เจ้าจอมอรุ่น ในรัชกาลที่ 4

อรุ่น อรรคราชนารถภักดี (พ.ศ. 2385 — 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2467) หรือ ขรัวยายอรุ่น หรือเป็นที่รู้จักว่า เจ้าจอมอรุ่น ในรัชกาลที่ 4 มีสมญาในการแสดงว่า อรุ่นบุษบา เป็นภริยาของพระยาอรรคราชนารถภักดี (เนตร เนตรายน) และยังเคยรับราชการเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เธอมีบุตรสาวคนหนึ่งชื่อวง เนตรายน ถวายตัวเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหากษัตริย์พระองค์ถัดมา

อรุ่น อรรคราชนารถภักดี
เกิด	พ.ศ. 2385
เสียชีวิต	18 พฤษภาคม พ.ศ. 2467 (82 ปี)
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระยาอรรคราชนารถภักดี (เนตร เนตรายน)
บุตร	เจ้าจอมมารดาวง ในรัชกาลที่ 5
บิดามารดา	หลวงมหามนเทียร (จุ้ย) นุ่ม มหามนเทียร

ประวัติ

อรุ่นเกิดเมื่อวันศุกร์ เดือนห้า ปีขาล พ.ศ. 2385 ในครอบครัวอำมาตย์ เป็นธิดาคนที่สองของหลวงมหามนเทียร (จุ้ย) กับภริยาชื่อนุ่ม เมื่อจำเริญวัยขึ้น นุ่มผู้มารดาจึงถวายตัวอรุ่นเป็นนางละครในราชสำนัก และมีชื่อเสียงมากจนรับสมญาว่า "อรุ่นบุษบา" รับราชการสนองพระเดชพระคุณเป็นเจ้าจอมอรุ่นในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่มิได้ประสูติการพระราชบุตร ครั้นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตในปี พ.ศ. 2411 เจ้าจอมอรุ่นจึงถวายบังคมลาออกจากราชการ

หลังออกมาใช้ชีวิตสามัญนอกพระบรมมหาราชวัง ก็ได้สมรสกับขุนศรีสยามนุกูลกิจ (เนตร เนตรายน) บุตรพระยาสมุทบุรารักษ์ (เกิด) นักเรียนนอกคนแรก ๆ ของประเทศที่ได้รับทุนในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวไปเรียนภาษาอังกฤษที่สิงคโปร์ ที่ขณะนั้นยังเป็นผู้ช่วยกงสุลไทยประจำสิงคโปร์ ถือเป็นกงสุลไทยคนแรกและคนเดียวที่ประจำอยู่ต่างแดนในขณะนั้น ต่อมาได้เป็นที่พระยาสมุทบุรารักษ์ผู้ว่าราชการเมืองสมุทรปราการต่อบิดา ต่อมาเลื่อนขึ้นเป็นพระยาอรรคราชนารถภักดี รับราชการกระทรวงต่างประเทศ

ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อรุ่นหลังจากสมรสแล้วก็ได้หวนกลับมารับราชการในพระบรมมหาราชวังอีกครั้ง แต่ด้วยความสามารถด้านการแสดงคราวนี้เธอได้เป็นครูละครในราชสำนัก และมีศิษย์เอกคือเจ้าจอมมารดาทับทิม ในรัชกาลที่ 5 นอกจากงานละครแล้ว อรุ่นยังได้ถวายงานแด่สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าที่ทรงพระกรุณาโปรดให้อรุ่นเป็นพระพี่เลี้ยงสมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ต่อมาอรุ่นจึงได้ถวายตัวบุตรสาวคนหนึ่งชื่อวง เนตรายน เข้ารับราชการฝ่ายในเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชธิดาพระองค์เดียวคือ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าโกมลเสาวมาลย์ (19 กันยายน พ.ศ. 2430 — 19 เมษายน พ.ศ. 2433) ด้วยเหตุนี้จึงถูกเรียกอย่างให้เกียรติว่า ขรัวยายอรุ่น ด้วยเป็นยายของพระราชธิดา

อรุ่น อรรคราชนารถภักดี หรือขรัวยายอรุ่น ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2467

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของอรุ่น อรรคราชนารถภักดี
2. หลวงมหามณเฑียร (จุ้ย)                                   1. อรุ่น                                         12. เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (สมบุญ)                       6. พระยาบำเรอภักดิ์ (ช้าง)                             13. ท่านผู้หญิงเฟือง                       3. นุ่ม                                   7. กล่ำ

อ้างอิง

1. ส.พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์, 2554, หน้า 340-341
2. ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย. ลูกท่านหลานเธอ ที่อยู่เบื้องหลังความสำเร็จในราชสำนัก. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : มติชน, 2555, หน้า 235
3. กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 98. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2017-04-20.
4. กัลยา เกื้อตระกูล. พระอัครมเหสี พระบรมราชินี พระชายานารี เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอม ในรัชกาลที่ ๑-๗ กรุงเทพฯ : ยิปซี. 2552, หน้า 189
5. "สมโภชเดือนพระเจ้าลูกเธอ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 4 (29): 231. 31 ตุลาคม พ.ศ. 2430. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= ((help))
6. ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม. 27 เจ้าพระยา (ฉบับพิสดาร). โรงพิมพ์แพร่การช่าง, 2510, หน้า 105-107