ปี่พาทย์ออกสิบสองภาษา

ปี่พาทย์ออกสิบสองภาษา เป็นรูปแบบการบรรเลงดนตรีไทยอย่างหนึ่ง บรรเลงด้วยวงปี่พาทย์ไม้แข็งโดยบรรเลงเพลงสำเนียงภาษาต่าง ๆ ติดต่อกันไปแต่ไม่ต้องครบสิบสองภาษาก็ได้ คาดว่าได้รับอิทธิพลมาจากการสวดคฤหัสถ์ในงานศพ

ที่มาของเพลงสิบสองภาษา

เพลงไทยที่ได้รับอิทธิพลจากต่างชาติมีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา โดยชื่อเพลงเหล่านี้มักใช้ชื่อตามภาษาเดิม เช่นเพลงเนรปาตี ปะตง มัดตรำ บ้าระบุ่น จนเข้าสู่สมัยกรุงรัตนโกสินทร์จึงมีการนำเพลงเหล่านี้มาปรับปรุงทำนองและตั้งชื่อเพลงที่ปรับปรุงใหม่ด้วยการนำชื่อชนชาติที่เป็นเจ้าของสำเนียงนั้นมานำหน้า เช่น ลาวเจริญศรี เขมรพระประทุม จีนหลวง เป็นต้น

เมื่อเพลงสำเนียงภาษาต่าง ๆ มีมากขึ้น นักดนตรีไทยจึงนำเพลงออกภาษาเล่านั้นมาบรรเลงติดต่อกันเป็นชุด โดยเริ่มจากเพลงสำเนียงไทยแล้วตามด้วยสำเนียงลาว เขมร มอญ พม่า ไปเรื่อย ๆ จนถึงฝรั่งเป็นชาติสุดท้าย ใช้เวลาราว 1 ชั่วโมง นิยมเล่นในงานศพเพื่อให้มีความสนุกสนานเร้าใจ บางครั้งจะมีจำอวดหรือตลกออกมาแสดงท่าทางตามชนชาติต่าง ๆ ด้วย การเล่นนี้เรียกว่าสิบสองภาษาแต่ไม่จำเป็นต้องออกภาษา 12 สำเนียง จะบรรเลงมากกว่าหรือน้อยกว่าก็ได้ เพราะเลข 12 เป็นจำนวนศักดิ์สิทธิ์ตามความเชื่อของคนโบราณ เช่นใช้ว่าพระเจ้าแผ่นดินมี 12 ท้องพระคลัง พ่อค้าวานิชจาก 12 ชาติภาษา 12 นักษัตร โดยไม่ได้สื่อถึงการใช้เป็นจำนวนนับ

ตัวอย่างเพลงออกสิบสองภาษา

เพลงออกสิบสองภาษามักเริ่มด้วยเพลงภิรมย์สุรางค์สามชั้นก่อน แล้วจึงออกเพลงภาษา

1. ออกภาษาไทย : เพลงกราวนอก กราวกลาง กราวแขกเงาะ
2. ออกภาษาจีน : เพลงจีนขิมเล็ก จีนฮ่อแห่ จีนไจ้ยอ
3. ออกภาษาเขมร : เขมรพระประทุม เขมรเหลือง เขมรเร็ว ตะลุงบ้องตัน
4. ออกภาษาลาว : ลาวเดินดง ลาวเฉียง
5. ออกภาษาแขก : แขกยิงนก สร้อยลพบุรี
6. ออกภาษาชวา : บูเซ็นด๊อก กะหรัดรายา
7. ออกภาษามอญ : พญาลำพอง มอญท่าอิฐ
8. ออกภาษาพม่า : พม่าบ้าบ่น พม่ารำขวาน พม่าทุงเล
9. ออกภาษาญวน : ญวนหวังเด่ ญวนทอดแห
10. ออกภาษาฝรั่ง : ฝรั่งเดินทัพ (มาร์ชชิ่งทรูจอร์เจีย) ฝรั่งยีเฮ็ม

ปิดท้ายด้วยเพลงแขกบรเทศสองชั้น

อ้างอิง

• สุจิตต์ วงษ์เทศ. คำนำเสนอ ใน ลาวดวงเดือน วังท่าเตียน. กทม. มติชน . 2548 หน้า (18) - (19)
• สุจิตต์ วงษ์เทศ. ศิลปะและวัฒนธรรมร่วมของอาเซียน. กทม. หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร . 2556