เทียนกิ่งขาว

เทียนกิ่งขาว
Lawsonia inermis
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Rosids
อันดับ:	Myrtales
วงศ์:	Lythraceae
สกุล:	Lawsonia
สปีชีส์:	L.  inermis
ชื่อทวินาม
Lawsonia inermis L.

เทียนกิ่งขาว หรือ เฮนนา (Henna; ชื่อวิทยาศาสตร์: Lawsonia inermis) เป็นพืชในวงศ์ Lythraceae และเป็นพืชมีดอกชนิดเดียวในสกุล Lawsonia คำว่าเฮนนาในภาษาอังกฤษมาจาก ภาษาอาหรับ حِنَّاء (: ḥinnāʾ; ออกเสียง ħɪnˈnæːʔ) หรือ حناหรือ /ħinna/ เป็นไม้พุ่มเปลือกเรียบ สีน้ำตาล ใบเดี่ยว รูปรี ออกตรงข้ามกัน โคนใบรูปลิ่ม ดอกช่อออกตามปลายกิ่ง ดอกขาวเรียกเทียนกิ่งขาว ดอกแดงเรียกเทียนกิ่งแดง ผลกลมสีเขียวแก่แล้วสีน้ำตาล

เปลือกต้น ผลและรากเมื่อรับประทานทำให้อาเจียน ท้องร่วง เป็นอัมพาตและแท้งบุตร กระจายพันธุ์ในแอฟริกาและเอเชียใต้ ใบสดของเทียนกิ่งต้มรวมกับเหง้าขมิ้นชันใช้รักษาเล็บขบ ผงใบแห้งใช้ย้อมผมให้เป็นสีแดงส้ม ใบมีสารลอว์โซน เป็นผลึกสีส้มแดงพืชชนิดนี้ใช้ทำสีย้อมที่เรียกเฮนนาเช่นกัน โดยใช้ทาผิวหนัง เส้นผม เล็บ ผ้าไหม ผ้าฝ้าย และยังมีส่วนสำคัญในการทำสีสำหรับทำปฏิมากรรมต่างๆของอาณาจักรในแอฟริกา

มูลค่าทางเศรษฐกิจ

ในปี 2020 ขนาดของตลาดผงเฮนน่าทั่วโลกอยู่ที่ USD million หรือ ล้านเหรียญสหรัฐ และคาดว่าจะถึง USD million ภายในปี 2027 โดยจะเติบโตอย่างต่อเนื่องขึ้น โดยมี CAGR% ระหว่างปี 2564-2570

ลักษณะทางพฤกศาสตร์

ไม้พุ่ม สูง 3-5 เมตร ทรงพุ่มโปร่ง เปลือกสีน้ำตาลอมเทา กิ่งแก่มีหนาม ใบ เป็นใบเดี่ยว กว้าง 1-2 เซนติเมตร ยาว 3-4 เซนติเมตร เรียงตรงข้าม รูปวงรีแกมรูปใบหอก เนื้อใบค่อนข้างแข็ง และหนา ดอก เป็นดอกแบบช่อกระจุก ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ดอกมีกลิ่นหอมอ่อนๆ มีดอกทั้งปี กลีบดอกสีขาว หรือสีแดง ดอกย่อยขนาดเล็ก มี 2 พันธุ์ คือ พันธุ์ดอกขาว และพันธุ์ดอกแดง กลีบเลี้ยงสีเขียวโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดสั้น  ผล ผลแห้งแตก รูปทรงกลมสีเขียว ขนาด 0.5-0.8 เซนติเมตร เมื่อแก่มีสีน้ำตาล

ประวัติการใช้ประโยชน์

ตำรายาไทย ใบ รสฝาดเฝื่อน ใช้แก้กลากเกลื้อน แก้น้ำเหลืองเสีย พอกสมานบาดแผล รักษาแผลมีหนอง ตำกับขมิ้นและเติมเกลือเล็กน้อยพอกแก้เล็บขบ เล็บถอด เล็บช้ำ หรือเป็นหนอง แก้ปวดนิ้วมือนิ้วเท้า ถอนพิษปวดแสบปวดร้อน ฝี แผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก แผลฟกช้ำ ผิวหนังอักเสบ ห้ามเลือด ใช้เป็นเครื่องสำอาง พอกเล็บ เป็นยาย้อมผม และขน ยอดอ่อน รสฝาด ใช้ยอดอ่อนประมาณ 1 กำมือ ต้มดื่มแก้ท้องร่วงในเด็ก ใบและยอดอ่อน รักษาโรคเชื้อราที่เล็บ พอกหุ้มเล็บแก้เล็บขบ กันเล็บถอด เล็บช้ำ แก้ท้องเสีย สารมีสีในใบแห้ง ใช้ย้อมผม ย้อมผ้า และขนสัตว์ ให้สีน้ำตาลแดง ราก ใช้ขับประจำเดือน รักษาตาเจ็บ ขับปัสสาวะ รักษาโรคลมบ้าหมู เปลือก ขับน้ำเหลืองเสียในโรคเรื้อน ดอก ใช้ขับประจำเดือน แก้ปวดศีรษะ รักษาดีซ่าน ผล ใช้ขับประจำเดือน

Etymology

Lawsonia inermis ตั้งชื่อตามแพทย์ชาวสก๊อตที่มีชื่อว่า Isaac Lawson ส่วนคำว่าเฮนนาในภาษาอังกฤษมาจาก ภาษาอาหรับ حِنَّاء (: ḥinnāʾ; ออกเสียง ħɪnˈnæːʔ) หรือ حناหรือ /ħinna/

ตำนาน เรื่องเล่า ความเชื่อ

ชาวมุกัลนำ Henna (Mehendi หรือ เทียนกิ่ง) มายังประเทศอินเดีย ในคริสต์ศตวรรษที่ 15 มีการใช้ Henna ตามประเพณีต่าง ๆ โดยการนำใบ Henna มาทำให้แห้งและบดให้ละเอียด จากนั้นนำมาใช้ทาหรือตกแต่งเป็นลาดลายบนฝ่ามือ ซึ่ง Henna มีคุณสมบัติในการเป็นสีย้อมให้สีแดงสนิมหรือส้มอิฐ และไม่มีผลข้างเคียงกับผิว ประเพณีของ Henna เกิดขึ้นในแอฟริกาเหนือและตะวันออกกลาง เชื่อกันว่าใช้เป็นเครื่องสำอางมานับหมื่นปี การใช้เฮนนาทาบนมือและเท้าของผุ้หญิงเป็นที่แพร่หลาย ซึ่งไม่เกี่ยวกับเรื่องระดับชนชั้นทางสังคมหรือสถานภาพการสมรส โดยความนิยมใช้ Henna เริ่มมาจากชนชั้นคนร่ำรวยและพระราชวงศ์และกลายมาเป็นที่นิยมอย่างแพร่หลายในชนชั้นอื่น ๆ

การใช้ Henna ทางทิศตะวันตก มีการแนะนำการใช้ Henna มาสู่วัฒนธรรมยูโรอเมริกัน ซึ่งถือว่าเป็นอีกทางเลือกหนึ่งในการทำรอยสักของชาวตะวันตก

การใช้ Henna ในศาสนาฮินดู นิยมนำมากทั้งชายและหญิง อีกทั้งถูกแปรรูปเป็นครีมและยาย้อมผม Henna ยังใช้ในช่วง Vratas ต่าง ๆ หรือ Fasts เช่น Karwa Chauth สังเกตได้จากผู้หญิงที่แต่งงานแล้ว การออกแบบลวดลายของ Henna จุดขนาดใหญ่ตรงกลางมือและจุดเล็ก ๆ สี่จุดที่ด้านข้างบนฝ่ามือของพระพิฆเนศวร และพระลักษมี การใช้ Henna ในงานแต่ง ซึ่งถือว่ามีบทบาทสำคัญมาก สีน้ำตาลแดงของ Henna หมายถึงความมั่งคั่งที่เจ้าสาวจะได้รับจากครอบครัวใหม่ของเธอ พิธีกรรม Mehendi จะเกิดขึ้นในวันก่อนแต่งงาน โดยฝ่ายหญิงจะรวมตัวกันเพื่อทำพิธี Mehendi คือการทำเครื่องหมายบริเวณข้อมือ ฝ่ามือ และเท้าของพวกเขาด้วยสีแดงจาก Henna รวมไปถึงเจ้าบ่าวก็สามารถทาสีจาก Henna ลงบนฝ่ามือได้เช่นกัน

การใช้ประโยชน์

สมุนไพร

ใบ

-  มีตัวยาสำคัญชื่อลอร์โซน (Lawsone) มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อโรค ใช้ทำยากันเล็บถอด เล็บช้ำ เล็บขบ แก้ปวดนิ้วมือนิ้วเท้า แผลมีหนอง ถอนพิษปวดแสบปวดร้อน ฝี แผลไฟไหม้น้ำร้อนลวก แผลฟกช้ำ ผิวหนังอักเสบ

- รักษากามโรค แก้ปวดท้อง ท้องร่วง ขับปัสสาวะ

- ในสมัยโบราณ ใช้เป็นเครื่องสำอาง พอกเล็บ เป็นยาย้อมผม ขน

ราก

- ใช้ขับประจำเดือน รักษาตาเจ็บ ขับปัสสาวะ และรักษาโรคลมบ้าหมู

เปลือก

- ขับน้ำเหลืองเสียในโรคเรื้อน

ดอก

- ใช้ขับประจำเดือน แก้ปวดศีรษะ รักษาดีซ่าน

ผล

- ใช้ขับประจำเดือน

วิธีและปริมาณที่ใช้:

ยากันเล็บถอด เล็บขบ เล็บช้ำ

วิธีที่ 1  ใช้ใบเทียนกิ่งสด 20-30 ใบ ล้างให้สะอาดตำให้ละเอียด เอาข้าวสุกปั้นเป็นก้อนขนาดเท่าแม่มือ เผาไฟให้บางส่วนดำเป็นถ่านตำรวม ใส่เกลือเล็กน้อย พอกที่เล็บซึ่งถูกของหนักๆ ทับ หรือตรงจมูกเล็บเป็นหนอง หนองก็จะหาย เล็บไม่ถอด

วิธีที่ 2 ใช้ใบเทียนกิ่งสด 20-30 ใบ

วิธีการย้อมผมด้วยเทียนกิ่งหรือเฮนน่า

ผสมผงเฮนน่าปริมาณ 100 กรัม มะนาวครึ่งผล และน้ำชาที่ผ่านการต้มจนเดือดแล้ว 1 แก้ว ในชามแก้ว คนให้เข้ากัน ทิ้งไว้นาน 8 ชั่วโมง เมื่อครบบกำหนดแล้ว นำมาย้อมผมให้ทั่ว หมักทิ้งไว้นานตามที่ต้องการ แล้วสระผมด้วยน้ำสะอาดโดยไม่ต้องใช้แชมพูเช็ดผมให้แห้ง การนำเฮนน่ามาผสมร่วมกับสมุนไพรอื่น ๆ จะทำให้ได้สีย้อมที่แตกต่างกันไป เช่น

- ผงกาแฟ 1-2 ช้อนโต๊ะ ผสมลงในเฮนน่า จะให้สีโทนแดง

- นำดอกอัญชัน (เตรียมโดยใช้ดอกอัญชัน 30-50 ดอก ต้มกับน้ำชาจนสีดอกจางลง แล้วคั้นเอากากออก) ผสมลงในเฮนน่า จะให้โทนสีน้ำตาลเข้มเกือบดำ

- น้ำส้มไซเดอร์  3 ช้อนโต๊ะ ผสมลงในเฮนน่า จะให้สีประกายทอง

- ผงกานพลู 3 กรัม ผสมลงในเฮนน่า จะทำให้สีเฮนน่าเข้มขึ้น ให้สีใกล้เคียงสีดำ

คุณค่าทางโภชนาการ/คุณสมบัติสำคัญ

องค์ประกอบทางเคมี:

         ใบ พบสาร 2-hydroxy-1, 4-napthoquinone (HNQ;lawsone) 1.0-1.4% ซึ่งเป็นสารสำคัญที่ให้สีย้อมจากธรรมชาติ, 1, 4dihydroxynaphthalene    1,4-naphthoquinone, 1,2-dihydroxy-glucoyloxynaphthaleneและ 2-hydroxy-1,4-diglucosyloxynaphthalene  สารกลุ่ม flavonoids ได้แก่ luteolins, apigenin    สารกลุ่ม coumarins ได้แก่ esculetin, fraxetin, scopletin    

         เปลือกต้น พบสาร napthoquinone, isoplumbagin,triterpenoids-hennadiol, aliphatics (3-methylnonacosan-1-ol), betulin, betulinic acid, lawsone, lupeol

         ดอก พบน้ำมันหอมระเหย 0.02% ซึ่งประกอบด้วย ionones 90% ซึ่งมีองค์ประกอบหลักคือ β-ionones

         เปลือกผล พบสาร lawsone  (สุนทรี, 2536)

สาระสำคัญที่พบ

สารสีในเทียนกิ่งคือ lawsone หรือ hennotannic acid (2-hydroxy-1, 4- naphthoquinone) พบมากที่สุดในส่วนของใบ นอกจากนี้ยังพบในส่วนของดอก กิ่ง เปลือกต้น และเมล็ด สาร lawsone จะให้สีส้มแดง สามารถละลายได้ในน้ำ ร้อน และจะใช้ย้อมสีผมได้ดีเมื่ออยู่ในสารละลายที่มีสภาวะเป็นกรด สาร lawsone จะยึดติดแน่นกับโปรตีนหรือเคอราตินของเส้นผม ทำให้สีติดแน่นทนนาน โดยส่วนใหญ่จะเคลือบอยู่บนเส้นผม จึงไม่ทำลายโครงสร้างของเส้นผม

อ้างอิง

1. Bailey, L.H.; Bailey, E.Z. (1976). Hortus Third: A concise dictionary of plants cultivated in the United States and Canada. New York: Macmillan. ISBN .
2. เศรษฐมนตร์ กาญจนกุล. ไม้มีพิษ. กทม. เศรษฐศิลป์. 2552
3. ชยันต์ พิเชียรสุนทร และ วิเชียร จีรวงศ์. คู่มือเภสัชกรรมแผนไทยเล่ม 5 คณาเภสัช. พิมพ์ครั้งที่ 2. กทม. อัมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง. 2548.
4. Cartwright-Jones, Catherine (2004). "Cassia Obovata". Henna for Hair. สืบค้นเมื่อ 5 May 2013.
5. Dennis, Brady (26 March 2013). "FDA: Beware of "black henna" tattoos". The Style Blog. The Washington Post. สืบค้นเมื่อ 5 May 2013.
6. . MarketWatch (ภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-05-10. สืบค้นเมื่อ 2022-05-10.
7. "เทียนกิ่ง - ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ ม.อุบล : phargarden.com". www.phargarden.com.
8. "เทียนกิ่ง - ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ ม.อุบล : phargarden.com". www.phargarden.com.
9. "Mehendi หรือประวัติ Henna Dye และความสำคัญทางศาสนา". th.eferrit.com.
10. "สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด". www.rspg.or.th.
11. อรัญญา ศรีบุษราคัม. เทียนกิ่ง..สีย้อมผมจากธรรมชาติ. (2020). สืบค้นจาก http://medherbguru.gpo.or.th/articles/s67_henna.pdf 2022-04-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. สืบค้นเมื่อ 10 พฤษภาคม 2565.
12. "เทียนกิ่ง - ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ ม.อุบล : phargarden.com". www.phargarden.com.