สภาสูง

สภาสูง (อังกฤษ: upper house) เป็นชื่อเรียกสภานิติบัญญัติสภาหนึ่ง บางประเทศอาจมีสภานิติบัญญัติสองสภาประกอบกันเป็นรัฐสภา อีกสภาหนึ่งเรียก สภาล่าง ซึ่งบางประเทศอาจมีแต่สภาล่างทำหน้าที่สภานิติบัญญัติ ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับการกำหนดขององค์อธิปัตย์ในประเทศนั้น ๆ สำหรับประเทศไทยมีสองสภา สภาสูงเรียก วุฒิสภา สภาล่างเรียก สภาผู้แทนราษฎร ทั้งสองสภารวมกันเรียกว่า รัฐสภา

ลักษณะทั่วไปของสภาสูง

ระบบรัฐสภา

ในประเทศที่ใช้ระบบรัฐสภา เช่น ประเทศไทย ประเทศอังกฤษ สภาสูงมีหน้าที่ตรวจสอบกฎหมายที่รัฐบาลหรือสภาล่างประกาศใช้ในสถานการณที่มีความจำเป็นรีบด่วน, มีหน้าที่ให้ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการปรับปรุงแก้ไขร่างกฎหมาย ซึ่งสภาล่างอาจไม่ปฏิบัติตามก็ได้ เช่น สภาขุนนาง (สภาสูง) ของอังกฤษ ที่กฎหมายไม่ให้อำนาจในการยับยั้งร่างกฎหมาย เพียงแต่มีอำนาจในการถ่วงการพิจารณาเอาไว้เพื่อให้รัฐบาลหรือสภาล่างนำกลับไปพิจารณาอีกครั้ง ทั้งนี้ แม้สภาสูงจะไม่มีอำนาจเช่นว่า แต่บรรดาสภาสูงส่วนใหญ่ก็อาจขอให้สภาล่างนำร่างกฎหมายกลับไปพิจารณาใหม่ได้ เพื่อเป็นการปกป้องสิทธิและเสรีภาพของพลเมืองจากการออกกฎหมายโดยไม่มีความรอบคอบ

ในประเทศที่ใช้ระบบดังกล่าว มักเห็นว่าสภาสูงเป็นที่ปรึกษา หรือเป็น "บรรณาธิการ" พิจารณาร่างกฎหมาย ด้วยเหตุนี้ อำนาจในทางนิติบัญญัติของสภาสูงจึงมีจำกัด คือ

• ไม่มีอำนาจควบคุมฝ่ายบริหาร (บางประเทศ) เช่น ในประเทศไทย วุฒิสภามีอำนาจตั้งกระทู้ถามรัฐบาลเกี่ยวกับการดำเนินการต่าง ๆ ได้ เพื่อให้เป็นไปตามนโยบายของรัฐบาล และในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของรัฐสภา สมาชิกวุฒิสภามีอำนาจลงมติไม่ไว้วางใจรัฐบาล หากพบว่ารัฐบาลปฏิบัติการไม่เป็นไปตามนโยบาย ซึ่งอาจนำไปสู่ความระส่ำระสายของรัฐบาลและการยุบสภาผู้แทนราษฎรได้

• มีอำนาจน้อยในการเสนอกฎหมาย เช่น ในประเทศไทย วุฒิสภาไม่อาจเสนอร่างกฎหมายให้รัฐสภาพิจารณาได้ แต่ในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของรัฐสภา วุฒิสภามีหน้าที่วิจารณ์ แก้ไข และพิจารณาให้ความเห็นชอบร่างกฎหมายที่เสนอมา

• ไม่มีอำนาจในการยับยั้งการออกกฎหมาย (ยกเว้นบางประเทศ) โดยเฉพาะเกี่ยวกับร่างกฎหมายด้านการเงิน เช่น ร่างพระราชบัญญัติหรือรัฐบัญญัติงบประมาณ แล้ว สภาสูงไม่อาจเปลี่ยนแปลงแก้ไขจำนวนเงินที่กำหนดไว้ในร่างกฎหมายได้เลย แต่คงมีอำนาจในการพิจารณาอยู่ (ดูตัวอย่างใน เหตุการณ์วิกฤติทางด้านรัฐธรรมนูญของออสเตรเลีย เมื่อ พ.ศ. 2519 (1975 Australian Constitutional Crisis)

อย่างไรก็ดี สภาสูงแห่งบางประเทศหรือบางรัฐก็มีอำนาจมากกว่าที่ระบุไว้ข้างต้น เช่น มีอำนาจในการเสนอร่างกฎหมายให้รัฐสภาพิจารณา (ส่วนใหญ่ไม่รวมกฎหมายงบประมาณและการเงิน) กับทั้งบางครั้งรัฐธรรมนูญของบางประเทศอาจกำหนดให้สภาสูงมีอำนาจแก้ไขภาวะทางตันทางการเมืองก็มี

ในระยะหลัง ในบางประเทศมีการยุบเลิกสภาสูงเสีย เนื่องจากไม่เห็นความสำคัญของสภาสูงอีกต่อไป อนึ่ง การร่างรัฐธรรมนูญของหลายประเทศตั้งแต่ทศวรรษที่ผ่านมา มักกำหนดไม่ให้สภาสูงเข้าไปยุ่งเกี่ยวกับการบริหารงานของฝ่ายบริหาร เพื่อไม่ให้สมาชิกสภาสูงฝักไฝ่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ซึ่งอาจเป็นผลเสียได้

ระบบประธานาธิบดี

ในประเทศที่ใช้ระบบประธานาธิบดี สภาสูงมีอำนาจหน้าที่เช่นเดียวกับในประเทศที่ใช้ระบบรัฐสภา แต่มักได้รับอำนาจเพิ่มเติมเพื่อชดเชยข้อจำกัด เช่น

• มีอำนาจในการให้ความเห็นชอบในการแต่งตั้ง ถอดถอน หรือโยกย้ายข้าราชการระดับสูง

• มีอำนาจเบ็ดเสร็จในการให้สัตยาบรรณ ตลอดกระทำนิติกรรมที่ผลผูกพันประเทศ

สภานิติบัญญัติ (Legislative Council) - ใช้ในบางประเทศ

สภาซีแนดอีแรน (Seanad Éireann) แห่งสาธารณรัฐไอร์แลนด์ (มีขึ้นตั้งแต่ พ.ศ. 2462 - ปัจจุบัน)

สภาขุนนาง (House of Lords) แห่งสหราชอาณาจักร

ช็องบร์เดแปร์ (Chambre des Pairs, สภาขุนนาง) แห่งประเทศฝรั่งเศส (มีขึ้นตั้งแต่ภายหลังการฟื้นฟูราชสำนักในสมัยราชวงศ์บูร์บอง)

สภาแมกเนตส์ หรือ Főrendiház แห่งราชอาณาจักรฮังการี

ที่ประชุมปรึกษาทางการเมืองแห่งประชาชนจีน (Chinese People's Political Consultative Conference, จีน 中国人民政治协商会议) (ไม่มีอำนาจนิติบัญญัติ, เป็นแต่ที่ปรึกษา)

สภาเอร์สต์คาเมอร์ (ดัตช์ Eerste Kamer, แปลว่า สภาแรก) แห่งประเทศเนเธอร์แลนด์ (บางครั้งใช้คำว่า Senaat)

สภาชูรา (Shura Council, แปลว่า สภาที่ปรึกษา) แห่งอียิปต์

สหพันธรัฐสภาแห่งรัสเซีย (Federation Council of Russia)

สภาบุนเดสแรตแห่งเยอรมัน (Bundesrat, แปลว่า สภาแห่งสหพันธรัฐ)

รัฐสภาแห่งออสเตรเลีย(Council of States of Australia)

ราชยสภาแหงอินเดีย (Rajya Sabha)

ราชมนตรีสภา (参議院 ซังงิ-อิง) แห่งญี่ปุ่น

สภาแห่งชาติ (National Council) แห่งสโลวีเนีย

วุฒิสภาแห่งโซมาลีแลนด์ (House of Elders of Somaliland) - สภาสูงของสาธารณรัฐโซมาลีแลนด์ สภาสูงนี้มีรูปแบบเหมือนสภาขุนนางในสหราชอาณาจักร อนึ่ง ประเทศนี้ยังไม่ได้รับการรับรองจากนานาชาติ

ดูเพิ่ม

• วุฒิสภา
• สภาล่าง
• รายชื่อสภานิติบัญญัติของชาติต่าง ๆ (List of national legislatures)