บทความน ไม ม การอ างอ งจากแหล งท มาใดกร ณาช วยปร บปร งบทความน โดยเพ มการอ างอ งแหล งท มาท น าเช อถ อ เน อความท ไม ม แหล

เมแทบอไลต์ หรือ สารในกระบวนการสร้างและสลาย (อังกฤษ: metabolite) เป็นสารมัธยันตร์ (intermediate) คือไม่ใช่สารที่ได้ในที่สุดของกระบวนการเมแทบอลิซึม คำปกติจะจำกัดใช้กับสารที่โมเลกุลเล็ก (มวลโมเลกุล < 900 daltons) เมแทบอไลต์มีหน้าที่ต่าง ๆ รวมทั้งเป็นพลังงาน โครงสร้าง สัญญาณ (signaling) มีผลกระตุ้นหรือยับยั้งเอนไซม์ เป็นสารเร่งปฏิกิริยาเอง (โดยเป็นโคแฟกเตอร์ของเอนไซม์) ป้องกันสิ่งมีชีวิต และมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ (เช่น เป็นสารสี สารออกกลิ่น หรือฟีโรโมน) เมแทบอไลต์ปฐมภูมิ (อังกฤษ: primary metabolite) มีส่วนเกี่ยวข้องกับการเติบโต การดำรงสภาพ และการรอดชีวิตของสิ่งมีชีวิต ตัวอย่างเช่น เอทิลีน ซึ่งสามารถผลิตในระดับอุตสาหกรรมด้วยจุลชีพ ส่วน เมแทบอไลต์ทุติยภูมิ (อังกฤษ: secondary metabolite) ไม่เกี่ยวกับกระบวนการเช่นนั้น แต่อาจมีหน้าที่ทางนิเวศ ตัวอย่างคือ ยาปฏิชีวนะและสารสี เช่น เรซินและ terpene เป็นต้น ยาปฏิชีวนะบางอย่างมีเมแทบอไลต์ปฐมภูมิเป็นสารตั้งต้น เช่น ยา actinomycin สร้างจากเมแทบอไลต์ปฐมภูมิคือ tryptophan น้ำตาลบางอย่างเป็นเมแทบอไลต์ เช่น ฟรักโทสหรือกลูโคส ทั้งสองอยู่ในวิถีเมแทบอลิซึมของกระบวนการต่าง ๆ ในเซลล์

ตัวอย่างเมแทบอไลต์ปฐมภูมิที่ผลิตในระดับอุตสาหกรรมด้วยจุลชีพ
ชั้น	ตัวอย่าง
แอลกอฮอล์	เอทานอล
กรดอะมิโน	กรดกลูตามิก กรดแอสปาร์ติก
นิวคลีโอไทด์	5' guanylic acid
สารต้านอนุมูลอิสระ	Isoascorbic acid
กรดอินทรีย์	กรดน้ำส้ม กรดแล็กติก
Polyols	Glycerol
วิตามิน	วิตามินบี 2

สารเคมีมีโมเลกุลเล็กทั้งหมดในสิ่งมีชีวิตมีปฏิกิริยาทางเมทาบอลิซึมมากมาย โดยผลผลิตที่ได้จากปฏิกิริยาที่เร่งด้วยเอนไซม์หนึ่ง ๆ จะใช้เป็นสารตั้งต้นของปฏิกิริยาอีกอย่างหนึ่ง เมทาบอไลต์จากสารประกอบเคมี ไม่ว่าที่มีตามธรรมชาติหรือที่ทำเพื่อเป็นยา เกิดจากกระบวนการเคมีชีวภาพที่สลายและกำจัดสารประกอบ อัตราการแตกสารประกอบเป็นตัวกำหนดระยะและความแรงของปฏิกิริยา การกำหนดเมแทบอไลต์ของสารประกอบที่ใช้เป็นยา คือเมแทบอลิซึมของยา เป็นส่วนสำคัญในการค้นพบยา เพราะทำให้สามารถเข้าใจผลข้างเคียงที่ไม่ต้องการ

เชิงอรรถ

terpene (เทอร์พีน) เป็นสารประกอบอินทรีย์ชั้นใหญ่ที่หลายหลาก พืชหลายอย่างผลิต เช่น พืชชั้น Pinopsida มีต้นสนเป็นต้น แมลงบางอย่างก็ผลิตด้วย เช่น ปลวกและผีเสื้อบางชนิด โดยตัวอ่อนปล่อยเทอร์พีนจากต่อมป้องกันตัวที่เรียกว่า osmeteria บ่อยครั้งมีกลิ่นแรง อาจป้องกันพืชที่ผลิตมันโดยกันสัตว์กินพืชและเรียกความสนใจของสัตว์ล่าเหยื่อและปรสิตของสัตว์กินพืช เทอร์พีนต่างกับเทอร์พีนอยด์ (terpenoid) เพราะเป็นไฮโดรคาร์บอน เทอร์พีนอยด์จะมีหมู่ทำหน้าที่เพิ่ม

อ้างอิง

"metabolite", ศัพท์บัญญัติอังกฤษ-ไทย, ไทย-อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (คอมพิวเตอร์) รุ่น ๑.๑ ฉบับ ๒๕๔๕, (วิทยาศาสตร์) สารในกระบวนการสร้างและสลาย, เมแทบอไลต์
Macielag, MJ (2012). Chemical properties of antibacterials and their uniqueness. Antibiotic Discovery and Development. pp. 801–2. ISBN . The majority of [oral] drugs from the general reference set have molecular weights below 550. In contrast the molecular-weight distribution of oral antibacterial agents is bimodal: 340-450 Da but with another group in the 700-900 molecular weight range. {{}}: ไม่รู้จักพารามิเตอร์ |editors= ถูกละเว้น แนะนำ (|editor=) ((help))CS1 maint: uses authors parameter ()
Smith, AD, บ.ก. (2000). Oxford Dictionary of Biochemistry and Molecular Biology (Revised ed.). Oxford University Press. p. 530. ISBN . primary metabolism - the ensemble of metabolic activities that are common to most if not all living cells and are necessary for growth, maintenance, and survival. primary metabolite - any intermediate in, or product of, primary metabolism.
"terpene", Merriam-Webster Collegiate Dictionary (11 ed.), Springfield, Massachusetts, USA: Merriam-Webster, Inc., 2003, any of various isomeric hydrocarbons C₁₀H₁₆ found present in essential oils (as from conifers) and used especially as solvents and in organic synthesis broadly : any of numerous hydrocarbons (C₅H₈) n found especially in essential oils, resins, and balsams
"Induction of Volatile Terpene Biosynthesis and Diurnal Emission by Methyl Jasmonate in Foliage of Norway Spruce". 2003. doi:10.1104/pp.103.021196. {{}}: Cite journal ต้องการ |journal= ((help))
"Biosynthesis of Plant Volatiles: Nature's Diversity and Ingenuity". 2006. PMID 16469917. {{}}: Cite journal ต้องการ |journal= ((help))
Demain, Arnold L (1980). . MIT. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-09-12. สืบค้นเมื่อ 2018-11-10.{{}}: CS1 maint: uses authors parameter ()
Harris, Edward D. "Biochemical Facts behind the Definition and Properties of Metabolites" (PDF). FDA. FDA. สืบค้นเมื่อ 2017-04-28.

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ Metabolites

[7] terpene (เทอร์พีน) เป็นสารประกอบอินทรีย์ชั้นใหญ่ที่หลายหลาก พืชหลายอย่างผลิต เช่น พืชชั้น Pinopsida มีต้นสนเป็นต้น แมลงบางอย่างก็ผลิตด้วย เช่น ปลวกและผีเสื้อบางชนิด โดยตัวอ่อนปล่อยเทอร์พีนจากต่อมป้องกันตัวที่เรียกว่า osmeteria บ่อยครั้งมีกลิ่นแรง อาจป้องกันพืชที่ผลิตมันโดยกันสัตว์กินพืชและเรียกความสนใจของสัตว์ล่าเหยื่อและปรสิตของสัตว์กินพืช เทอร์พีนต่างกับเทอร์พีนอยด์ (terpenoid) เพราะเป็นไฮโดรคาร์บอน เทอร์พีนอยด์จะมีหมู่ทำหน้าที่เพิ่ม

[RoyalDict-1] "metabolite", ศัพท์บัญญัติอังกฤษ-ไทย, ไทย-อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (คอมพิวเตอร์) รุ่น ๑.๑ ฉบับ ๒๕๔๕, (วิทยาศาสตร์) สารในกระบวนการสร้างและสลาย, เมแทบอไลต์

[2] Macielag, MJ (2012). Chemical properties of antibacterials and their uniqueness. Antibiotic Discovery and Development. pp. 801–2. ISBN . The majority of [oral] drugs from the general reference set have molecular weights below 550. In contrast the molecular-weight distribution of oral antibacterial agents is bimodal: 340-450 Da but with another group in the 700-900 molecular weight range. {{}}: ไม่รู้จักพารามิเตอร์ |editors= ถูกละเว้น แนะนำ (|editor=) ((help))CS1 maint: uses authors parameter ()

[3] Smith, AD, บ.ก. (2000). Oxford Dictionary of Biochemistry and Molecular Biology (Revised ed.). Oxford University Press. p. 530. ISBN . primary metabolism - the ensemble of metabolic activities that are common to most if not all living cells and are necessary for growth, maintenance, and survival. primary metabolite - any intermediate in, or product of, primary metabolism.

[4] "terpene", Merriam-Webster Collegiate Dictionary (11 ed.), Springfield, Massachusetts, USA: Merriam-Webster, Inc., 2003, any of various isomeric hydrocarbons C₁₀H₁₆ found present in essential oils (as from conifers) and used especially as solvents and in organic synthesis broadly : any of numerous hydrocarbons (C₅H₈) n found especially in essential oils, resins, and balsams

[5] "Induction of Volatile Terpene Biosynthesis and Diurnal Emission by Methyl Jasmonate in Foliage of Norway Spruce". 2003. doi:10.1104/pp.103.021196. {{}}: Cite journal ต้องการ |journal= ((help))

[6] "Biosynthesis of Plant Volatiles: Nature's Diversity and Ingenuity". 2006. PMID 16469917. {{}}: Cite journal ต้องการ |journal= ((help))

[8] Demain, Arnold L (1980). . MIT. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-09-12. สืบค้นเมื่อ 2018-11-10.{{}}: CS1 maint: uses authors parameter ()

[9] Harris, Edward D. "Biochemical Facts behind the Definition and Properties of Metabolites" (PDF). FDA. FDA. สืบค้นเมื่อ 2017-04-28.