พระยาโชฎึกราชเศรษฐี

พระยาโชฎึกราชเศรษฐี เป็นบรรดาศักดิ์ขุนนางที่ดำรงตำแหน่งเจ้า ถือศักดินา 1400 ดูแลการเก็บภาษีอากร การติดต่อค้าขายกับประเทศทางตะวันออก ศาลคดีจีน ไปจนถึงการควบคุมดูแล ชาวจีน ในสังคมไทยให้อยู่อย่างสงบสุข มีประวัติมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา ในทำเนียบศักดินาของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทำเนียบตำแหน่งขุนนาง ซึ่งในชั้นหลังเรียกว่า มีหลวงโชฎึกราชเศรษฐี หัวหน้าฝ่ายจีน คู่กับพระจุฬาราชมนตรี เป็นหัวหน้าฝ่ายแขก ซึ่งปัจจุบันตำแหน่งพระยาโชฎึกราชเศรษฐีไม่มีแล้ว คงเหลือแต่จุฬาราชมนตรีเท่านั้น

พระยาโชฎึกราชเศรษฐี
ผู้แต่งตั้ง	พระมหากษัตริย์ไทย
วาระ	ตลอดชีวิต
สถาปนา	พ.ศ. 1997
คนสุดท้าย	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ผ่อง โชติกะพุกกะณะ)

ประวัติ

ตำแหน่งเจ้ากรมท่าซ้าย เริ่มมีตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ปรากฎในกฎหมายพระไอยการตำแหน่งนาพลเรือนที่ตราขึ้นสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เมื่อ พ.ศ. 1997 กล่าวถึงกรมท่า ประกอบด้วย 2 กรมคือ

1. กรมท่าซ้าย – มีขุนนางตำแหน่งเจ้ากรมคือ หลวงโชดึกราชเศรษฐี ศักดินา 1,400 ไร่
2. กรมท่าขวา – มีขุนนางตำแน่งเจ้ากรม คือ พระจุฬาราชมนตรี ศักดินา 1,400 ไร่

ต่อมาปรับเป็นพระยาทั้ง 2 กรม ในสมัยอยุธยาตอนกลาง

ขุนนางเจ้ากรมท่าซ้ายในสมัยอยุธยา สันนิษฐานว่าเป็นจีนฮกเกี้ยนส่วนมาก ทำหน้าที่ติดต่อดูแลกับชาวต่างชาติทางฝั่งซ้ายของทะเลไทย คือพวกจีน ญวน ญี่ปุ่น รับผิดชอบกิจการสำเภาหลวงที่ออกไปค้าขายกับประเทศเหล่านั้นด้วย มีหน้าที่เป็นหัวหน้าควบคุมชาวจีนในประเทศไทย ร่างและแปลพระราชสาส์นระหว่างไทยกับจีนด้วย คู่กับตำแหน่งจุฬาราชมนตรี เจ้ากรมท่าขวา ทำหน้าที่คุมการค้ากับมลายู อินเดีย และเปอร์เซีย

ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ กรมท่าซ้ายคุมการเดินเรือและการค้าของสยามโดยมีชาวจีนเป็นกะลาสี นอกจากนี้กรมท่าจะทำหน้าที่เจรจาในการทำสนธิสัญญาที่เป็นลายลักษณ์อักษรเพื่อเป็นข้อบังคับใช้ปฏิบัติ ซึ่งกลายเป็นหน้าที่หลักของกรมท่า ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 5 กรมท่าถูกยุบและปรับเปลี่ยนมาเป็นกระทรวงการต่างประเทศ เป็นเหตุให้ตำแหน่งพระยาโชฎึกราชเศรษฐี ถูกยกเลิกไปด้วย โดยมีผู้ดำรงตำแหน่งคนสุดท้ายคือ พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ผ่อง โชติกะพุกกะณะ)

รายชื่อพระยาโชฎึกราชเศรษฐี

ลำดับที่	ราชทินนาม	ช่วงเวลาที่ดำรงตำแหน่ง	หมายเหตุ
1	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ทองจีน ไกรฤกษ์)	สมัยรัชกาลที่ 3
2	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (บุญมา)	สมัยรัชกาลที่ 3	เป็นข้าหลวงเดิมในรัชกาลที่ 3 เมื่อเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นพระวิเศษวารี ภายหลังได้เป็นพระยาโชฎึกราชเศรษฐี สังกัดกรมท่าฝ่ายพระราชวังบวรสถานมงคล ต่อมาในรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้เป็นพระยาไกรโกษาเมื่อพ.ศ. 2394
3	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (พุก โชติกะพุกกณะ)	พ.ศ. 2416 – พ.ศ. 2421
4	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (เถียน โชติกเสถียร)	พ.ศ. 2421 – พ.ศ. 2437
5	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ฟัก โชติกสวัสดิ์)	7 มีนาคม พ.ศ. 2437 – 19 กันยายน พ.ศ. 2438
6	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ฮวด โชติกะพุกกณะ)	พ.ศ. 2454 – พ.ศ. 2458	บุตรพระยาโชฎึกราชเศรษฐี (พุก โชติกะพุกกณะ)
7	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (มิ้น เลาหเศรษฐี)	พ.ศ. 2458 – พ.ศ. 2472	รัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าเลื่อนขึ้นเป็นพระยาเจริญราชธนเมือ พ.ศ. 2454 แล้วโปรดให้เป็นผู้รั้งตำแหน่งเจ้ากรมท่าซ้ายในปี 2457 ต่อมาอีกปีหนึ่งทรงโปรดเลื่อนเป็นพระยาโชฎึกราชเศรษฐีิและเป็นองคมนตรีในปีนั้น ถึงรัชกาลที่ 7 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้เป็นองคมนตรีต่อมา และโปรดทรงเลือกให้เป็นกรรมการองคมนตรี
8	พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ผ่อง โชติกะพุกกะณะ)	พ.ศ. 2472 – พ.ศ. 2476	บุตรพระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ฮวด โชติกะพุกกณะ)

อ้างอิง

1. รศ. ศุภรัตน์ เลิศพาณิชย์กุล. เถียน-เต็ง-หอย สามชาวจีนอพยพ สู่นายทุน-ขุนนางยุคแรกในสยาม กับภาพสะท้อนระบบอุปถัมภ์. ศิลปวัฒนธรรม ฉบับกุมภาพันธ์ 2540. เผยแพร่วันพฤหัสที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2566
2. สำนักงานราชบัณฑิตยสภา โชฎึก (๑๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒)
3. เปิดตำนานทุนจีนรุ่นแรก ขุนนางเจ้าสัว สู่นายทุนการเมือง วันที่ 23 พฤาภาคม พ.ศ. 2566
4. จดหมายเหตุเรื่องเซอเชมสบรุกเข้ามาขอทำสัญญาในรัชกาลที่ 3 เมื่อปีจอ พ.ศ. 2393. กรุงเทพฯ : โสภณพิพรรฒธนากร, 2466. (พิมพ์ในงารพระราชทานเพลิงพระศพ พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ ณ พระเมรุท้องสนามหลวง เมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ.2466)
5. หลวงพิพิธภัณฑวิจารณ์ (ฟัก) ฐานข้อมูลนามานุกรมวรรณคดีไทย
6. จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน-พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว-ภาค-๑๕/ประวัติย่อ