ศาสนาฮินดูแบบบาหลี

ศาสนาฮินดูแบบบาหลี (อินโดนีเซีย: Agama Hindu Dharma) หรือ ลัทธิวารีศักดิ์สิทธิ์ (อินโดนีเซีย: Agama Tirtha) เป็นศาสนาฮินดูรูปแบบหนึ่งที่ปฏิบัติในกลุ่มชาวบาหลีบนเกาะบาหลีในประเทศอินโดนีเซีย อันมีความแตกต่างจากศาสนาฮินดูสายหลักคือมีการสักการะผีพื้นเมือง บูชาผีบรรพบุรุษ และเคารพพระโพธิสัตว์ซึ่งเป็นของคติทางศาสนาพุทธด้วย แม้ว่าประชากรส่วนใหญ่ของประเทศอินโดนีเซียจะนับถือศาสนาอิสลามและคริสต์ แต่ชาวบาหลียุคปัจจุบันยังคงยึดมั่นในหลักธรรมของตนและยังประกอบพิธีกรรมทางศาสนาอย่างฮินดูอยู่

สตรีบาหลีขณะประกอบพิธีกรรมทางศาสนาที่อูบุดก่อนถวายของบูชาแด่เทพเจ้า

ปัทมาสน์ที่ประทับของอจินไตย (เทพฮินดู)

ประวัติ

ศาสนาฮินดูเข้าสู่อินโดนีเซียตั้งแต่ศตวรรษแรกโดยชาวอินเดียที่เข้ามาค้าขาย ก่อนถูกแทนที่โดยศาสนาพุทธที่กลายเป็นศาสนาหลักของเกาะสุมาตราและชวา แต่ภายหลังการเข้ามาของศาสนาอิสลามช่วงศตวรรษที่ 14 และด้วยอุปสรรคทางวัฒนธรรมบางประการ จึงทำให้บาหลีเป็นแหล่งพักพิงสุดท้ายของชาวฮินดูยุคก่อนและประชากรส่วนใหญ่ของบาหลียังคงเป็นฮินดูมาจนถึงปัจจุบัน นอกจากนี้ยังมีชุมชนชาวฮินดูจำนวนมากอาศัยอยู่บริเวณหมู่เกาะขนาดน้อยทางตะวันออกของเกาะชวา ส่วนบริเวณเกาะชวาทางฝั่งตะวันออกสุดของเกาะก็ยังมีหมู่บ้านฮินดูกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป

หลักธรรม

หลักธรรมทางศาสนาขั้นพื้นฐาน หากประพฤติดีปฏิบัติชอบจะเรียกว่า ธรรมะ หากประพฤติชั่วจะเรียกว่า ชาวฮินดูจึงต้องมุ่งแสวงหาความสมดุลกันระหว่างธรรมะและอธรรมดังกล่าวจึงจะหลุดพ้นจากการเวียนว่ายตายเกิด และบรรลุสิ่งที่สูงสุดคือ โมกษะ

ศาสนาฮินดูแบบบาหลีแบ่งจักรวาลวิทยาออกเป็นสามภพคือ สวรรค์ (suarga ซูวาร์กา) อันเป็นที่พำนักของทวยเทพ โลก (buwah บูวะฮ์) เป็นที่อยู่ของมนุษย์ และนรก (bhur บูร์) เป็นที่อยู่ของปีศาจและวิญญาณของมนุษย์ประพฤติชั่วที่ถูกลงทัณฑ์ เปรียบได้ถึงร่างกายของมนุษย์สามส่วน คือ ศีรษะ ร่างกาย และเท้า และยังพบตามศาลพระภูมิต่าง ๆ นอกเรือนชานของชาวบาหลี

เทพเจ้า

ชาวฮินดูแบบบาหลีจะมีการนมัสการพระพรหม พระศิวะ และพระวิษณุตามคติดั้งเดิมของศาสนา แต่มีเอกลักษณ์พิเศษคือมีเทพพื้นเมืองเพิ่มเข้าไปด้วย หนึ่งในนั้นคือซังฮฺยังวีดี (Sang Hyang Widhi) หรือ อจินไตย (Acintya) เป็นหนึ่งในเทพเจ้าตามคติบาหลี และต่อมาได้นับถือเป็นเทพเจ้าสูงสุดเพียงพระองค์เดียวตามหลักปรัชญาปัญจศีลของประเทศอินโดนีเซีย โดยซังฮฺยังวีดีหรืออจินไตยจะมีที่ประทับเรียกว่า ปัทมาสน์ (padmasana ปัดมาซานา) ซึ่งมีลักษณะเป็นเก้าอี้ว่างเปล่า พบได้ทั่วไปตามบ้านเรือนและศาสนสถานต่าง ๆ

นอกจากอจินไตยแล้ว คติฮินดูแบบบาหลียังมีเทพเจ้าอีกจำนวนมากหาคณานับ อาทิ เทพเจ้าแห่งข้าวหรือเทวีศรี หรือแม้แต่เทพเจ้าแห่งขุนเขาหรือมหาสมุทรก็มี โดยชาวบาหลีเชื่อว่าเทพเจ้าจะสถิตอยู่ยอดเขาสูง พื้นดินคือที่อยู่ของมนุษย์ และมหาสมุทรคือที่สถิตของวิญญาณร้าย ด้วยเหตุนี้ชาวบาหลีจึงสร้างวัดบริเวณกึ่งกลางระหว่างภูเขาและทะเลเพื่อป้องกันภยันตรายต่าง ๆ

นักบวช

นักบวชของศาสนาฮินดูแบบบาหลี แบ่งออกเป็นสามระดับ ได้แก่

1. เปอดันดา (pedanda) คือนักบวชชั้นสูง เป็นบุคคลวรรณะพราหมณ์ (ทวิชาติ)
2. เปอมังกู (pemangku) คือนักบวชประจำศาสนสถาน เป็นบุคคลจากวรรณะกษัตริย์ แพศย์ และศูทร (เอกชาติ)
3. บาเลียน (balian) คือผู้เป็นสื่อกลาง หรือ พ่อหมอสำหรับติดต่อกับเทพเจ้า

พิธีกรรม

จานังซารีที่ชาวบาหลีที่นับถือศาสนาฮินดูถวายแด่เทพเจ้าและผีบรรพชน

ศาสนาฮินดูแบบบาหลีจะมีหน้าที่ที่เรียกว่า ปัญจยุธะ (panca yudha) หรือ 5 ประการ ที่ต่างออกไปจากปรกติ ได้แก่

1. เทวยัชญะ (dewa yadnya เดวายัดญา) – บูชาเทพเจ้า
2. ภูตยัชญะ (buta yadnya บูตายัดญา) – บูชาภูตผีปีศาจ
3. ฤษียัชญะ (resi yadnya เรอซียัดญา) – การอุทิศถวายแก่นักบวช
4. มนุษยยัชญะ (manusa yadnya มานูซายัดญา) – พิธีกรรมสำคัญต่าง ๆ ของมนุษย์ เช่น การเกิด การผ่านเข้าสู่ช่วงวัยใหม่ การสมรส
5. ปิตฤยัชญะ (pitra yadnya ปิตรายัดญา) – สำหรับการตายและการเกิดใหม่

การเกิดและชีวิต

พิธีฌาปนกิจแบบบาหลีที่อูบุด

ชาวบาหลีมีพิธีกรรมทางศาสนากว่า 13 พิธี (ไม่รวมพิธีกรรมหลังการตาย) ประกอบไปด้วยสี่ประการคือ ขับไล่วิญญาณชั่วร้าย ทำให้บริสุทธิ์ด้วยน้ำศักดิ์สิทธิ์ การเผาเครื่องหอมให้กลิ่นโชยไปกับลม และการสวดภาวนา สิ่งเหล่านี้จะอยู่ในพิธีกรรมสำคัญต่าง ๆ ในช่วงชีวิตของมนุษย์ เช่น การเกิด การเข้าสู่วัยรุ่น การตะไบฟัน และการสมรส เมื่อมีการเกิด ในช่วง 42 แรกของชีวิตทารกจะถือว่าเป็นตัวแทนของผีบรรพชนและเทพเจ้าบนโลกมนุษย์ ส่วนมารดานั้นจะถือว่ามีมลทินไม่สามารถร่วมปฏิบัติศาสนกิจได้ในช่วงเวลาดังกล่าว ทารกจะไม่สามารถนำเท้าลงแตะพื้นได้จนกว่าจะอายุครบ 105 วัน เพราะถือว่าพื้นโลกมีราคี เมื่ออายุครบ 210 วันตามของบาหลี ก็จะมีการฉลองวันเกิดครั้งแรกแก่ทารก ครั้นเมื่ออายุย่างเข้าสู่วัยรุ่นก็จะมีพิธีหกซี่บนจนเสมอกัน ซึ่งถือว่าฟันหกซี่บนนั้นเสมือนความชั่วร้าย 6 ประการ อันได้แก่ ความขี้เกียจ ความเฉื่อยชา ความโลเล ความโลภ กิเลสตัณหา และโทสะ เมื่อตะไบฟันแล้ว จะถือว่าเป็นมนุษย์โดยสมบูรณ์

การสมรสถือเป็นเรื่องใหญ่สำหรับชาวบาหลีที่นับถือฮินดู ซึ่งสามีจำต้องเป็นทั้งหัวหน้าครอบครัวและการเป็นสมาชิกของหมู่บ้าน การให้กำเนิดบุตรถือเป็นสิ่งยืนยันว่ามีผู้สืบวงศ์ตระกูล และต้องบุตรคนใดคนหนึ่งมาประกอบพิธีกรรมทางศาสนาสำหรับการกลับชาติมาเกิดใหม่ อันเป็นเครื่องหมายของการเข้าสู่วัยรุ่น

การตายและการเกิดใหม่

เมื่อมีการเสียชีวิตก็จะมีพิธีกรรมทางศาสนา ชาวฮินดูเชื่อว่าเมื่อตายลงวิญญาณจะเป็นอิสระและจะกลับไปเกิดใหม่ หากจะเป็นอิสระได้ก็ต้องมีการฌาปนกิจศพให้เรียบร้อยเสียก่อนจึงจะถือว่าเสร็จสิ้นพิธีการ เพราะการฌาปนกิจไม่ใช่แค่การกำจัดศพ แต่เป็นการส่งดวงวิญญาณให้กลับไปสู่เทพเจ้าและเป็นผีบรรพบุรุษคอยบันดาลพูนสุขแก่ลูกหลานบนโลก กระนั้นการฌาปนกิจแบบบาหลีนั้นค่าใช้จ่ายสูงนักเนื่องจากมีพิธีกรรมค่อนข้างซับซ้อน หลายครอบครัวจึงต้องฝังศพไว้ก่อนจนกว่าจะมีเงินเพียงพอที่จะจ่ายค่างานศพ ทั้งนี้ศพของนักบวชและชนชั้นสูงจะถูกเก็บไว้เหนือผืนดินไม่ให้ฝังไว้ใต้ดิน

วรรณะ

ระบบวรรณะของบาหลีปรากฏอยู่ในเอกสารของชาวยุโรปช่วงศตวรรษที่ 20 แบ่งเป็นสามกลุ่มได้สามกลุ่ม คือ ตรีวังสา (เกิดสามครั้ง) ทวิชาติ (เกิดสองครั้ง) และเอกชาติ (เกิดครั้งเดียว) โดยจะสูงศักดิ์ลดหลั่นลงมาตามลำดับ ส่วนวรรณะทั้งสี่แบบอินเดียนั้นจะออกเสียงแตกต่างออกไป คือ

• วรรณะพราหมณ์ (Brahmana บราห์มานา) – นักบวช
• วรรณะกษัตริย์ (Satria ซาตรียา) – นักรบ
• วรรณะแพศย์หรือไวศยะ (Wesia เวซียา) – วานิช
• วรรณะศูทร (Sudra ซูดรา) – ทาส

นักมานุษยวิทยาชาวดัตช์ได้แบ่งกลุ่มวรรณะพราหมณ์ของบาหลีออกเป็นสองกลุ่มใหญ่คือ ซีวา (Siwa) และบูดา (Buda) ซึ่งกลุ่มซีวาสามารถแบ่งย่อยได้อีก 5 กลุ่มย่อย ได้แก่ เกอเมอนุฮ์ (Kemenuh) เกอนีเติน (Keniten) มัซ (Mas) มานูบา (Manuba) และเปอตาปัน (Petapan) คือกลุ่มย่อยที่รองรับการสมรสระหว่างชายวรรณะสูงกับหญิงวรรณะต่ำ และนักมานุษยวิทยายังยังแบ่งวรรณะกลุ่มย่อย ๆ อีกตามเกณฑ์ลักษณะนี้ในศตวรรษที่ 19 ถึง 20 ตามการแต่งงานในกลุ่มวรรณะเดียวกัน ต่างวรรณะ หรืออาจมีปัจจัยอื่น ๆ ซึ่งคล้ายคลึงกับระบบชนชั้นในของสเปน และการศึกษาระบบวรรณะในอาณานิคมอินเดียของอังกฤษ

ศาสนสถาน

เทศกาล

ผู้คนขณะนำสิ่งของไปบัตรพลีแก่ผีบรรพบุรุษในวันกูนิงงัน

กาลุงงันและกูนิงงัน

เป็นเทศกาลเฉลิมฉลองชัยชนะของธรรมะเหนืออธรรม จะมีการคำนวณ 210 วันตามปฏิทินปาวูกน (pawukon calendar) จะจัดขึ้นในวันพุธ (buda) สัปดาห์ที่ 11 (dunggulan) เชื่อว่าวิญญาณผีบรรพชนจะลงมาจากสวรรค์กลับมาหาลูกหลาน 10 วันก่อนกลับสวรรค์ในวันกูนิงงัน

เญปี

ช่อของเทศกาลแปลว่า "วันแห่งความเงียบ" เป็นวันปีใหม่ของการนับศักราชแบบบาหลี มักอยู่ช่วงเดือนสิบเอ็ดหรือเกอดาซา (kedasa) ซึ่งตรงกับช่วงมีนาคมตามปฏิทินสากล จะมีการเดินขบวนในพิธีกรรมทางศาสนา โดยมีเยาวชนถือคบเพลิงเป็นสัญลักษณ์ในการเผาทำลายปีศาจ ที่ถือว่าเป็นวิญญาณชั่วร้าย

เทศกาลอื่น ๆ

วันวาตูกูนุง (Watugunung) เป็นวันสุดท้ายของปฏิทินปาวูกนที่ต้องบำเพ็ญเพียรอุทิศแด่เทพีสุรัสวดี เทพแห่งการเรียนรู้ด้วยการอ่านหนังสือ แม้ว่าหนังสือเล่มนั้นจะไม่ได้รับการอนุญาตให้อ่านก็ตาม ส่วนวันที่สี่ของปีจะเรียกว่าวันปาเกอร์เวซี (Pagerwesi) แปลว่า "รั้วเหล็ก" เป็นวันรำลึกถึงการต่อสู้กันระหว่างความดีกับความชั่ว

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. Jones (1971) p11
2. Ricklefs (1989) p13
3. Eiseman (1989) pp 11–12
4. Davison & Granquist (1999) pp 4–5
5. Davison & Granquist (1999) pp 5, 8
6. Haer et al (2000) p 46
7. Eiseman (1989) pp 44–45
8. Eiseman (1989) p 274
9. "ชาวบาหลีกับภูเขาไฟ". ศูนย์ข่าวสารอาเซียน กรมประชาสัมพันธ์. 27 ตุลาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 12 กุมภาพันธ์ 2560. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))^[]
10. Haer et al (2000) p 48
11. Eiseman (1989) pp 362 & 363
12. ตามปรกติยัชญะได้แก่
    • พรหมยัชญะ – คือบูชาพรหมและสอนพระเวทแก่อนุชน
    • เทวยัชญะ – คือบูชาเทพเจ้าด้วยการใส่เครื่องสังเวยในกองเพลิง
    • ปิตฤยัชญะ – บูชาบรรพบุรุษที่ล่วงลับในพิธีศารท
    • ภูตยัชญะ – ให้ทานคนป่วย คนขัดสน และสัตว์
    • มนุษยยัชญะ – ทำหน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อมนุษย์ด้วยกัน เช่นการต้อนรับแขกที่มาบ้านอย่างจริงใจ การสร้างที่พักแก่คนยาก
    อ้างจาก: . วิทยาลัยศาสนวิทยา มหาวิทยาลัยมหิดล. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-06-22. สืบค้นเมื่อ 11 กุมภาพันธ์ 2560. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
13. Hobart et al (1996) p 102
14. Haer et al (2000) p 52
15. Eiseman (1989) pp 91
16. เผ่าทอง ทองเจือ (26 กันยายน 2556). "กุมารวิถี...บาหลีนิยม (ตอนจบ)". ไทยรัฐออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 12 กุมภาพันธ์ 2560. {{}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= ((help))
17. Hobart et al (1996) p 105
18. Haer et al (2000) p 53
19. Eiseman (1989) pp 116–117
20. James Boon (1977). The Anthropological Romance of Bali 1597-1972: Dynamic Perspectives in Marriage and Caste, Politics and Religion. ISBN .
21. Eiseman (1989) pp 186–187
22. Nyepi Bali, Indonesia (February 2013)
23. Nyepi: Bali's day of Silence Culture, Bali & Indonesia (2009)
24. Eiseman (1989) pp 184–185

บรรณานุกรม

• Davison, Julian; Granquist, Bruce (1999). Balinese Temples. Periplus Editions. ISBN .
• Eiseman, Fred B. (1989). Bali: Sekala & Niskala Volume I: Essays on Religion, Ritual, and Art. Singapore: Periplus Editions. ISBN .
• Haer, Debbie Guthrie; Morillot, Juliette; Toh, Irene (2000). Bali: A Traveller's Companion. Editions Didier Millet Pte Ltd. Publishers Ltd. ISBN .
• Hobart, Angela; Ramseyer, Urs; Leeman, Albert (1996). The Peoples of Bali. Blackwell Publishers Ltd. ISBN .
• Jones, Howard Palfrey (1971). Indonesia: The Possible Dream. Hoover Institution Publications. ISBN .
• Vickers, Adrian (1989). Bali: A Paradise Created. Periplus. ISBN .