ลานสายตา

คำว่า ลานสายตา (อังกฤษ: visual field) มักใช้เป็นคำไวพจน์ของคำว่า ขอบเขตภาพ (field of view) แม้ว่าบททั้งสองจริง ๆ มีความหมายไม่เหมือนกัน คือ ลานสายตามีความหมายว่า "ความรู้สึกทางตาเป็นแถวตามลำดับพื้นที่ที่สามารถสังเกตการณ์ได้ในการทดลองทางจิตวิทยาด้วยการพินิจภายใน (โดยบุคคลนั้น)" ในขณะที่คำว่า ขอบเขตภาพ "หมายถึงวัตถุทางกายภาพและต้นกำเนิดแสงในโลกภายนอกที่เข้ามากระทบกับจอตา" กล่าวโดยอีกนัยหนึ่งก็คือ ขอบเขตภาพก็คือสิ่งที่เป็นต้นกำเนิดของแสงที่มากระทบกับจอตา ซึ่งเป็นข้อมูลเข้าของระบบสายตาในสมอง เป็นระบบที่แปลผลเป็นลานสายตาเป็นข้อมูลออก ลานสายตานั้นมีด้านซ้ายขวาบนล่างที่ไม่สมดุลกัน ระดับความชัดก็ไม่เสมอกัน คือมีการเห็นได้ชัดที่สุดที่กลางลานสายตา บทนี้มักใช้บ่อย ๆ ในการวัดสายตา (optometry) และในจักษุวิทยา ที่มีการตรวจลานสายตาเพื่อกำหนดว่า มีความเสียหายจากโรคที่เป็นเหตุแก่ดวงมืดในลานเห็น (scotoma) หรือจากการสูญเสียการเห็น หรือจากการลดระดับความไวในการเห็น หรือไม่

กำหนดโดยปกติ

ลานสายตาปกติด้านขวา วัดโดยใช้เครื่อง campimeter

ลานสายตาปกติในมนุษย์แผ่ออกไปประมาณ 60 องศาทางจมูกวัดจากเส้นเมริเดียนแนวตั้งของตาแต่ละข้าง แผ่ออกไป 100 องศาทางขมับจากเส้นเมริเดียนแนวตั้ง แผ่ออกไป 60 องศาเหนือเส้นเมริเดียนแนวนอน และแผ่ออกไป 75 องศาใต้เส้นเมริเดียนแนวนอน^[] ในประเทศอังกฤษ ลานสายตากำหนดอย่างต่ำในการอนุญาตให้ขับรถก็คือ 60 องศาทั้งซ้ายทั้งขวาจากเส้นเมริเดียนแนวตั้ง และ 20 องศาทั้งบนทั้งล่างจากเส้นเมริเดียนแนวนอน

จุดภาพชัด (macula) เป็นเขตตรงกลาง 13 องศาของลานสายตา และรอยบุ๋มจอตา (fovea) เป็นเขตตรงกลาง 3 องศา

การตรวจสอบลานสายตา

ลานสายตาวัดได้ด้วยวิธีการวัดลานสายตา (อังกฤษ: perimetry) ซึ่งอาจจะเป็นแบบเคลื่อนไหว คือฉายจุดแสงโดยเลื่อนเข้ามาที่กลางลานสายตาจนกว่าจะเห็น หรือแบบนิ่ง ๆ คือฉายจุดแสงแบบวาบที่จอสีขาวแล้วให้ผู้รับตรวจกดปุ่มถ้าเห็นจุดแสงนั้น เครื่องวัดลานสายตาที่สามัญที่สุดคือ Humphrey Field Analyzer และ Heidelberg Edge Perimeter

อีกวิธีหนึ่งใช้เครื่อง campimeter ซึ่งเป็นอุปกรณ์ขนาดเล็กสร้างเพื่อวัดลานสายตา

การวัดส่วนมากใช้แบบวัดที่ตรวจส่วน 24 องศาหรือ 30 องศาตรงกลางสายตา แต่ว่า เครื่องวัดโดยมากก็สามารถวัดลานสายตาทั้งหมดด้วย

อีกวิธีหนึ่งก็คือ ให้ผู้ตรวจสอบยกนิ้วขึ้น 1-2-5 นิ้วในมุมทั้ง 4 และที่ตรงกลางของลานสายตาของคนไข้ (โดยปิดตาอีกข้างหนึ่ง) ถ้าคนไข้สามารถบอกจำนวนนิ้วที่ยกได้อย่างถูกต้อง โดยวัดเทียบกับลานสายตาของผู้ตรวจ จะมีการบันทึกว่า (ในประเทศที่ใช้ภาษาอังกฤษ) "full to count fingers" (มักจะย่อว่า FTCF) จุดบอดสามารถตรวจได้โดยยกวัตถุเล็ก ๆ มีสีแดงขึ้นแสดงระหว่างคนตรวจและคนไข้ โดยเทียบช่วงที่วัตถุนั้นมองไม่เห็นระหว่างคนไข้กับผู้ตรวจ จุดบอดที่ใหญ่ผิดปกติของคนไข้จะสามารถกำหนดได้ มีวิธีอื่น ๆ อีกมากมายที่คล้ายกับวิธีนี้ (เช่น กระดิกนิ้วที่รอบ ๆ ลานสายตา)

การสูญเสียลานสายตา

การสูญเสียลานสายตาอาจเกิดขึ้นจากโรคหรือความผิดปกติที่ตา ที่เส้นประสาทตา หรือที่สมอง โดยคลาสสิก ความบกพร่องทางลานสายตาสามารถแบ่งออกเป็น 4 อย่าง คือ

1. ตาบอดครึ่งซีกบนหรือล่าง (Altitudinal hemianopia) เป็นความเสียหายด้านบนหรือด้านล่างลานสายตา
2. ตาบอดครึ่งซีกคู่นอก (Bitemporal hemianopia) เป็นความเสียหายด้านข้างลานสายตา
3. ดวงมืดกลางลานเห็น (Central scotoma) เป็นความเสียหายตรงกลางลานสายตา
4. ตาบอดครึ่งซีกซ้ายหรือขวา (Homonymous hemianopia) เป็นความสูญเสียลานสายตาข้างหนึ่งในตาทั้งสอง เกิดจากความเสียหายที่ด้านหลังของส่วนไขว้ประสาทตา (optic chiasm) (ดูรายละเอียดในส่วนต่อไป)

ในมนุษย์ มีการใช้ confrontation field test และวิธีการวัดลานสายตาแบบอื่น ๆ เพื่อวัดความสูญเสียในลานสายตา ความเสียหายของระบบประสาทต่าง ๆ สามารถก่อให้เกิดความบกพร่องเป็นรูปแบบเฉพาะในการเห็น รวมทั้งตาบอดครึ่งซีก (hemianopsia) (ดูรูปด้านล่าง เป็นแบบที่ไม่ประกอบด้วย macular sparing) ตาบอดเสี้ยวเดียว (quadrantanopia) และอื่น ๆ

ภาพ

• กรุงปารีสเห็นด้วยลานสายตาที่สมบูรณ์
• กรุงปารีสเห็นด้วยลานสายตาประกอบด้วยโรคตาบอดครึ่งซีกคู่นอก (bitemporal hemianopsia)
• กรุงปารีสเห็นด้วยลานสายตาประกอบด้วยโรคตาบอดครึ่งซีกคู่ใน (binasal hemianopsia)
• กรุงปารีสเห็นด้วยลานสายตาประกอบด้วยโรคตาบอดครึ่งซีกซ้ายหรือขวา (homonymous hemianopsia)
• กรุงปารีสเห็นด้วยลานสายตาประกอบด้วยโรคตาบอดครึ่งซีกซ้ายหรือขวา (homonymous hemianopsia)

เชิงอรรถและอ้างอิง

1. "ศัพท์บัญญัติอังกฤษ-ไทย, ไทย-อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (คอมพิวเตอร์) รุ่น ๑.๑"
2. Smythies J (1996). "A note on the concept of the visual field in neurology, psychology, and visual neuroscience". Perception. 25 (3): 369–71. doi:10.1068/p250369. PMID 8804101.
3. Jay WM (1981). "Visual field defects". American Family Physician. 24 (2): 138–42. PMID 7258077.
4. เนื่องจากสมองใช้ทรัพยากรจำนวนมากในการรับรองข้อมูลทางตาจากจุดภาพชัด (macular) เพราะเหตุนั้น ความเสียหายในลานสายตาบางประเภท อาจเกิดขึ้นโดยไม่มีผลต่อจุดภาพชัด นี่เป็นปรากฏการณ์ที่เรียกว่า macular sparing

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ลานสายตา

• Visual Field
• Patient Plus 2012-07-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Quadrantanopsia 2012-04-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน – Visual Fields Teaching Case from MedPix
• Strasburger, Hans; Rentschler, Ingo; Jüttner, Martin (2011). Peripheral vision and pattern recognition: a review. Journal of Vision, 11(5):13, 1–82.
• Software for visual psychophysics; VisionScience.com 2013-12-03 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน