เจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปราง ในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี

เจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปราง พระสนมในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี

พระประวัติ

เป็นพระขนิษฐภคินีในกรมบริจาภักดีศรีสุดารักษ์ (เจ้าหญิงฉิม) ซึ่งเป็นพระมเหสีในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุร และเป็นพระธิดาองค์เล็กของพระเจ้านครศรีธรรมราช (หนู) ที่ดำรงอิสริยศักดิ์พระเจ้าประเทศราชครองเมืองนครศรีธรรมราชในสมัยกรุงธนบุรี

เจ้าหญิงปรางพระองค์นี้มีพระนามเรียกกันในพระราชวังเมืองนครฯว่าทูลกระหม่อมฟ้าหญิงเล็ก เป็นเจ้าจอมมารดาพระสนมเอกที่มีความสำคัญต่อราชวงศ์กรุงธนบุรีและราชวงศ์จักรีอย่างยิ่ง ในฐานะที่มีพระประสูติกาลพระราชโอรสในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีซึ่งต่อมาได้มีบทบาทสำคัญต่อราชวงศ์จักรีและประเทศชาติ ทั้งในส่วนขององค์พระราชโอรสและบุตรธิดาของท่าน

เจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปรางองค์นี้ มีเรื่องราวพิสดารในประวัติศาสตร์ว่า ภายหลังเมื่อพระบิดาหรือเจ้านครหนูได้ยอมสวามิภักดิ์เข้าด้วยในพระเจ้ากรุงธนบุรีและได้เข้ามารับราชการอยู่ ณ กรุงธนบุรี ซึ่งเป็นราชธานีในสมัยนั้น ได้ถวายพระธิดาองค์กลาง คือ เจ้าหญิงฉิม เข้าทำราชการฝ่ายในด้วยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีนั้น ได้มีพระขนิษฐาคือ เจ้าหญิงปรางเข้าไปอยู่ในวังด้วยพระองค์หนึ่ง แต่คนทั่วไปยังไม่รู้ ได้เป็นพระสนมของพระเจ้ากรุงธนบุรีด้วยเหมือนกัน จนถึงแก่มีเรื่องคอขาดบาดตายเกิดขึ้น โดยเจ้าพระยาพิชัยราชา ผู้สำเร็จราชการเมืองสวรรคโลก หลงผิดคิดว่าเป็นสาวโสดส่งเถ้าแก่เข้าไปขอเจ้าหญิงปรางเป็นภริยา ความได้ทรงทราบถึงพระเจ้ากรุงธนบุรีขึ้น จึงทรงพระพิโรธใหญ่ว่าเจ้าพระยาพิชัยราชาบังอาจจะมาตั้งตัวเป็นเขยน้องเขยใหญ่คู่กับพระองค์ซึ่งเป็นพระเจ้าแผ่นดิน ถึงให้ลงพระราชอาญาประหารชีวิตเจ้าพระยาพิชัยราชาเสีย นี่เป็นตอนหนึ่งแห่งความพิสดารอันมีผลให้นายทหารเอกคู่พระทัยของพระเจ้ากรุงธนบุรีต้องจบชีวิตลงอย่างน่าอนาถ ถึงคราวชะตาขาดของเจ้าพระยาพิชัยราชา (ข้อความตอนนี้เป็นความเห็นของผู้แต่งหนังสือ) ซึ่งผู้เขียนเชื่อว่าน่าจะต้องเป็นเช่นนั้นเหลือเกินเพราะเกือบจะขณะเดียวกัน พระองค์ท่านก็ได้กระทำอย่างหนึ่งซึ่งเป็นการยืนยันพระทัยในความรักทหารมากกว่าอิสตรี โดยตัวเจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปรางเองเหมือนกัน คือ ฝ่ายเจ้าอุปราชพัฒน์แห่งเมืองนครฯ มีความดีความชอบในราชการเป็นอย่างมากเข้ามาเฝ้าในกรุง ความทรงทราบว่าเจ้าอุปราชพัฒน์เป็นม่ายเพราะท่านผู้หญิงเอกภริยา คือท่านผู้หญิงนวล (หรือชุ่ม) ผู้เป็นธิดาองค์โตของเจ้านครหนูเช่นเดียวกันได้ถึงแก่อสัญกรรมลง ทรงเห็นใจสงสารเจ้าอุปราชพัฒน์ จึงโปรดให้พระราชทานเจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปรางคนเดียวกันนั้นเอง และเป็นน้องสาวท่านผู้หญิงเดิม เอกภริยาคนก่อนของเจ้าอุปราชพัฒน์อีกด้วยให้เป็นเอกภริยาแทน

ครั้นเสด็จขึ้นจึงดำรัสสั่งท้าวนางข้างในให้พาตัวเจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปราง ซึ่งเป็นพระธิดาองค์เล็กของเจ้านครหนูไปพระราชทานเจ้าอุปราชพัฒน์ ท้าวนางกระซิบทูลว่าดูเหมือนนางนั้นขาดระดูอยู่ พระเจ้ากรุงธนบุรีตรัสว่า “ได้ออกปากให้เขาแล้วก็พาไปเถิด” เรื่องจึงเลยตามเลย แต่ความเรื่องนี้เจ้าอุปราชพัฒน์ย่อมทราบ และคนทั้งหลายทั่วไปก็ทราบกันทั้งนั้นแต่เจ้าอุปราชพัฒน์เป็นข้าของพระองค์จะไม่รับพระราชทานหาได้ไม่ ก็ตอบรับไว้โดยนำไปอยู่อย่างท่านผู้หญิงกิตติมศักดิ์จนตลอดชนมายุ หรือพูดง่าย ๆ ก็คือรับไปยกย่องให้อยู่ในฐานะแม่เมือง และเจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปรางก็ได้ประสูติพระราชโอรส ณ เมืองนครศรีธรรมราชนั้น โดยทุกฝ่ายไม่ว่าเจ้าว่าไพร่ แม้แต่ฝรั่งต่างประเทศก็รับรู้ว่าบุตรชายของท่านผู้หญิงปรางผู้นี้เป็นพระราชโอรสลับในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี คือ เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย ณ นคร) นั่นเอง

พระราชโอรส

เจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปราง หรือท่านผู้หญิงปรางมีบุตรเพียงคนเดียวคือ

• เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย ณ นคร) ซึ่งเป็นพระราชโอรสในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเจ้าหญิงปราง ซึ่งต่อมาได้เป็นเจ้าพระยานครศรีธรรมราชแทนเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์ ณ นคร) ซึ่งเป็นบิดาบุญธรรม และมีบุตรหลานได้เป็นเจ้าพระยานครฯ ต่อมาอีกหลายคน เจ้าพระยานครน้อย เป็นต้นสกุลวงศ์ราชสกุลกรุงธนบุรีที่ใหญ่ที่สุดและแยกออกเป็นหลายสาขา สาขาที่สำคัญที่สุดคือสกุล “ ”

อ้างอิง

• ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. ISBN 

• เล็ก พงษ์สมัครไทย. พระญาติ ราชสกุลกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ข้าวฟ่าง, พ.ศ. 2549. 160 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 

• http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=stat05&month=28-01-2008&group=2&gblog=10