เหลือบ (สี)

เหลือบ (อังกฤษ: iridescence หรือ goniochromism) คือ ปรากฏการณ์ที่พื้นผิวที่แน่นอน ค่อย ๆ เปลี่ยนสี เมื่อมุมมองของสายตาหรือมุมของการส่องสว่างเปลี่ยนไป ตัวอย่างของสีเหลือบ ได้แก่ ฟองสบู่ ขนนก ปีกผีเสื้อ และเปลือกหอยมุกด้านใน ตลอดจนแร่ธาตุบางชนิด มักถูกสร้างขึ้นโดยการกำเนิดสีเชิงโครงสร้าง (โครงสร้างระดับจุลภาคที่สอดแทรกด้วยแสง) สีเหลือบมุก (pearlescence) เป็นปรากฏการณ์ที่เกี่ยวข้องกับสีรุ้ง ซึ่งแสงสะท้อนโดยรวมบางส่วนหรือทั้งหมดเป็นสีขาว

เหลือบบนผิว

ศัพทมูลวิทยา

คำว่า "iridescence" มีรากศัพท์มาจากภาษากรีกคำว่า ἶριςîris (ใช้ทั่วไปในรูป ἴριδος และ íridos) แปลว่า รุ้งกินน้ำ รวมกับคำต่อท้ายภาษาละติน -escent หมายถึง มีแนวโน้มไปสู่ คำว่า iris (ไอริส) ได้มาจากเทพีอีริสแห่งเทพนิยายกรีก ซึ่งเป็นตัวตนของสายรุ้งและทำหน้าที่เป็นผู้ส่งสารของเทพเจ้า

ส่วนคำว่า "Goniochromism" มาจากคำภาษากรีก gonia แปลว่า "มุม" และ chroma แปลว่า "สี"

ในภาษาไทย "เหลือบ" เป็นคำวิเศษณ์ หมายถึง สีเลื่อมพรายคล้ายแมลงเหลือบ

สีเหลือบมุก

ใบสีเหลือบของ

สีเหลือบมุก (pearlescence) เป็นเอฟเฟกต์ที่เกี่ยวข้องกับสีรุ้ง จากปัจจัยที่คล้ายคลึงกัน คือ มีโครงสร้างระดับจุลภาคบนพื้นผิวที่ทำให้แสงสะท้อนกลับ แต่ในกรณีของ Pearlescence แสงบางส่วนหรือทั้งหมดเป็นสีขาว เม็ดสีและสีเทียมที่แสดงเอฟเฟกต์สีรุ้งมักถูกเรียกว่าเป็น สีเหลือบมุก (pearlescence) เช่น เมื่อใช้สำหรับพ่นสีรถยนต์

ตัวอย่าง

สื่งมีชีวิต

แมลงและหอย

• บนเปลือกและปีกของด้วงสีทอง
• สีเหลือบจากโครงสร้างระดับจุลภาคของปีก ของผีเสื้อ Morpho didius
• ผิวด้านในของเปลือกหอยมุก Haliotis iris
• สีเหลือบจากโครงสร้างระดับจุลภาคของปีก ของแมลงวัน Tachinid

สัตว์มีแกนสันหลัง

• สีเหลือบรุ้งทั้งบนตัวและแพนขนหางของนกยูง
• บนผิวปลาดุก
• งูเหลือมสีรุ้ง
• ขนของนกชาปีไหน (Nicobar pigeon)

พืช

พืชหลายกลุ่มได้พัฒนาความเรืองแสง เพื่อเป็นการปรับตัวให้รับแสงมากขึ้นในสภาพแวดล้อมที่มืดสลัว เช่น ระดับล่างของป่าเขตร้อน ใบของเบ็กโกเนียหางนกยูง (Begonia pavonina) จากเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งเป็นสีฟ้าเหลือบจากโครงสร้างการสังเคราะห์แสงบาง ๆ ของใบไม้ เรียกว่า "อิริโดพลาสต์" ซึ่งดูดซับและหักเหแสงได้เหมือนกับคราบน้ำมันที่ลอยอยู่บนผิวน้ำ

เนื้อ

• การเหลือบสีรุ้งบนเนื้อสัตว์ เกิดจากการเลี้ยวเบนของแสงบนเซลล์กล้ามเนื้อ

แร่ธาตุและสารประกอบ

• ผลึกบิสมัทที่มีชั้นบิสมัทออกไซด์สีรุ้งบาง ๆ เรียงไปกับลูกบาศก์บิสมัทสีเงิน
• Goethite ซึ่งเป็นเหล็ก (III) ออกไซด์ - ไฮดรอกไซด์จาก Polk County รัฐอาร์คันซอ
• แร่ลาบราดอไรต์ที่ขัดเงา
• น้ำมันเครื่องที่หกบนพื้นผิว

สิ่งประดิษฐ์

• สีเหลือบ (pearlescent) บนรถโตโยต้า ซูปรา (Toyota Supra)
• พื้นผิวของคอมแพคดิสก์ บนด้านบันทึกข้อมูล
• ยาทาเล็บที่มีผงสะท้อนแสง (กากเพชร) สีเหลือบรุ้ง
• สมาร์ทโฟนที่มีฝาด้านหลังสีเหลือบ

อ้างอิง

1. "Online Etymology Dictionary". etymonline.com. จากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-04-07.
2. Paint and Coating Testing Manual. ASTM International. pp. 229–. GGKEY:7W7C2G88G2J.
3. Martinez-Hurtado, Juan; Akram, Muhammad; Yetisen, Ali (11 November 2013). "Iridescence in Meat Caused by Surface Gratings". Foods. 2 (4): 499–506. doi:10.3390/foods2040499. PMC 5302279. PMID 28239133.