykewnmikhawa sitra phwkekha xyudwy echn fetu phuhying 1 khn fetu sitra phuhying hlaykhn inkrnikhxngkhathimacakphasaoprtueks mikaraeykrupphhuphcn lngthaydwy s echn Estadus Unidus shrthxemrika Nasoens Unidas shphaphaehngchati phasaettun phasammibaelaphasaoprtueks epliynkhakhunsphthepnkhanam etimkha oan echn malae tangchati malae oan chawtangchati inthanxngediywkn chawtimxrekhiynwa Timor oan emuxklawthungpraethskhxngchawtimxrich Rai Timor imaesdngrupxditewnaetmikhabngchi echn ona aelw echn Ha u han chnkin Ha u han etu chnkinkhaw pccubn xdit Ha u han etu ona chnkinkhawaelw xdit pccubnsmburn phasaettunmikhawa era 2 khaaebbediywkbphasamlayu khux ami imrwmphufng aela ita rwmphufng echn ami nia karreta rthkhxngera ita nia rain praethskhxngera khawa nia aesdngthungehtukarnthiyngdaeninxyu karaesdngkhwamepnecakhxngichkhawa nian echn povu Timor Lorosa e nian prachachnkhxngtimxr elset khakriyasrangodyichkhaxupsrrkh ha hrux hak nahnanamhruxkhunsphth echn habeen thaihepnkhxngehlw lalay cak been khxngehlw habulak khbxyangbakhlng cak bulak ba hamanas ihkhwamrxn cak manas rxn inphasaettunimmirupprathanthukkratha aetkhaxupsrrkh na hrux nak ichepliynrupkriyacakskrrmkriyaepnxkrrmkriya echn nabeen thuk thaihehlw nabulak thuk khbxyangbakhlng namanas thuk thaihrxnkhxkhwamphunthanBondia swsdi txnecha cakphasaoprtueks Bom dia Di ak ka lae epnxyangirbang aepltrngtw khunrusukdihruxim Ha u di ak chnsbaydi Obrigadu Obrigada khxbkhun phudodyphuchay phuhying cakphasaoprtueks Obrigado Obrigada Ita bele ko alia Tetun khunphudphasaettunidihm Loos ich Lae im Ha u la komprende chn im ekhaic cakphasaoprtueks compreender xangxingphasaettung oprtueks ettun ettun thi Ethnologue 18th ed 2015 txngsmkhrsmachik Table 14 Second language dialect by sex for the population over four years of age Timor Leste Ministry of Finance khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2022 01 27 subkhnemux 2022 02 08 Bauer Laurie 2007 The Linguistics Student s Handbook Edinburgh Edinburgh University Press includes several bilingual Tetum dictionaries and articles about Tetum Hull Geoffrey Standard Tetum English Dictionary 2nd Ed Allen amp Unwin Publishers ISBN 978 1 86508 599 9 PDF Tetum Spelling Guide Damien LEIRIS Personal approach of the Tetum language PDF Van Klinken Catharina 1999 A grammar of the Fehan dialect of Tetun an Austronesian language of West Timor PDF Canberra Pacific Linguistics The Australian National University doi 10 15144 PL C155 ISBN 0858835142 Hull Geoffrey 1998 The Languages of Timor 1772 1997 A Literature Review Estudos de Linguas e Culturas de Timor Leste Studies in Languages and Cultures of East Timor 1 1 38 Ross Melody A 2017 Attitudes toward Tetun Dili A Language of East Timor PDF withyaniphnth phd University of Hawaiʻi at Manoa 10125 62504 aehlngkhxmulxunwikitaramitarainhwkhx Tetum wikiphiediy saranukrmesri inphasaettum Peace Corps East Timor Tetun Language Manual 2011 2nd edition 2015 3rd edition 2022 01 21 thi ewyaebkaemchchin Intensive Tetun language courses at Dili Institute of Technology 2018 02 07 thi ewyaebkaemchchin Pictures from a Portuguese language course using Tetum published in the East Timorese newspaper Lia Foun in Dili from Wikimedia Commons website with sound files Teach yourself Tetum an interview with some information on the history of Tetum Wordfinder Tetun English minidictionary 2010 06 09 thi ewyaebkaemchchin and other publications available from Dili Damien LEIRIS Personal approach of the Tetum language PDF Tetun dictionary Tetum illustrated dictionary Institute of Technology website A Traveller s Dictionary in Tetun English and English Tetun includes some information on grammar based on the Tetun Terik dialect Suara Timor Lorosae Daily newspaper in Tetum and Indonesian Tetum dictionaries 2008 02 01 thi ewyaebkaemchchin Tetun 1 Tetun 2 2010 06 09 thi ewyaebkaemchchin Tetun writing courses for East Timorese university students by Catharina Williams van Klinken Dili Institute of Technology Talk Tetum in Timor VisitEastTimor com Travel Guide help you to talk in East Timor s field notes on Tetun are archived with