อำพัน เป็นซากดึกดำบรรพ์ของยางไม้ เป็นสิ่งมีค่าด้วยสีสันและความสวยงามของมันตั้งแต่ยุคหินใหม่ อำพันที่มีคุณภาพดีเยี่ยมจะถูกนำมาผลิตเป็นเครื่องประดับและอัญมณี แม้ว่าอำพันจะไม่จัดเป็นแร่ แต่ก็ถูกจัดให้เป็นพลอย
อำพัน | |
---|---|
แมลงในอำพัน | |
การจำแนก | |
ประเภท | สารประกอบอินทรีย์ |
สูตรเคมี | C10H16O·(H2S) |
คุณสมบัติ | |
สี | เหลือง, น้ำตาล, น้ำตาลแดง, เหลืองครีม |
โครงสร้างผลึก | ไม่เป็นผลึก |
แนวแตกเรียบ | ไม่มี |
รอยแตก | รอยแตกโค้งเว้า |
ค่าความแข็ง | 2 - 2.5 |
ความวาว | เรซินเงา |
ดรรชนีหักเห | 1.540 (−0.001 ถึง +0.005) |
ไม่ | |
สีผงละเอียด | สีขาว |
ความหนาแน่น | 1.05 - 1.15 |
ความโปร่ง | โปร่งใส |
คุณสมบัติอื่น | ทำปฏิกิริยากับออกซิเจน กรดเบสที่มีเข้มข้นน้อย รวมทั้งน้ำมัน ทนต่อ อีเธอร์ อะซิโตน และ กรดซัลฟูริก, ไวไฟ, มีความต้านทานไฟฟ้าสูง (1018 โอห์ม), ไฟฟ้าสถิตโดยแรงเสียดทาน |
โดยทั่วไปแล้วจะเข้าใจผิดกันว่าอำพันเกิดจากของต้นไม้ แต่แท้ที่จริงแล้ว น้ำเลี้ยงเป็นของเหลวที่ไหลเวียนอยู่ในระบบท่อลำเลียงของพืช ขณะที่ยางไม้เป็นอินทรียวัตถุเนื้ออสัณฐานกึ่งแข็งที่ถูกขับออกมาผ่านเซลล์เอพิทีเลียมของพืช
เพราะว่าอำพันเคยเป็นยางไม้ที่เหนียวนิ่มเราจึงพบว่าอาจมีแมลงหรือแม้แต่สัตว์มีกระดูกสันหลังขนาดเล็กอยู่ในเนื้อของมันได้ ยางไม้ที่มีสภาพเป็นกึ่งซากดึกดำบรรพ์รู้จักกันในนามของ
สีของอำพันมีได้หลากหลายสีสัน ปรกติแล้วจะมีสีน้ำตาล เหลือง หรือส้ม เนื้อของอำพันเองอาจมีสีได้ตั้งแต่ขาวไปจนถึงเป็นสีเหลืองมะนาวอ่อน ๆ หรืออาจเป็นสีน้ำตาลจนถึงเกือบสีดำ สีที่พบน้อยได้แก่สีแดงที่บางทีก็เรียกว่า อำพันสีเขียวและสีฟ้าหายากที่มีการขุดค้นหากันมาก
อำพันที่มีค่าสูงมาก ๆ จะมีเนื้อโปร่งใส ในทางตรงกันข้ามอำพันที่พบกันมากทั่วไปจะมีสีขุ่นหรือมีเนื้อทึบแสง อำพันเนื้อทึบแสงมักมีฟองอากาศเล็ก ๆ เป็นจำนวนมากที่รู้จักกันในนามของหมายถึงอำพันปลอม ซึ่งแท้ที่จริงแล้วก็เป็นอำพันของแท้ ๆ นั่นเอง
ที่มาของชื่อ
อำพันหมายถึงแอมเบอร์ในภาษาอังกฤษสืบทอดมาจากคำในภาษาอาราบิกโบราณว่า “แอนบาร์กริส” หรือ “แอมเบอร์กริส” ซึ่งหมายถึงวัตถุที่เป็นน้ำมันหอมที่ขับออกมาโดยวาฬสเปิร์ม ภาษาอังกฤษกลางและฝรั่งเศสยุคเก่าเขียนเป็น ambre ส่วนภาษาลาตินเก่าเขียนเป็น ambra หรือ ambar เป็นวัตถุที่ลอยน้ำได้และมักถูกซัดไปสะสมตัวอยู่ตามชายหาด ด้วยความสับสนในการใช้ศัพท์ มันจึงถูกนำมาใช้เรียกยางไม้ที่กลายเป็นซากดึกดำบรรพ์ซึ่งก็พบได้ตามชายหาดได้เช่นกัน มีน้ำหนักเบากว่าหินแต่ก็เบาไม่เพียงพอที่จะลอยน้ำได้
พลินิผู้อาวุโส ได้สังเกตเห็นซากแมลงอยู่ในเนื้อของอำพันดังที่พบมีการบันทึกไว้ในหนังสือประวัติศาสตร์ธรรมชาติของเขา โดยเขาได้อธิบายไว้เป็นทฤษฎีได้อย่างถูกต้องว่าอำพันเคยมีสถานะเป็นของเหลวมาก่อนที่ไหลไปห่อหุ้มตัวแมลงไว้ ที่ทำให้เขาเรียกมันว่า หรือ ซึ่งทุกวันนี้ก็ยังถูกนำมาใช้เรียกกรดซักซินิก และรวมถึง ”ซัคคิไนต์” เป็นศัพท์ที่ใช้เรียกประเภทของอำพันโดย (ดูด้านล่างที่อำพันบอลติก)
ภาษากรีกเรียกอำพันว่า ηλεκτρον (อิเล็กตรอน) และถูกเชื่อมโยงไปที่เทพแห่งดวงอาทิตย์ซึ่งอีกฉายาหนึ่งของท่านคือ อิเล็กเตอร์ หรือ อะเวกเคนเนอร์ มันถูกกล่าวถึงโดยที่เป็นไปได้ว่าวัตถุลักษณะนี้เคยมีผู้กล่าวถึงมาแล้วเป็นครั้งแรกเมื่อศตวรรษที่ 4 ก่อนคริสตกาล คำว่า อิเล็กตรอน ในยุคปัจจุบันถูกนำมาใช้ในปี ค.ศ. 1891 โดยนักฟิสิกส์ชาวไอริช โดยใช้เป็นคำศัพท์ภาษากรีกสำหรับเรียกอำพัน (ซึ่งถูกแปลให้เป็นอิเล็กตรัม) ตามคุณสมบัติทางไฟฟ้าสถิตของมันเป็นครั้งแรก การลงท้ายด้วย -on ทั่วไปจะใช้สำหรับอนุภาคในอะตอมทั้งหมดและใช้ในความหมายเดียวกับ ion
เมื่อเผาอำพันจะนุ่มและท้ายสุดจะไหม้เกรียมซึ่งเป็นเหตุผลทำไม้คำว่าแอมเบอร์ในภาษาเยอรมันจึงมีความหมายว่า หินไหม้ (ในภาษาเยอรมันใช้คำว่า Bernstein ส่วนภาษาดัตช์ใช้คำว่า barnsteen) เมื่อเผาอำพันที่อุณหภูมิสูงกว่า 200 องศาเซลเซียสอำพันจะสลายตัวระเหยเป็นน้ำมันของอำพันเหลือเศษเถ้าสีดำที่รู้จักกันว่า "แอมเบอร์โคโลโฟนี" หรือ "แอมเบอร์พิตช์" เมื่อละลายในน้ำมันสนหรือน้ำมันลินซีดจะทำให้เกิดน้ำมันชักเงาอำพัน (แอมเบอร์วาร์นิช) หรือครั่งอำพัน (แอมเบอร์แลค)
อำพันจากทะเลบอลติกมีการซื้อขายกันอย่างกว้างขวางมาตั้งแต่โบราณกาลนานกว่า 2,000 ปีมาแล้ว โดยชาวพื้นเมืองเรียกมันว่า แกลส ด้วยสามารถมองผ่านทะลุได้อย่างแก้ว
ภาษาบอลติกและภาษาลิทัวเนียเรียกอำพันว่า ยินตาแรส และภาษาแลตเวียเรียกว่า ดิงทาร์ ศัพท์ทั้งสองคำและรวมถึงคำว่า แจนทาร์ ในภาษาสลาฟที่คิดว่าผิดเพี้ยนมาจากภาษาฟีนิเชียนคำว่า จายนิตาร์ (หมายถึงยางไม้ทะเล) อย่างไรก็ตามขณะที่ภาษาสลาฟทั้งหลายอย่างเช่นภาษารัสเซียและภาษาเช็คยังคงสงวนไว้ซึ่งคำภาษาสลาฟเก่าที่ถูกแทนที่ด้วยคำว่า เบอซ์ทีน ในภาษาโปแลนด์ซึ่งได้มาจากภาษาเยอรมัน
เคมีของอำพัน
อำพันมีองค์ประกอบเป็นสารเนื้อผสม แต่เนื้อของมันก็ประกอบไปด้วยสารมีชันหลายชนิดที่ละลายได้ในเอทานอล และคลอโรฟอร์ม รวมถึงสารที่ละลายไม่ได้จำพวกบิทูเมน อำพันประกอบไปด้วยสารโมเลกุลขนาดใหญ่จากการเกิดพอลิเมอร์ด้วยการเติมอนุมูลอิสระของสารดั้งเดิมในกลุ่มของแลบเดน กรดคอมมูนิก คัมมูนอล และไบโฟร์มีน สารแลบเดนนี้เป็นไดเทอร์ปีน (C20H32) และไทรอีนซึ่งหมายความว่าเป็นโครงร่างทางอินทรีย์สารของอัลคีน 3 กลุ่มที่ยอมให้เกิดพอลิเมอร์ เมื่ออำพันมีอายุมากขึ้นเรื่อย ๆ ก็จะมีการเกิดพอลิเมอร์มากขึ้นเรื่อย ๆ เช่นกันพร้อม ๆ ไปกับปฏิกิริยาไอโซเมอร์ การเชื่อมโยงข้าม และการจัดเป็นวง องค์ประกอบเฉลี่ยทั่ว ๆ ไปของอำพันเขียนเป็นสูตรทางเคมีได้ว่า C10H16O
อำพันมีความแตกต่างไปจากโคปอล การเกิดพอลิเมอร์ระหว่างโมเลกุลภายใต้ความกดดันและอุณหภูมิทำให้ยางไม้เปลี่ยนไปเป็นโคปอลก่อน จากนั้นเมื่อโคปอลมีอายุมากขึ้นไปอีกสารเทอร์ปีนในเนื้อของมันจะค่อย ๆ ระเหยออกไปตามกาลเวลาก็จะทำให้โคปอลเปลี่ยนไปเป็นอำพัน
อำพันบอลติกมีความแตกต่างไปจากอำพันชนิดอื่น ๆ ของโลกด้วยเนื้อของมันมีกรดซักซินิก[] ที่ทำให้อำพันบอลติกเป็นที่รู้จักกันในนามของ
อำพันในทางธรณีวิทยา
อำพันที่เก่าแก่ที่สุดพบในยุคคาร์บอนิเฟอรัสหรือประมาณ 345 ล้านปีมาแล้ว ส่วนอำพันที่เก่าแก่ที่สุดที่มีแมลงอยู่ในเนื้อของมันด้วยนั้นได้มาจากยุคครีเทเชียสหรือประมาณ 146 ล้านปีมาแล้ว
แหล่งอำพันที่สำคัญที่สุดในเชิงพาณิชย์คือแหล่งในบอลติกและโดมินิกัน
อำพันบอลติกหรือซัคคิไนต์ (มีบันทึกทางประวัติศาสตร์เรียกกันว่าอำพันปรัสเซีย) ถูกค้นพบเป็นก้อนทรงมนผิวขรุขระในทรายกลอโคไนต์ที่สะสมตัวกันในทะเลหรือที่รู้จักกันว่า “บลูเอิร์ธ” มีอายุสมัยโอลิโกซีนตอนต้นในเขตซัมแลนด์ของปรัสเซียโดยในแหล่งข้อมูลทางประวัติศาสตร์ถูกเรียกขานกันว่า แกลสซาเรีย หลังปี ค.ศ. 1945 ดินแดนแถบนี้รอบ ๆ เมืองเคอนิชส์แบร์คถูกผนวกเป็นส่วนหนึ่งของแคว้นคาลินินกราดของประเทศรัสเซีย ซึ่งปัจจุบันมีการทำเหมืองอำพันกันอย่างเป็นระบบมีแบบแผน อย่างไรก็ตามดูเหมือนว่ามีอำพันบางส่วนเกิดจากการสะสมตัวในช่วงต้น ๆ ของยุคเทอร์เชียรี (อีโอซีน) และก็ยังพบได้ด้วยในชั้นหินที่มีอายุอ่อนขึ้นมาเช่นกัน มีการพบเศษซากพืชมากมายในเนื้อของอำพันขณะที่เนื้อยางไม้ยังสด ๆ อยู่ เศษซากพืชเหล่านั้นพิจารณาได้ว่ามีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับพืชพันธุ์ทางเอเชียตะวันออกและทางตอนใต้ของอเมริกาเหนือ ได้ตั้งชื่ออำพันที่มีเศษซากสนไพน์จากป่าบอลติกว่า “ไพไนต์ ซัคคิไนเตอร์” แต่ในส่วนของเศษซากไม้แล้วบางคนพิจารณาว่าดูเหมือนว่าจะไม่ได้แตกต่างไปจากสกุลของสนที่มีการตั้งชื่อกันเอาไว้ก่อนแล้วที่เรียกกันว่า “ไพนัส ซัคคินิเฟอรา” อย่างไรก็ตามไม่น่าจะเป็นไปได้ที่อำพันที่พบจะเกิดขึ้นจากไม้สนเพียงชนิดเดียว เนื่องจากจริง ๆ แล้วในเนื้ออำพันเหล่านี้พบเศษซากไม้สนต่างสกุลกันอย่างหลากหลาย
อำพันโดมินิกันถูกพิจารณาให้เป็นเนื่องจากไม่พบกรดซักซินิก พบมี 3 แหล่งใหญ่ ๆ ในสาธารณรัฐโดมินิกันคือ ทางตอนเหนือ และและทางตะวันออก ในทางเหนือพบว่าชั้นหินที่มีอำพันสะสมอยู่นั้นเป็นพวกหินเนื้อประสม หินทรายที่ตกสะสมตัวบริเวณสันดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำ หรือแม้แต่ลงไปในทะเลลึก อำพันที่มีอายุเก่าแก่ที่สุดและมีความแข็งที่สุดมาจากเขตเทือกเขาทางตอนเหนือของพื้นที่จากเหมืองที่ และในคอร์ดิลเลอร่าเซฟเทนทริโอนอลไม่ไกลจากเมืองแซนติเอโก้นัก อำพันจากแนวเทือกเขาเหล่านี้พบฝังตัวแน่นในเนื้อลิกไนต์ของชั้นหินทราย
มีอำพันพบทางตะวันออกเฉียงใต้ของเมืองและด้วยเหมือนกัน เป็นอำพันมีเนื้ออ่อนกว่าบางทีก็เปราะและเมื่อนำขึ้นมาจากเหมืองแล้วจะเกิดการออกซิเดชันซึ่งทำให้ราคาถูก มีการพบโคปอลด้วยพบว่ามีอายุประมาณ 15-17 ล้านปี ในพื้นที่ทางตะวันออกพบอำพันในชั้นทราย ดินเหนียวปนทราย แทรกสลับด้วยลิกไนต์ รวมถึงชั้นกรวดและชั้นทรายเม็ดปูน ที่มีลักษณะเป็นชั้นบาง ๆ ของอินทรียวัตถุแทรกสลับอยู่ด้วย
ทั้งอำพันบอลติกและอำพันโดมินิกันเป็นแหล่งที่อุดมไปด้วยซากดึกดำบรรพ์ซึ่งเป็นแหล่งข้อมูลที่มีค่ายิ่งเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิตของป่าในอดีต
อำพันยุคครีเทเชียสตอนกลางมีการพบจากเมือง รัฐแคนซัส เป็นอำพันที่มีอายุประมาณ 100 ล้านปีที่พบซากของแบคทีเรียและอะมีบาฝังอยู่ในเนื้อของมัน จากลักษณะสัณฐานพบว่ามีความใกล้เคียงกับแบคทีเรียสกุล และอะมีบาสกุลและที่ได้รับการยืนยัน
สิ่งที่เข้าไปอยู่ในเนื้ออำพัน
นอกจากในเนื้อของอำพันจะเก็บรักษาโครงสร้างของพืชเอาไว้อย่างสวยงามแล้ว ยังมีการพบซากสัตว์อื่น ๆ อย่างเช่นซากเหลือของแมลง แมงมุม แอนนาลิด กบ สัตว์พวกกุ้งกั้งปู, marine microfossils และสิ่งมีชีวิตเล็ก ๆ อื่น ๆ ซึ่งถูกจับยึดไว้ด้วยผิวเหนียว ๆ จนฝังแน่นเข้าไปอยู่ในเนื้อของยางไม้ในขณะที่ยังเป็นของไหลหนืดอยู่ โครงสร้างทางอินทรีย์เกือบทั้งหมดจะหายไปถูกทิ้งไว้เพียงช่องโพลงกลวงเท่านั้นและอาจพบร่องรอยของสารไคตินอยู่บ้าง บางครั้งก็พบเส้นขนและแผงขนปรากฏอยู่ด้วย มักพบเศษชิ้นส่วนของไม้ที่ยังถูกรักษาเนื้อไม้เอาไว้อย่างดีในเนื้อของยางไม้ บางครั้งก็พบใบ ดอก และผลในสภาพที่สมบูรณ์ดีเยี่ยม อำพันอาจพบมีลักษณะคล้ายหยดน้ำหรือเป็นลำเรียวยาวในลักษณะที่เกิดจากการหยดย้อยลงมาจากรอยแผลของต้นไม้ นอกเหนือจากยางไม้จะไหลไปตามผิวของลำต้นไม้แล้ว ยางไม้ยังอาจไหลไปในรูกลวงและรอยแตกของต้นไม้ที่ทำให้สามารถพัฒนาเป็นอำพันที่มีรูปลักษณะไม่แน่นอน
การพัฒนาที่ผิดปรกติของยางไม้เรียกว่า “ซัคคิโนซิส” มักพบมีมลทินปะปนอยู่ในเนื้อของอำพันโดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อยางไม้หยดลงไปบนพื้นดินที่จะทำให้อำพันนั้นไร้ค่านอกเสียจากการนำไปทำน้ำมันชักเงาและเราเรียกอำพันที่มีมลทินนี้ว่า “เฟอร์นิสส์” การมีแร่ไพไรต์อยู่ด้วยอาจทำให้อำพันมีสีอมน้ำเงิน อำพันที่เรียกกันว่าเกิดจากมีลิกไนต์เป็นมลทิน “อำพันโบนี” มีลักษณะขุ่นมัวไปจนถึงมีฟองอากาศเล็ก ๆ ในเนื้อของมัน
อำพันที่โปร่งแสงเมื่อนำไปขัดผิวแล้วจะไม่ทำให้โปร่งใสขึ้นมาเสมอไปด้วยมีมลทินที่ปนเปื้อน มีการพัฒนาเทคนิคการตรวจสอบอำพันที่ขุ่นข้นและทึบแสงเพื่อหาสิ่งที่เข้าไปอยู่ในเนื้ออำพันได้โดยการใช้รังสีเอกซ์ที่มีความคมชัดละเอียดสูงในยุโรเปียน ซินโครตรอน เรดิเอชัน แฟซิลิตี มีการค้นพบซากดึกดำบรรพ์ของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังเกือบ 360 ชิ้นในเนื้ออำพันทึบแสงจากเมืองในฝรั่งเศส พบตัวต่อโบราณ แมลงมีปีก มด และแมงมุมโดยวัดขนาดได้เพียงไม่กี่มิลลิเมตร ซากสิ่งมีชีวิตที่ถูกติดกับอยู่ในเนื้ออำพันทึบแสงเหล่านั้นสามารถถูกสร้างเป็นภาพสามมิติผ่านเครื่องไมโครโตกราฟฟีที่ทำให้เห็นรายละเอียดได้ถึงระดับมาตราส่วนไมโครมีเตอร์ทีเดียว รูปทรงจำลองสามมิติขยายขนาดให้ใหญ่ขึ้นทำด้วยพลาสติกสามารถถูกสร้างขึ้นมาเลียนแบบซากสิ่งมีชีวิตจริงที่อยู่ในเนื้ออำพันเพื่อใช้เป็นสื่อทดแทนในการตั้งชื่อสายพันธุ์ใหม่ของซากดึกดำบรรพ์ในเนื้ออำพันนั้นได้
แหล่งอำพัน
อำพันบอลติก
อำพันบอลติกพบกระจายตัวกว้างขวางครอบคลุมพื้นที่กว้างของยุโรปตอนเหนือและแผ่ออกมาทางตะวันออกถึง
อำพันบอลติกมีส่วนประกอบของกรดซักซินิกอยู่ในสัดส่วนประมาณร้อยละ 3 – 8 ซึ่งเป็นลักษณะของอำพันที่มีความขุ่นมัวหรือที่เรียกว่า อำพันโบนี กลิ่นหอม ๆ ระคายเคืองที่ปล่อยออกมาจากการเผาเป็นของกรดชนิดนี้เป็นหลัก อำพันบอลติกมีความแตกต่างไปจากอำพันอื่น ๆ ตรงที่มีกรดซักซินิกและเป็นที่มาของชื่อ ซัคคิไนต์ เสนอขึ้นโดยศาสตราจารย์เจมส์ ดวิกต์ ดานา และปัจจุบันก็ใช้เขียนกันทั่วไปในฐานะชื่อทางทางวิทยาศาสตร์สำหรับอำพันปรัสเซียน ซัคคิไนต์มีความแข็งระหว่าง 2 – 3 ซึ่งค่อนข้างจะแข็งกว่ายางไม้กลายเป็นซากดึกดำบรรพ์อื่น ๆ มีความถ่วงจำเพาะระหว่าง 1.05 ถึง 1.10 เครื่องมือชนิดหนึ่งที่ใช้ในการวิเคราะห์อำพันบอลติกคือ เครื่องมือนี้นอกจากสามารถแยกแยะความแตกต่างระหว่างอำพันบอลติกออกจากอำพันจากแหล่งอื่น ๆ ได้ด้วยค่าการดูดซับคาร์บอนิลจำเพาะแล้ว ยังสามารถตรวจจับอายุสัมพัทธ์ของอำพันหนึ่ง ๆ ได้ด้วย อย่างไรก็ตามนักวิทยาศาสตร์ได้ชี้ให้เห็นว่ากรดซักซินิกดังกล่าวไม่ใช่เป็นองค์ประกอบตั้งต้นของอำพันบอลติกแต่เป็นผลผลิตจากการสลายตัวของ
แม้ว่าอำพันจะพบได้ตามชายฝั่งของทะเลบอลติกและทะเลเหนือแต่พื้นที่ผลิตอำพันส่วนใหญ่มาจากแซมเบียหรือตามชายฝั่งของเมืองเคอนิชส์แบร์คในปรัสเซียซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของรัสเซียมาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1945 ประมาณร้อยละ 90 ของอำพันโลกได้มาจากแคว้นคาลินินกราดของรัสเซียในทะเลบอลติก เศษชิ้นของอำพันที่หลุดออกมาจากใต้ท้องทะเลถูกพัดขึ้นมาด้วยแรงคลื่นและไปสะสมตัวที่ชายฝั่ง บางครั้งนักวิจัยก็ลุยลงไปในทะเลพร้อมตาข่ายที่ใช้ลากดึงสาหร่ายทะเลก็จะมีอำพันติดขึ้นมาได้ หรือบริเวณน้ำตื้น ๆ อาจใช้เรือแล่นออกไปแล้วคราดตักเอาอำพันขึ้นมาจากระหว่างโขดหิน นอกจากนี้อาจจ้างนักประดาน้ำงมลงไปเก็บอำพันในที่ที่น้ำลึกมากขึ้น ครั้งหนึ่งเคยมีการขุดหาอำพันใต้ทะเลอย่างจริงจังที่โดยสแตนเตียนและเบคเกอร์พ่อค้าอำพันชาวเคอนิชส์แบร์ค ในปัจจุบันมีการทำเหมืองอำพันกันอย่างกว้างขวาง ก่อนหน้านี้มีการทำเหมืองเปิดเพื่อขุดหาอำพันแต่ปัจจุบันมีการทำเหมืองใต้ดินด้วย ก้อนทรงมนจากต้องปลอดจากเนื้อประสานและปลดส่วนทึบแสงออกไปซึ่งอาจทำได้โดยการเขย่าถังทรงกระบอกที่บรรจุทรายและน้ำ อำพันที่หลุดจากพื้นทะเลจะสูญเสียเปลือกนอกออกไปแต่มักพบพื้นผิวของอำพันเป็นรอยขีดข่วนเป็นพื้นผิวด้านจากการกลิ้งไปมาบนพื้นทราย
นับตั้งแต่ที่มีการจัดตั้งเส้นทางสายอำพันทำให้อำพันเป็นที่รู้จักกันในนามของ (ซึ่งปัจจุบันก็มีการเรียกกันด้วยว่า) ทำให้เกิดผลกระทบอย่างใหญ่หลวงทั้งทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรม อัญมณีอำพันและเครื่องประดับอำพันถูกนำเสนอแก่นักท่องเที่ยวในร้านขายของที่ระลึกทั้งหลายซึ่งถือเป็นเอกลักษณ์โดดเด่นและเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของลิทัวเนีย เมืองชายทะเลอย่างมีการก่อสร้างที่มีการนำเสนอเรื่องราวของอำพันไว้ อำพันสามารถพบได้ในแลตเวีย เดนมาร์ค ทางเหนือของเยอรมนี โปแลนด์ และรัสเซียนับตั้งแต่ที่รัสเซียได้ผนวกเอาปรัสเซียเข้าไปอยู่ในการปกครองในปี ค.ศ. 1945
อำพันโดมินิกัน
อำพันโดมินิกันแตกต่างไปจากอำพันบอลติกด้วยเป็นอำพันโปร่งแสงและมักพบซากดึกดำบรรพ์อยู่ด้วย ทำให้สามารถรื้อฟื้นระบบนิเวศน์ในอดีตได้อย่างละเอียดของป่าเขตร้อนที่สูญสิ้นไปแล้วมาเป็นเวลานาน ยางไม้จากพืชชนิดที่สูญพันธุ์ไปแล้วของนับเป็นแหล่งยางไม้ของอำพันโดมินิกันและอำพันทั้งหมดอาจพบในเขตร้อน อำพันชนิดนี้ไม่เป็นพวกแต่จะเป็นพวก ในทางตรงกันข้ามกับอำพันบอลติก อำพันโดมินิกันในตลาดโลกเป็นอำพันธรรมชาติมาจากเหมืองโดยตรงและไม่ได้มีการปรับแต่งเปลี่ยนแปลงใด ๆ ทั้งทางกายภาพและทางเคมี อำพันโดมินิกันนี้มีอายุมากถึง 40 ล้านปี
อำพันโดมินิกันทั้งหลายจะเรืองแสง จะพบเป็นสีน้ำเงินได้ยากมาก มันเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินในแสงอาทิตย์ธรรมชาติและแหล่งแสงอื่น ๆ ที่มีรังสีอุลตร้าไวโอเลตทั้งหมดหรือบางส่วน แสงอุลตร้าไวโอเลตซึ่งเป็นแสงคลื่นยาวมีคุณสมบัติสะท้อนแสงได้อย่างรุนแรงคือแสงสีขาวเกือบทั้งหมด ปีหนึ่ง ๆ มีการขุดค้นพบอำพันชนิดนี้เพียงประมาณ 100 กิโลกรัมเท่านั้นซึ่งถือว่าเป็นอำพันที่มีค่าสูงและมีราคาแพง
อำพันโดมินิกันและโดยเฉพาะอย่างยิ่งอำพันโดมินิกันสีน้ำเงินมีการทำเหมืองเปิดกันแบบไม่มีการวางแผน ซึ่งมีอันตรายต่อคนงานเหมืองสูงมากที่ต้องเสี่ยงที่ผนังเหมืองอาจถล่มลงมาทับร่างเหล่าคนงานได้ เหมืองเปิดแบบนี้เป็นการขุดบ่อเหมืองด้วยเครื่องง่าย ๆ ที่หาได้ อาจเริ่มต้นด้วยการใช้มีด และอาจตามด้วย พลั่ว เสียม แชลง และค้อน โดยจะขุดให้ลึกลงไปเท่าที่จะขุดได้หรือเท่าที่จะปลอดภัย บางครั้งลงไปในแนวดิ่ง บางครั้งก็หักทิศทางไปในแนวราบ แต่ไม่เคยมีการวัดคำนวณใด ๆ จะทำการขุดคดโค้งไปมาไปที่เชิงเขาบ้าง ดิ่งลึกลงไปบ้าง หรืออาจจะไปบรรจบกับหลุมอื่น ๆ ได้ ขุดตรงเข้าไปจนอาจไปโผล่อีกแห่งหนึ่งโดยไม่ได้คะเนไว้ น้อยนักที่ขนาดของหลุมขุดจะมีขนาดใหญ่เพียงพอที่จะยืนอยู่ได้หรืออาจจะมีเฉพาะที่ตรงทางเข้าเท่านั้น คนงานเหมืองจะคลานเข้าไป ใช้มือจับแชลง พลั่ว หรือมีดที่มีด้ามสั้น ๆ อำพันที่พบไม่ขายต่อโดยตรงเป็นวัตถุดิบธรรมชาติก็อาจจะตัดหรือขัดเรียบโดยไม่มีการปรุงแต่งใด ๆ เพิ่มเติม
โดยทั่วไปแล้วจะใช้อำพันโดมินิกันเป็นเครื่องประดับและอัญมณี ขณะที่สีสันและสิ่งที่อยู่ในเนื้อของอำพันจะเพิ่มมูลค่าให้มากยิ่งขึ้นทำให้มีราคาแพงเป็นที่หมายปองเพื่อการจัดแสดงทั้งของนักสะสมส่วนตัวและของภาครัฐ ในตะวันออกไกลได้มีการนำเอาอำพันสีน้ำเงินที่หายากมากไปเกาะสลักเป็นชิ้นงานทางศิลปะ นอกจากนี้ได้มีการนำเอาอำพันสีน้ำเงินไปทำเป็นอัญมณีด้วยคุณสมบัติเรืองแสงตามธรรมชาติภายใต้แสงอุลตร้าไวโอเลต ในโลกของชาวอิสลาม มีการนำเอาอำพันโดมินิกันโดยเฉพาะอย่างยิ่งลูกปัดอำพันสีน้ำเงินไปใช้ประกอบการสวดมนต์เพื่อการผ่อนคลายความเครียด
แหล่งอื่น ๆ
แหล่งสะสมตัวของอำพันมีการพบได้ทั่วโลก บางแห่งมีอายุเก่าแก่กว่าแหล่งที่รู้จักกันดีในแถบทะเลบอลติกและในสาธารณรัฐโดมินิกันและบ้างก็มีอายุอ่อนกว่า อำพันบางแห่งมีอายุเก่าแก่ได้ถึง 345 ล้านปี (นอร์ธอัมเบอร์แลนด์ สหรัฐอเมริกา)
แหล่งอำพันที่ไม่ค่อยจะเป็นที่รู้จักกันอยู่ในยูเครนในพื้นที่ป่าบริเวณเขตแดนโวลีน-โปเลซี ด้วยอำพันในพื้นที่นี้อยู่ที่ระดับตื้น ๆ ที่สามารถขุดขึ้นมาได้เพียงใช้เครื่องมือง่าย ๆ และก็ทำให้ง่ายในการลักลอบขุดค้นภายใต้การปกคลุมด้วยป่าทึบ อำพันในยูเครนนี้มีหลากหลายสีสันและเคยถูกนำไปใช้ปฏิสังขรณ์ห้องแอมเบอร์ในพระบรมมหาราชวังของจักรพรรดินีแคธีรีนในกรุงเซนต์ปีเตอร์เบอร์ก (ดูด้านล่าง)
อำพันชิ้นกลมมนปรกติมีขนาดเล็ก ๆ แต่ก็พบเป็นชิ้นขนาดใหญ่ ๆ ได้ ที่อาจพบได้ในบริเวณชายฝั่งด้านตะวันออกของอังกฤษที่เป็นไปได้ว่าถูกชะขึ้นมาจากแหล่งใต้ทะเลเหนือ ที่เป็นตำแหน่งที่รู้จักกันดีที่สุด แต่ก็พบได้ในส่วนอื่น ๆ ของชายฝั่งนอร์ฟอล์ค อย่างเช่นที่ รวมไปถึงที่ และใน และที่ไกลลงไปทางตอนใต้ถึงใน ของอังกฤษ ขณะที่ขึ้นไปทางตอนเหนือนั้นรู้จักกันในยอร์กเชอร์ อีกด้านหนึ่งของทะเลเหนือมีการพบอำพันหลายแห่งตามแนวชายฝั่งของเนเธอร์แลนด์และเดนมาร์ค บนชายฝั่งของทะเลบอลติกไม่ได้พบเฉพาะในเยอรมนีและโปแลนด์เท่านั้นแต่ยังพบอยู่ทางตอนใต้ของสวีเดนในเบอร์นโฮล์มและหมู่เกาะอื่น ๆ และรวมไปถึงทางตอนใต้ของฟินแลนด์ แหล่งอำพันในทะเลบอลติกและทะเลเหนือบางแห่งเป็นที่รู้จักกันในสมัยก่อนประวัติศาสตร์แล้วและนำไปสู่การค้าขายกับทางตอนใต้ของยุโรปผ่านเส้นทางสายอำพัน อำพันถูกนำไปที่ในทะเลดำ (ปัจจุบันคือ) ในทะเลเมดิเตอร์เรเนียน และที่ส่วนปลายของและจากจุดศูนย์กลางนี้อำพันถูกแพร่กระจายไปทั่วของโลกยุคกรีกโบราณ
มีการพบอำพันในสวิตเซอร์แลนด์ ออสเตรีย และฝรั่งเศส อำพันจากเทือกเขาแอลป์ของสวิตซ์มีอายุประมาณ 55-200 ล้านปี และอำพันจากกอลลิ่งมีอายุประมาณ 225-231 ล้านปี (โคปอล-สิเมติต) มีอายุประมาณ 10-20 ล้านปี ในแอฟริกามีการพบโคปอลในประเทศแนวแนวชายฝั่งของแอฟริกาตะวันออกและแอฟริกาตะวันตกโดยเฉพาะอย่างยิ่งในมาดากัสการ์ อำพันมาดากัสการ์มีอายุเพียง 1,000-10,000 ปีเท่านั้นที่ประกอบไปด้วยยางไม้สนที่แข็งตัว ไนจีเรียก็พบอำพันด้วยเหมือนกันซึ่งมีอายุประมาณ 60 ล้านปี
อำพันก็พบได้ในเอเชียโดยเฉพาะอย่างยิ่งในพม่าที่เรียกว่าเบอร์มิต มีอายุประมาณ 50 ล้านปีและมีอายุ 130-135 ล้านปี อำพันในเขตทะเลออสเตรเลียพบได้ในนิวซีแลนด์และบอร์เนียว () มีอายุ 20-60 และ 70-100 ล้านปี
อำพันพบได้ในสหรัฐอเมริกาเป็นหย่อมเล็ก ๆ อยู่ในทรายสีเขียวในนิวเจอร์ซีย์แต่มีค่าทางเศรษฐกิจน้อย อำพันยุคครีเทเชียสตอนกลางก็พบใน รัฐแคนซัส มันมีค่าน้อยในการทำเป็นอัญมณี แต่มีค่าอย่างยิ่งต่อนักชีววิทยา แหล่งของอำพันนี้อยู่ใต้ทะเลสาบที่มนุษย์ขุดขึ้น
อำพันเรืองแสงก็พบในรัฐทางตอนใต้ของในเม็กซิโกและถูกทำเป็นอัญมณีแบบอายแคตชิ่ง ในอเมริกากลางมีอารยะธรรมที่มีการทำเหมืองอำพันเมื่อ 3,000 ปีก่อนคริสตกาล ในเม็กซิโกมีตำนานที่หลากหลายที่กล่าวถึงการใช้อำพันในการประดับตกแต่ง และใช้ในการลดความเครียดซึ่งเป็นการเยียวยารักษาแบบธรรมชาติ
ขณะที่อินโดนีเชียก็มีแหล่งอำพันที่อุดมสมบูรณ์แห่งหนึ่งโดยพบเป็นเศษอำพันขนาดใหญ่ที่ขุดขึ้นมาจากชวาและบาหลี
การปรับสภาพอำพัน
โรงงานอำพันในเวียนนาซึ่งใช้อำพันสีจาง ๆ ในการผลิตกล้องยาสูบและอุปกรณ์การสูบบุหรี่อื่น ๆ โดยการกลึงและขัดพื้นผิวด้วยสารฟอกขาวและน้ำหรือหินผุ ๆ กับน้ำมัน ท้ายสุดทำให้เป็นมันเงาโดยการขัดด้วยผ้าสักหลาดนุ่ม ๆ
เมื่อค่อย ๆ เพิ่มความร้อนในอ่างน้ำมันจะทำให้อำพันอ่อนนุ่มและยืดหยุ่น อำพันสองชิ้นอาจหลอมรวมเป็นชิ้นเดียวกันเมื่อทาด้วยน้ำมันลินซีดลงบนผิวของมัน ให้ความร้อน แล้วกดอำพันทั้งสองเข้าหากันขณะที่ยังร้อนอยู่ อำพันที่มีเนื้อขุ่นอาจใสขึ้นในอ่างน้ำมันเมื่อน้ำมันเข้าไปเติมเต็มรูช่องว่างทั้งหลาย ก่อนนี้เราอาจขว้างเศษอำพันเล็ก ๆ ทิ้งไปหรืออาจใช้ทำเป็นเพียงน้ำมันชักเงาแต่เดี๋ยวนี้มีการนำไปใช้ในการผลิตหรือ โดยค่อย ๆ ให้ความร้อนกับอำพันแล้วดูดอากาศออก บีบอัดให้อำพันเป็นเนื้อเสมอด้วยเครื่องอัดไฮดรอลิก อำพันที่อ่อนตัวจะถูกกดด้วยแรงเข้าไปในรูของแผ่นโลหะ อำพันที่ได้นี้มีการนำไปใช้กันอย่างกว้างขวางสำหรับทำอัญมณีราคาถูกและวัสดุทำอุปกรณ์สูบบุหรี่ อำพันอัดนี้มีประกายสีแวววาวเมื่อต้องแสงโพลาไรซ์ อำพันอาจถูกทำเทียมได้ด้วยยางไม้อื่น ๆ เช่นและ รวมถึงพวกหรือแม้แต่แก้ว อำพันบอลติกบางครั้งก็มีการทำสีเทียมแต่ก็ยังคงเรียกกันว่าอำพันแท้
มีการพบบ่อยครั้งที่อำพัน (โดยเฉพาะอย่างยิ่งที่มีแมลงอยู่ในเนื้อของมัน) ถูกทำเทียมขึ้นด้วยวัสดุเรซินพลาสติก มีการทดสอบง่าย ๆ ด้วยการใช้เข็ดหมุดร้อน ๆ สัมผัสลงไปบนพื้นผิววัตถุและทดสอบว่ามีกลิ่นของยางไม้ลอยขึ้นมาหรือไม่ ถ้าไม่ก็ถือว่าเป็นวัตถุทำเทียม อย่างไรก็ตามการทดสอบนี้อาจหาข้อสรุปไม่ได้หากผิวของวัตถุทำเทียมนี้ถูกเคลือบด้วยยางไม้แท้ ๆ บ่อยครั้งที่การทำเทียมจะเห็นแมลงอยู่ในเนื้อวัตถุในท่าทางที่สมบูรณ์แบบเกินไป
ศิลปะและเครื่องประดับจากอำพัน
อำพันถือเป็นวัตถุทำเครื่องประดับที่มีค่ามากอันหนึ่งที่ย้อนยุคกลับไปยาวนานมาก ดังเช่น มีการพบอำพันอยู่ในสุสานมายซีเนียน อำพันเป็นที่รู้จักกันในกลุ่มชนที่อาศัยอยู่ในทะเลสาบของสวิตเซอร์แลนด์ มีการพบเป็นซากเหลือยุคนีโอลิธิกในเดนมาร์ค ขณะที่ในอังกฤษมีการพบอำพันอยู่ในหลุมฝังศพยุคบรอนซ์
ถ้วยอำพันแห่งเมืองโฮฝ มีการค้นพบถ้วยใบหนึ่งทำจากอำพันในสุสานโบราณยุคบรอนซ์ที่เมืองโฮฝ ในอังกฤษ ที่เดี๋ยวนี้ถูกเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑ์ไบรท์ตัน
มีการค้นพบลูกปัดทำจากอำพันที่ตกสืบทอดมาจากชนเผ่าแองโกล-แซกซอนทางตอนใต้ของอังกฤษ อำพันถือเป็นสิ่งมีค่าที่ถือว่าเป็นเครื่องรางและยังเชื่อกันอีกว่ามีสรรพคุณในการเยียวยารักษาโรคภัย
อำพันถูกใช้ทำลูกปัดและเครื่องประดับ ทำที่สูบบุหรี่และกล้องยาสูบ พวกเติร์กถือกันว่าอำพันมีค่าเป็นพิเศษโดยกล่าวกันว่าสามารถป้องกันการติดเชื้อได้เมื่อใช้ท่อทำจากอำพันต่อจากปากคนหนึ่งไปที่ปากอีกคนหนึ่ง อำพันที่มีค่ายิ่งทางตะวันออกคืออำพันที่ค่อนข้างขุ่นมัวมีสีเหลืองฟางอ่อน อำพันคุณภาพเยี่ยมจะถูกส่งไปเวียนนาเพื่อผลิตอุปกรณ์สำหรับสูบยา
ห้องอำพันเคยเป็นห้องที่สร้างขึ้นด้วยอำพันหนักถึง 6 ตันเนื้อที่ 55 ตารางเมตร สร้างขึ้นในปี ค.ศ. 1701 ตามพระราชบัญชาของกษัตริย์ปรัสเซีย เฟร็ดริช วิลเฮลม ต่อมาได้ถวายเป็นของขวัญแก่พระเจ้าซาร์แห่งรัสเซีย (ปีเตอร์มหาราช) ห้องอำพันนี้ถูกซ่อนไว้ให้พ้นสายตาจากการบุกรุกของกองกำลังนาซีในปี ค.ศ. 1941 ผู้เข้าไปค้นหาในปราสาทคัธริน และได้ถอดออกไปแล้วย้ายไปเก็บไว้ที่เมืองเคอนิชส์แบร์ค อะไรจะเกิดขึ้นกับห้องอำพันนี้หลังจากนั้นยังไม่เป็นที่ชัดเจนแต่มันอาจถูกทำลายไปเมื่อครั้งรัสเซียเผาป้อมปราการของเยอรมนีซึ่งเป็นสถานที่เก็บรักษาห้องอำพันนี้และได้สูญหายไปแล้ว โดยได้มีการสร้างขึ้นใหม่ในปี ค.ศ. 2003
อำพันสามารถนำไปใช้ทำส่วนของฟร็อกของคันชักของไวโอลิน ถูกคิดค้นมอบหมายขึ้นมาโดยเกนนาดี ฟิลิโมนอฝ และผลิตขึ้นโดยช่างทำคันชักไวโอลินระดับฝีมือครูชาวอเมริกันหลังจากนั้น
ดูเพิ่ม
อ้างอิง
- Grimaldi, D. (2009). "Pushing Back Amber Production". Science. 326 (5949): 51–2. Bibcode:2009Sci...326...51G. doi:10.1126/science.1179328. PMID 19797645. S2CID 206522565.
- King, Rev. C.W. (1867). The Natural History of Gems or Decorative Stones. Cambridge (UK). Amber Chapter, Online version 2007-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Susie Ward Aber. . Emporia State University. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-04-28. สืบค้นเมื่อ 2007-05-11.
- . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2010-11-14. สืบค้นเมื่อ 2009-03-29.
- Assignment of vibrational spectra of labdatriene derivatives and ambers: A combined experimental and density functional theoretical study Manuel Villanueva-García, Antonio Martínez-Richa, and Juvencio Robles (EJ-1567C) pp 449-458 Online Article
- Lecture at the university of cologne
- Langenheim, Jean (2003). Plant Resins: Chemistry, Evolution, Ecology, and Ethnobotany. Timber Press Inc. ISBN .
- Howard Stableford, BBC, Radio 4: amber http://db.bbc.co.uk/radio4/science/amber.shtml 2006-02-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- http://www.ucmp.berkeley.edu/museum/171online/PB171BMWPG1.html Benjamin M. Waggoner, Bacteria and protists from Middle Cretaceous amber of Ellsworth County, Kansas, from: PaleoBios, Volume 17, Number 1, Pages 20-26, July 13, 1996
- Scientist: Frog could be 25 million years old
- Girard, V.; Schmidt, A.; Saint Martin, S.; Struwe, S.; Perrichot, V.; Saint Martin, J.; Grosheny, D.; Breton, G.; Néraudeau, D. (2008). "Evidence for marine microfossils from amber". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (45): 17426–17429. Bibcode:2008PNAS..10517426G. doi:10.1073/pnas.0804980105. PMC 2582268. PMID 18981417.
- . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-12-19. สืบค้นเมื่อ 2009-03-29.
- BBC News, " Secret 'dino bugs' revealed", 1 April 2008
- Rottlaender, 1970
- . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-08-11. สืบค้นเมื่อ 2009-03-29.
- George Poinar, Jr. and Roberta Poinar, 1999. The Amber Forest: A Reconstruction of a Vanished World, (Princeton University Press)
- Grimaldi, D. A.: Amber - Window to the Past. - American Museum of Natural History, New York 1996
- Browne, Malcolm W. (1992). "40-Million-Year-Old Extinct Bee Yields Oldest Genetic Material". New York Times. สืบค้นเมื่อ 2008-04-15.
- Manuel A. Iturralde-Vennet 2001. Geology of the Amber-Bearing Deposits of the Greater Antilles. Caribbean Journal of Science, Vol. 00, No. 0, 141-167, 2001
- Wilfred Wichard und Wolfgang Weitschat: Im Bernsteinwald. - Gerstenberg Verlag, Hildesheim, 2004,
- Poinar, G. O.: Life in Amber. - Stanford University Press, Stanford 1992
- Da Cruz, Daniel (November 1968/December). . Saudi Aramco World. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-05-05. สืบค้นเมื่อ 2008-04-15.
{{}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|date=
((help)) - Leif Brost and Ake Dahlstrom. The Amber Book, Geoscience Press, Inc., Tucson , AZ, 1996
- BBC report on Amber Room
- Jessamyn Reeves-Brown (November 1997). . Strings magazine. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-01-01. สืบค้นเมื่อ 2007-04-09.
แหล่งข้อมูลอื่น
- Farlang many full text historical references on Amber 2007-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน , , and special on .
- International Paleoentomological Society: Scientific Articles on amber and its inclusions
- Webmineral on Amber Physical properties and mineralogical information
- Mindat Amber Image and locality information on amber
- NY Times 40 million year old extinct bee in Dominican amber
wikipedia, แบบไทย, วิกิพีเดีย, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม, มือถือ, โทรศัพท์, Android, iOS, Apple, โทรศัพท์โมบิล, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, PC, พีซี, web, เว็บ, คอมพิวเตอร์
xaphn epnsakdukdabrrphkhxngyangim epnsingmikhadwysisnaelakhwamswyngamkhxngmntngaetyukhhinihm xaphnthimikhunphaphdieyiymcathuknamaphlitepnekhruxngpradbaelaxymni aemwaxaphncaimcdepnaer aetkthukcdihepnphlxyxaphnaemlnginxaphnkarcaaenkpraephthsarprakxbxinthriysutrekhmiC10H16O H2S khunsmbtisiehluxng natal natalaedng ehluxngkhrimokhrngsrangphlukimepnphlukaenwaetkeriybimmirxyaetkrxyaetkokhngewakhakhwamaekhng2 2 5khwamwawersinengadrrchnihkeh1 540 0 001 thung 0 005 imsiphnglaexiydsikhawkhwamhnaaenn1 05 1 15khwamoprngoprngiskhunsmbtixunthaptikiriyakbxxksiecn krdebsthimiekhmkhnnxy rwmthngnamn thntx xiethxr xasiotn aela krdslfurik iwif mikhwamtanthaniffasung 1018 oxhm iffasthitodyaerngesiydthanxaphntkaetngepnehriyypradbrupikhkhnad 2x1 3 niw odythwipaelwcaekhaicphidknwaxaphnekidcakkhxngtnim aetaeththicringaelw naeliyngepnkhxngehlwthiihlewiynxyuinrabbthxlaeliyngkhxngphuch khnathiyangimepnxinthriywtthuenuxxsnthankungaekhngthithukkhbxxkmaphanesllexphithieliymkhxngphuch ephraawaxaphnekhyepnyangimthiehniywnimeracungphbwaxacmiaemlnghruxaemaetstwmikraduksnhlngkhnadelkxyuinenuxkhxngmnid yangimthimisphaphepnkungsakdukdabrrphruckkninnamkhxng sikhxngxaphnmiidhlakhlaysisn prktiaelwcamisinatal ehluxng hruxsm enuxkhxngxaphnexngxacmisiidtngaetkhawipcnthungepnsiehluxngmanawxxn hruxxacepnsinatalcnthungekuxbsida sithiphbnxyidaeksiaedngthibangthikeriykwa xaphnsiekhiywaelasifahayakthimikarkhudkhnhaknmak xaphnthimikhasungmak camienuxoprngis inthangtrngknkhamxaphnthiphbknmakthwipcamisikhunhruxmienuxthubaesng xaphnenuxthubaesngmkmifxngxakaselk epncanwnmakthiruckkninnamkhxnghmaythungxaphnplxm sungaeththicringaelwkepnxaphnkhxngaeth nnexngthimakhxngchuxyangimobranepnaehlngkaenidkhxngxaphn xaphnhmaythungaexmebxrinphasaxngkvssubthxdmacakkhainphasaxarabikobranwa aexnbarkris hrux aexmebxrkris sunghmaythungwtthuthiepnnamnhxmthikhbxxkmaodywalsepirm phasaxngkvsklangaelafrngessyukhekaekhiynepn ambre swnphasalatinekaekhiynepn ambra hrux ambar epnwtthuthilxynaidaelamkthuksdipsasmtwxyutamchayhad dwykhwamsbsninkarichsphth mncungthuknamaicheriykyangimthiklayepnsakdukdabrrphsungkphbidtamchayhadidechnkn minahnkebakwahinaetkebaimephiyngphxthicalxynaid phliniphuxawuos idsngektehnsakaemlngxyuinenuxkhxngxaphndngthiphbmikarbnthukiwinhnngsuxprawtisastrthrrmchatikhxngekha odyekhaidxthibayiwepnthvsdiidxyangthuktxngwaxaphnekhymisthanaepnkhxngehlwmakxnthiihliphxhumtwaemlngiw thithaihekhaeriykmnwa hrux sungthukwnnikyngthuknamaicheriykkrdsksinik aelarwmthung skhkhiint epnsphththiicheriykpraephthkhxngxaphnody dudanlangthixaphnbxltik phasakrikeriykxaphnwa hlektron xielktrxn aelathukechuxmoyngipthiethphaehngdwngxathitysungxikchayahnungkhxngthankhux xielketxr hrux xaewkekhnenxr mnthukklawthungodythiepnipidwawtthulksnaniekhymiphuklawthungmaaelwepnkhrngaerkemuxstwrrsthi 4 kxnkhristkal khawa xielktrxn inyukhpccubnthuknamaichinpi kh s 1891 odynkfisikschawixrich odyichepnkhasphthphasakriksahrberiykxaphn sungthukaeplihepnxielktrm tamkhunsmbtithangiffasthitkhxngmnepnkhrngaerk karlngthaydwy on thwipcaichsahrbxnuphakhinxatxmthnghmdaelaichinkhwamhmayediywkb ion emuxephaxaphncanumaelathaysudcaihmekriymsungepnehtuphlthaimkhawaaexmebxrinphasaeyxrmncungmikhwamhmaywa hinihm inphasaeyxrmnichkhawa Bernstein swnphasadtchichkhawa barnsteen emuxephaxaphnthixunhphumisungkwa 200 xngsaeslesiysxaphncaslaytwraehyepnnamnkhxngxaphnehluxessethasidathiruckknwa aexmebxrokholofni hrux aexmebxrphitch emuxlalayinnamnsnhruxnamnlinsidcathaihekidnamnchkengaxaphn aexmebxrwarnich hruxkhrngxaphn aexmebxraelkh xaphncakthaelbxltikmikarsuxkhayknxyangkwangkhwangmatngaetobrankalnankwa 2 000 pimaaelw odychawphunemuxngeriykmnwa aekls dwysamarthmxngphanthaluidxyangaekw phasabxltikaelaphasalithweniyeriykxaphnwa yintaaers aelaphasaaeltewiyeriykwa dingthar sphththngsxngkhaaelarwmthungkhawa aecnthar inphasaslafthikhidwaphidephiynmacakphasafiniechiynkhawa caynitar hmaythungyangimthael xyangirktamkhnathiphasaslafthnghlayxyangechnphasarsesiyaelaphasaechkhyngkhngsngwniwsungkhaphasaslafekathithukaethnthidwykhawa ebxsthin inphasaopaelndsungidmacakphasaeyxrmn yungaelaaemlnginxaphnbxltikxayu 40 aela 60 lanpithithukthaepnekhruxngpradbrxyepnsaysrxyekhmikhxngxaphnxaphnmixngkhprakxbepnsarenuxphsm aetenuxkhxngmnkprakxbipdwysarmichnhlaychnidthilalayidinexthanxl aelakhlxorfxrm rwmthungsarthilalayimidcaphwkbithuemn xaphnprakxbipdwysaromelkulkhnadihycakkarekidphxliemxrdwykaretimxnumulxisrakhxngsardngediminklumkhxngaelbedn krdkhxmmunik khmmunxl aelaibofrmin saraelbednniepnidethxrpin C20H32 aelaithrxinsunghmaykhwamwaepnokhrngrangthangxinthriysarkhxngxlkhin 3 klumthiyxmihekidphxliemxr emuxxaphnmixayumakkhuneruxy kcamikarekidphxliemxrmakkhuneruxy echnknphrxm ipkbptikiriyaixosemxr karechuxmoyngkham aelakarcdepnwng xngkhprakxbechliythw ipkhxngxaphnekhiynepnsutrthangekhmiidwa C10H16O xaphnmikhwamaetktangipcakokhpxl karekidphxliemxrrahwangomelkulphayitkhwamkddnaelaxunhphumithaihyangimepliynipepnokhpxlkxn caknnemuxokhpxlmixayumakkhunipxiksarethxrpininenuxkhxngmncakhxy raehyxxkiptamkalewlakcathaihokhpxlepliynipepnxaphn xaphnbxltikmikhwamaetktangipcakxaphnchnidxun khxngolkdwyenuxkhxngmnmikrdsksinik txngkarxangxing thithaihxaphnbxltikepnthiruckkninnamkhxngxaphninthangthrniwithyaxaphnthiekaaekthisudphbinyukhkharbxniefxrshruxpraman 345 lanpimaaelw swnxaphnthiekaaekthisudthimiaemlngxyuinenuxkhxngmndwynnidmacakyukhkhriethechiyshruxpraman 146 lanpimaaelw aehlngxaphnthisakhythisudinechingphanichykhuxaehlnginbxltikaelaodminikn xaphnbxltikhruxskhkhiint mibnthukthangprawtisastreriykknwaxaphnprsesiy thukkhnphbepnkxnthrngmnphiwkhrukhrainthrayklxokhintthisasmtwkninthaelhruxthiruckknwa bluexirth mixayusmyoxlioksintxntninekhtsmaelndkhxngprsesiyodyinaehlngkhxmulthangprawtisastrthukeriykkhanknwa aeklssaeriy hlngpi kh s 1945 dinaednaethbnirxb emuxngekhxnichsaebrkhthukphnwkepnswnhnungkhxngaekhwnkhalininkradkhxngpraethsrsesiy sungpccubnmikarthaehmuxngxaphnknxyangepnrabbmiaebbaephn xyangirktamduehmuxnwamixaphnbangswnekidcakkarsasmtwinchwngtn khxngyukhethxrechiyri xioxsin aelakyngphbiddwyinchnhinthimixayuxxnkhunmaechnkn mikarphbesssakphuchmakmayinenuxkhxngxaphnkhnathienuxyangimyngsd xyu esssakphuchehlannphicarnaidwamikhwamekiywkhxngsmphnthkbphuchphnthuthangexechiytawnxxkaelathangtxnitkhxngxemrikaehnux idtngchuxxaphnthimiesssaksniphncakpabxltikwa iphint skhkhiinetxr aetinswnkhxngesssakimaelwbangkhnphicarnawaduehmuxnwacaimidaetktangipcakskulkhxngsnthimikartngchuxknexaiwkxnaelwthieriykknwa iphns skhkhiniefxra xyangirktamimnacaepnipidthixaphnthiphbcaekidkhuncakimsnephiyngchnidediyw enuxngcakcring aelwinenuxxaphnehlaniphbesssakimsntangskulknxyanghlakhlay xaphnodminiknthukphicarnaihepnenuxngcakimphbkrdsksinik phbmi 3 aehlngihy insatharnrthodminiknkhux thangtxnehnux aelaaelathangtawnxxk inthangehnuxphbwachnhinthimixaphnsasmxyunnepnphwkhinenuxprasm hinthraythitksasmtwbriewnsndxnsamehliympakaemna hruxaemaetlngipinthaelluk xaphnthimixayuekaaekthisudaelamikhwamaekhngthisudmacakekhtethuxkekhathangtxnehnuxkhxngphunthicakehmuxngthi aelainkhxrdilelxraesfethnthrioxnxlimiklcakemuxngaesntiexoknk xaphncakaenwethuxkekhaehlaniphbfngtwaenninenuxlikintkhxngchnhinthray mixaphnphbthangtawnxxkechiyngitkhxngemuxngaeladwyehmuxnkn epnxaphnmienuxxxnkwabangthikepraaaelaemuxnakhunmacakehmuxngaelwcaekidkarxxksiedchnsungthaihrakhathuk mikarphbokhpxldwyphbwamixayupraman 15 17 lanpi inphunthithangtawnxxkphbxaphninchnthray dinehniywpnthray aethrkslbdwylikint rwmthungchnkrwdaelachnthrayemdpun thimilksnaepnchnbang khxngxinthriywtthuaethrkslbxyudwy thngxaphnbxltikaelaxaphnodminiknepnaehlngthixudmipdwysakdukdabrrphsungepnaehlngkhxmulthimikhayingekiywkbsingmichiwitkhxngpainxdit xaphnyukhkhriethechiystxnklangmikarphbcakemuxng rthaekhnss epnxaphnthimixayupraman 100 lanpithiphbsakkhxngaebkhthieriyaelaxamibafngxyuinenuxkhxngmn caklksnasnthanphbwamikhwamiklekhiyngkbaebkhthieriyskul aelaxamibaskulaelathiidrbkaryunynsingthiekhaipxyuinenuxxaphnaemngmuminenuxxaphnColeoptera elateridae nxkcakinenuxkhxngxaphncaekbrksaokhrngsrangkhxngphuchexaiwxyangswyngamaelw yngmikarphbsakstwxun xyangechnsakehluxkhxngaemlng aemngmum aexnnalid kb stwphwkkungkngpu marine microfossils aelasingmichiwitelk xun sungthukcbyudiwdwyphiwehniyw cnfngaennekhaipxyuinenuxkhxngyangiminkhnathiyngepnkhxngihlhnudxyu okhrngsrangthangxinthriyekuxbthnghmdcahayipthukthingiwephiyngchxngophlngklwngethannaelaxacphbrxngrxykhxngsarikhtinxyubang bangkhrngkphbesnkhnaelaaephngkhnpraktxyudwy mkphbesschinswnkhxngimthiyngthukrksaenuximexaiwxyangdiinenuxkhxngyangim bangkhrngkphbib dxk aelaphlinsphaphthismburndieyiym xaphnxacphbmilksnakhlayhydnahruxepnlaeriywyawinlksnathiekidcakkarhydyxylngmacakrxyaephlkhxngtnim nxkehnuxcakyangimcaihliptamphiwkhxnglatnimaelw yangimyngxacihlipinruklwngaelarxyaetkkhxngtnimthithaihsamarthphthnaepnxaphnthimiruplksnaimaennxn karphthnathiphidprktikhxngyangimeriykwa skhkhionsis mkphbmimlthinpapnxyuinenuxkhxngxaphnodyechphaaxyangyingemuxyangimhydlngipbnphundinthicathaihxaphnnnirkhanxkesiycakkarnaipthanamnchkengaaelaeraeriykxaphnthimimlthinniwa efxrniss karmiaeriphirtxyudwyxacthaihxaphnmisixmnaengin xaphnthieriykknwaekidcakmilikintepnmlthin xaphnobni milksnakhunmwipcnthungmifxngxakaselk inenuxkhxngmn xaphnthioprngaesngemuxnaipkhdphiwaelwcaimthaihoprngiskhunmaesmxipdwymimlthinthipnepuxn mikarphthnaethkhnikhkartrwcsxbxaphnthikhunkhnaelathubaesngephuxhasingthiekhaipxyuinenuxxaphnidodykarichrngsiexksthimikhwamkhmchdlaexiydsunginyuorepiyn sinokhrtrxn erdiexchn aefsiliti mikarkhnphbsakdukdabrrphkhxngstwimmikraduksnhlngekuxb 360 chininenuxxaphnthubaesngcakemuxnginfrngess phbtwtxobran aemlngmipik md aelaaemngmumodywdkhnadidephiyngimkimilliemtr saksingmichiwitthithuktidkbxyuinenuxxaphnthubaesngehlannsamarththuksrangepnphaphsammitiphanekhruxngimokhrotkraffithithaihehnraylaexiydidthungradbmatraswnimokhrmietxrthiediyw rupthrngcalxngsammitikhyaykhnadihihykhunthadwyphlastiksamarththuksrangkhunmaeliynaebbsaksingmichiwitcringthixyuinenuxxaphnephuxichepnsuxthdaethninkartngchuxsayphnthuihmkhxngsakdukdabrrphinenuxxaphnnnidaehlngxaphnxaphnbxltik hyingsawchawlithweniyinchudpracachatiphrxmsaysrxyxaphn xaphnbxltikphbkracaytwkwangkhwangkhrxbkhlumphunthikwangkhxngyuorptxnehnuxaelaaephxxkmathangtawnxxkthung xaphnbxltikmiswnprakxbkhxngkrdsksinikxyuinsdswnpramanrxyla 3 8 sungepnlksnakhxngxaphnthimikhwamkhunmwhruxthieriykwa xaphnobni klinhxm rakhayekhuxngthiplxyxxkmacakkarephaepnkhxngkrdchnidniepnhlk xaphnbxltikmikhwamaetktangipcakxaphnxun trngthimikrdsksinikaelaepnthimakhxngchux skhkhiint esnxkhunodysastracaryecms dwikt dana aelapccubnkichekhiynknthwipinthanachuxthangthangwithyasastrsahrbxaphnprsesiyn skhkhiintmikhwamaekhngrahwang 2 3 sungkhxnkhangcaaekhngkwayangimklayepnsakdukdabrrphxun mikhwamthwngcaephaarahwang 1 05 thung 1 10 ekhruxngmuxchnidhnungthiichinkarwiekhraahxaphnbxltikkhux ekhruxngmuxninxkcaksamarthaeykaeyakhwamaetktangrahwangxaphnbxltikxxkcakxaphncakaehlngxun iddwykhakardudsbkharbxnilcaephaaaelw yngsamarthtrwccbxayusmphththkhxngxaphnhnung iddwy xyangirktamnkwithyasastridchiihehnwakrdsksinikdngklawimichepnxngkhprakxbtngtnkhxngxaphnbxltikaetepnphlphlitcakkarslaytwkhxng aemwaxaphncaphbidtamchayfngkhxngthaelbxltikaelathaelehnuxaetphunthiphlitxaphnswnihymacakaesmebiyhruxtamchayfngkhxngemuxngekhxnichsaebrkhinprsesiysungepnswnhnungkhxngrsesiymatngaetpi kh s 1945 pramanrxyla 90 khxngxaphnolkidmacakaekhwnkhalininkradkhxngrsesiyinthaelbxltik esschinkhxngxaphnthihludxxkmacakitthxngthaelthukphdkhunmadwyaerngkhlunaelaipsasmtwthichayfng bangkhrngnkwicykluylngipinthaelphrxmtakhaythiichlakdungsahraythaelkcamixaphntidkhunmaid hruxbriewnnatun xacicheruxaelnxxkipaelwkhradtkexaxaphnkhunmacakrahwangokhdhin nxkcaknixaccangnkpradanangmlngipekbxaphninthithinalukmakkhun khrnghnungekhymikarkhudhaxaphnitthaelxyangcringcngthiodysaetnetiynaelaebkhekxrphxkhaxaphnchawekhxnichsaebrkh inpccubnmikarthaehmuxngxaphnknxyangkwangkhwang kxnhnanimikarthaehmuxngepidephuxkhudhaxaphnaetpccubnmikarthaehmuxngitdindwy kxnthrngmncaktxngplxdcakenuxprasanaelapldswnthubaesngxxkipsungxacthaidodykarekhyathngthrngkrabxkthibrrcuthrayaelana xaphnthihludcakphunthaelcasuyesiyepluxknxkxxkipaetmkphbphunphiwkhxngxaphnepnrxykhidkhwnepnphunphiwdancakkarklingipmabnphunthray nbtngaetthimikarcdtngesnthangsayxaphnthaihxaphnepnthiruckkninnamkhxng sungpccubnkmikareriykkndwywa thaihekidphlkrathbxyangihyhlwngthngthangesrsthkicaelawthnthrrm xymnixaphnaelaekhruxngpradbxaphnthuknaesnxaeknkthxngethiywinrankhaykhxngthiralukthnghlaysungthuxepnexklksnoddednaelaepnmrdkthangwthnthrrmkhxnglithweniy emuxngchaythaelxyangmikarkxsrangthimikarnaesnxeruxngrawkhxngxaphniw xaphnsamarthphbidinaeltewiy ednmarkh thangehnuxkhxngeyxrmni opaelnd aelarsesiynbtngaetthirsesiyidphnwkexaprsesiyekhaipxyuinkarpkkhrxnginpi kh s 1945 xaphnodminikn xaphnodminiknaetktangipcakxaphnbxltikdwyepnxaphnoprngaesngaelamkphbsakdukdabrrphxyudwy thaihsamarthruxfunrabbniewsninxditidxyanglaexiydkhxngpaekhtrxnthisuysinipaelwmaepnewlanan yangimcakphuchchnidthisuyphnthuipaelwkhxngnbepnaehlngyangimkhxngxaphnodminiknaelaxaphnthnghmdxacphbinekhtrxn xaphnchnidniimepnphwkaetcaepnphwk inthangtrngknkhamkbxaphnbxltik xaphnodminiknintladolkepnxaphnthrrmchatimacakehmuxngodytrngaelaimidmikarprbaetngepliynaeplngid thngthangkayphaphaelathangekhmi xaphnodminiknnimixayumakthung 40 lanpi xaphnodminiknthnghlaycaeruxngaesng caphbepnsinaenginidyakmak mnepliynepnsinaengininaesngxathitythrrmchatiaelaaehlngaesngxun thimirngsixultraiwoxeltthnghmdhruxbangswn aesngxultraiwoxeltsungepnaesngkhlunyawmikhunsmbtisathxnaesngidxyangrunaerngkhuxaesngsikhawekuxbthnghmd pihnung mikarkhudkhnphbxaphnchnidniephiyngpraman 100 kiolkrmethannsungthuxwaepnxaphnthimikhasungaelamirakhaaephng xaphnodminiknaelaodyechphaaxyangyingxaphnodminiknsinaenginmikarthaehmuxngepidknaebbimmikarwangaephn sungmixntraytxkhnnganehmuxngsungmakthitxngesiyngthiphnngehmuxngxacthlmlngmathbrangehlakhnnganid ehmuxngepidaebbniepnkarkhudbxehmuxngdwyekhruxngngay thihaid xacerimtndwykarichmid aelaxactamdwy phlw esiym aechlng aelakhxn odycakhudihluklngipethathicakhudidhruxethathicaplxdphy bangkhrnglngipinaenwding bangkhrngkhkthisthangipinaenwrab aetimekhymikarwdkhanwnid cathakarkhudkhdokhngipmaipthiechingekhabang dingluklngipbang hruxxaccaipbrrcbkbhlumxun id khudtrngekhaipcnxacipophlxikaehnghnungodyimidkhaeniw nxynkthikhnadkhxnghlumkhudcamikhnadihyephiyngphxthicayunxyuidhruxxaccamiechphaathitrngthangekhaethann khnnganehmuxngcakhlanekhaip ichmuxcbaechlng phlw hruxmidthimidamsn xaphnthiphbimkhaytxodytrngepnwtthudibthrrmchatikxaccatdhruxkhderiybodyimmikarprungaetngid ephimetim odythwipaelwcaichxaphnodminiknepnekhruxngpradbaelaxymni khnathisisnaelasingthixyuinenuxkhxngxaphncaephimmulkhaihmakyingkhunthaihmirakhaaephngepnthihmaypxngephuxkarcdaesdngthngkhxngnksasmswntwaelakhxngphakhrth intawnxxkiklidmikarnaexaxaphnsinaenginthihayakmakipekaaslkepnchinnganthangsilpa nxkcakniidmikarnaexaxaphnsinaenginipthaepnxymnidwykhunsmbtieruxngaesngtamthrrmchatiphayitaesngxultraiwoxelt inolkkhxngchawxislam mikarnaexaxaphnodminiknodyechphaaxyangyinglukpdxaphnsinaenginipichprakxbkarswdmntephuxkarphxnkhlaykhwamekhriyd aehlngxun aehlngsasmtwkhxngxaphnmikarphbidthwolk bangaehngmixayuekaaekkwaaehlngthiruckkndiinaethbthaelbxltikaelainsatharnrthodminiknaelabangkmixayuxxnkwa xaphnbangaehngmixayuekaaekidthung 345 lanpi nxrthxmebxraelnd shrthxemrika aehlngxaphnthiimkhxycaepnthiruckknxyuinyuekhrninphunthipabriewnekhtaednowlin opelsi dwyxaphninphunthinixyuthiradbtun thisamarthkhudkhunmaidephiyngichekhruxngmuxngay aelakthaihngayinkarlklxbkhudkhnphayitkarpkkhlumdwypathub xaphninyuekhrnnimihlakhlaysisnaelaekhythuknaipichptisngkhrnhxngaexmebxrinphrabrmmharachwngkhxngckrphrrdiniaekhthirininkrungesntpietxrebxrk dudanlang eruxsaephathacakxaphnthnghmdinrankhaykhxngcharwyaehnghnung xaphnchinklmmnprktimikhnadelk aetkphbepnchinkhnadihy id thixacphbidinbriewnchayfngdantawnxxkkhxngxngkvsthiepnipidwathukchakhunmacakaehlngitthaelehnux thiepntaaehnngthiruckkndithisud aetkphbidinswnxun khxngchayfngnxrfxlkh xyangechnthi rwmipthungthi aelain aelathiikllngipthangtxnitthungin khxngxngkvs khnathikhunipthangtxnehnuxnnruckkninyxrkechxr xikdanhnungkhxngthaelehnuxmikarphbxaphnhlayaehngtamaenwchayfngkhxngenethxraelndaelaednmarkh bnchayfngkhxngthaelbxltikimidphbechphaaineyxrmniaelaopaelndethannaetyngphbxyuthangtxnitkhxngswiedninebxrnohlmaelahmuekaaxun aelarwmipthungthangtxnitkhxngfinaelnd aehlngxaphninthaelbxltikaelathaelehnuxbangaehngepnthiruckkninsmykxnprawtisastraelwaelanaipsukarkhakhaykbthangtxnitkhxngyuorpphanesnthangsayxaphn xaphnthuknaipthiinthaelda pccubnkhux inthaelemdietxrereniyn aelathiswnplaykhxngaelacakcudsunyklangnixaphnthukaephrkracayipthwkhxngolkyukhkrikobran mikarphbxaphninswitesxraelnd xxsetriy aelafrngess xaphncakethuxkekhaaexlpkhxngswitsmixayupraman 55 200 lanpi aelaxaphncakkxllingmixayupraman 225 231 lanpi okhpxl siemtit mixayupraman 10 20 lanpi inaexfrikamikarphbokhpxlinpraethsaenwaenwchayfngkhxngaexfrikatawnxxkaelaaexfrikatawntkodyechphaaxyangyinginmadakskar xaphnmadakskarmixayuephiyng 1 000 10 000 piethannthiprakxbipdwyyangimsnthiaekhngtw incieriykphbxaphndwyehmuxnknsungmixayupraman 60 lanpi xaphnkphbidinexechiyodyechphaaxyangyinginphmathieriykwaebxrmit mixayupraman 50 lanpiaelamixayu 130 135 lanpi xaphninekhtthaelxxsetreliyphbidinniwsiaelndaelabxreniyw mixayu 20 60 aela 70 100 lanpi xaphnbxreniywoprngiskhdphiweriybcaksabar maelesiy xaphnphbidinshrthxemrikaepnhyxmelk xyuinthraysiekhiywinniwecxrsiyaetmikhathangesrsthkicnxy xaphnyukhkhriethechiystxnklangkphbin rthaekhnss mnmikhanxyinkarthaepnxymni aetmikhaxyangyingtxnkchiwwithya aehlngkhxngxaphnnixyuitthaelsabthimnusykhudkhun xaphneruxngaesngkphbinrththangtxnitkhxnginemksiokaelathukthaepnxymniaebbxayaekhtching inxemrikaklangmixaryathrrmthimikarthaehmuxngxaphnemux 3 000 pikxnkhristkal inemksiokmitananthihlakhlaythiklawthungkarichxaphninkarpradbtkaetng aelaichinkarldkhwamekhriydsungepnkareyiywyarksaaebbthrrmchati khnathixinodniechiykmiaehlngxaphnthixudmsmburnaehnghnungodyphbepnessxaphnkhnadihythikhudkhunmacakchwaaelabahlikarprbsphaphxaphnxaphnkhnadesnphansunyklang 12 sm orngnganxaphninewiynnasungichxaphnsicang inkarphlitklxngyasubaelaxupkrnkarsubbuhrixun odykarklungaelakhdphunphiwdwysarfxkkhawaelanahruxhinphu kbnamn thaysudthaihepnmnengaodykarkhddwyphaskhladnum emuxkhxy ephimkhwamrxninxangnamncathaihxaphnxxnnumaelayudhyun xaphnsxngchinxachlxmrwmepnchinediywknemuxthadwynamnlinsidlngbnphiwkhxngmn ihkhwamrxn aelwkdxaphnthngsxngekhahaknkhnathiyngrxnxyu xaphnthimienuxkhunxaciskhuninxangnamnemuxnamnekhaipetimetmruchxngwangthnghlay kxnnieraxackhwangessxaphnelk thingiphruxxacichthaepnephiyngnamnchkengaaetediywnimikarnaipichinkarphlithrux odykhxy ihkhwamrxnkbxaphnaelwdudxakasxxk bibxdihxaphnepnenuxesmxdwyekhruxngxdihdrxlik xaphnthixxntwcathukkddwyaerngekhaipinrukhxngaephnolha xaphnthiidnimikarnaipichknxyangkwangkhwangsahrbthaxymnirakhathukaelawsduthaxupkrnsubbuhri xaphnxdnimiprakaysiaewwwawemuxtxngaesngophlairs xaphnxacthukthaethiymiddwyyangimxun echnaela rwmthungphwkhruxaemaetaekw xaphnbxltikbangkhrngkmikarthasiethiymaetkyngkhngeriykknwaxaphnaeth mikarphbbxykhrngthixaphn odyechphaaxyangyingthimiaemlngxyuinenuxkhxngmn thukthaethiymkhundwywsduersinphlastik mikarthdsxbngay dwykarichekhdhmudrxn smphslngipbnphunphiwwtthuaelathdsxbwamiklinkhxngyangimlxykhunmahruxim thaimkthuxwaepnwtthuthaethiym xyangirktamkarthdsxbnixachakhxsrupimidhakphiwkhxngwtthuthaethiymnithukekhluxbdwyyangimaeth bxykhrngthikarthaethiymcaehnaemlngxyuinenuxwtthuinthathangthismburnaebbekinipsilpaaelaekhruxngpradbcakxaphnhinxaphnthiyngimidkhd xaphnthuxepnwtthuthaekhruxngpradbthimikhamakxnhnungthiyxnyukhklbipyawnanmak dngechn mikarphbxaphnxyuinsusanmaysieniyn xaphnepnthiruckkninklumchnthixasyxyuinthaelsabkhxngswitesxraelnd mikarphbepnsakehluxyukhnioxlithikinednmarkh khnathiinxngkvsmikarphbxaphnxyuinhlumfngsphyukhbrxns thwyxaphnaehngemuxngohf mikarkhnphbthwyibhnungthacakxaphninsusanobranyukhbrxnsthiemuxngohf inxngkvs thiediywnithukekbrksaiwthiphiphithphnthibrthtn mikarkhnphblukpdthacakxaphnthitksubthxdmacakchnephaaexngokl aesksxnthangtxnitkhxngxngkvs xaphnthuxepnsingmikhathithuxwaepnekhruxngrangaelayngechuxknxikwamisrrphkhuninkareyiywyarksaorkhphy xaphnthukichthalukpdaelaekhruxngpradb thathisubbuhriaelaklxngyasub phwketirkthuxknwaxaphnmikhaepnphiessodyklawknwasamarthpxngknkartidechuxidemuxichthxthacakxaphntxcakpakkhnhnungipthipakxikkhnhnung xaphnthimikhayingthangtawnxxkkhuxxaphnthikhxnkhangkhunmwmisiehluxngfangxxn xaphnkhunphapheyiymcathuksngipewiynnaephuxphlitxupkrnsahrbsubya hxngxaphnekhyepnhxngthisrangkhundwyxaphnhnkthung 6 tnenuxthi 55 tarangemtr srangkhuninpi kh s 1701 tamphrarachbychakhxngkstriyprsesiy efrdrich wilehlm txmaidthwayepnkhxngkhwyaekphraecasaraehngrsesiy pietxrmharach hxngxaphnnithuksxniwihphnsaytacakkarbukrukkhxngkxngkalngnasiinpi kh s 1941 phuekhaipkhnhainprasathkhthrin aelaidthxdxxkipaelwyayipekbiwthiemuxngekhxnichsaebrkh xaircaekidkhunkbhxngxaphnnihlngcaknnyngimepnthichdecnaetmnxacthukthalayipemuxkhrngrsesiyephapxmprakarkhxngeyxrmnisungepnsthanthiekbrksahxngxaphnniaelaidsuyhayipaelw odyidmikarsrangkhunihminpi kh s 2003 hxngxaphnthuksrangkhuncak xaphnsamarthnaipichthaswnkhxngfrxkkhxngkhnchkkhxngiwoxlin thukkhidkhnmxbhmaykhunmaodyeknnadi filiomnxf aelaphlitkhunodychangthakhnchkiwoxlinradbfimuxkhruchawxemriknhlngcaknnduephimesnthangsayxaphn hxngxaphnxangxingGrimaldi D 2009 Pushing Back Amber Production Science 326 5949 51 2 Bibcode 2009Sci 326 51G doi 10 1126 science 1179328 PMID 19797645 S2CID 206522565 King Rev C W 1867 The Natural History of Gems or Decorative Stones Cambridge UK Amber Chapter Online version 2007 09 29 thi ewyaebkaemchchin Susie Ward Aber Emporia State University khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2007 04 28 subkhnemux 2007 05 11 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2010 11 14 subkhnemux 2009 03 29 Assignment of vibrational spectra of labdatriene derivatives and ambers A combined experimental and density functional theoretical study Manuel Villanueva Garcia Antonio Martinez Richa and Juvencio Robles EJ 1567C pp 449 458 Online Article Lecture at the university of cologne Langenheim Jean 2003 Plant Resins Chemistry Evolution Ecology and Ethnobotany Timber Press Inc ISBN 0 88192 574 8 Howard Stableford BBC Radio 4 amber http db bbc co uk radio4 science amber shtml 2006 02 12 thi ewyaebkaemchchin http www ucmp berkeley edu museum 171online PB171BMWPG1 html Benjamin M Waggoner Bacteria and protists from Middle Cretaceous amber of Ellsworth County Kansas from PaleoBios Volume 17 Number 1 Pages 20 26 July 13 1996 Scientist Frog could be 25 million years old Girard V Schmidt A Saint Martin S Struwe S Perrichot V Saint Martin J Grosheny D Breton G Neraudeau D 2008 Evidence for marine microfossils from amber Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 105 45 17426 17429 Bibcode 2008PNAS 10517426G doi 10 1073 pnas 0804980105 PMC 2582268 PMID 18981417 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2008 12 19 subkhnemux 2009 03 29 BBC News Secret dino bugs revealed 1 April 2008 Rottlaender 1970 khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2007 08 11 subkhnemux 2009 03 29 George Poinar Jr and Roberta Poinar 1999 The Amber Forest A Reconstruction of a Vanished World Princeton University Press ISBN 0 691 02888 5 Grimaldi D A Amber Window to the Past American Museum of Natural History New York 1996 Browne Malcolm W 1992 40 Million Year Old Extinct Bee Yields Oldest Genetic Material New York Times subkhnemux 2008 04 15 Manuel A Iturralde Vennet 2001 Geology of the Amber Bearing Deposits of the Greater Antilles Caribbean Journal of Science Vol 00 No 0 141 167 2001 Wilfred Wichard und Wolfgang Weitschat Im Bernsteinwald Gerstenberg Verlag Hildesheim 2004 ISBN 3 8067 2551 9 Poinar G O Life in Amber Stanford University Press Stanford 1992 Da Cruz Daniel November 1968 December Saudi Aramco World khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2008 05 05 subkhnemux 2008 04 15 a href wiki E0 B9 81 E0 B8 A1 E0 B9 88 E0 B9 81 E0 B8 9A E0 B8 9A Cite web title aemaebb Cite web cite web a trwcsxbkhawnthiin date help Leif Brost and Ake Dahlstrom The Amber Book Geoscience Press Inc Tucson AZ 1996 ISBN 0 945005 23 7 BBC report on Amber Room Jessamyn Reeves Brown November 1997 Strings magazine khlngkhxmulekaekbcakaehlngedimemux 2007 01 01 subkhnemux 2007 04 09 aehlngkhxmulxunwikimiediykhxmmxnsmisuxthiekiywkhxngkb xaphn Farlang many full text historical references on Amber 2007 09 27 thi ewyaebkaemchchin and special on International Paleoentomological Society Scientific Articles on amber and its inclusions Webmineral on Amber Physical properties and mineralogical information Mindat Amber Image and locality information on amber NY Times 40 million year old extinct bee in Dominican amber bthkhwamthrniwithyaniyngepnokhrng khunsamarthchwywikiphiediyidodykarephimetimkhxmuldk