นิลพัท

นิลพัท (อังกฤษ: Nila, สันสกฤต: नील) เป็นบุตรพระกาฬ พระอิศวรมอบนิลพัทให้เป็นบุตรบุญธรรมของท้าวมหาชมพู เจ้าเมืองชมพู นิลพัทไม่พอใจหนุมานที่เคยลักพาตัวท้าวมหาชมพูไปเฝ้าพระราม จึงถือโอกาสเอาคืนหนุมานตอนที่กำลังขนหินถมถนนไปสู่กรุงลงกา หนุมานกับนิลพัทเลยเกิดการต่อสู้กัน สุครีพเห็นจึงเข้าไปห้าม เมื่อความทราบถึงพระรามก็กริ้วมาก เนรเทศนิลพัทให้ไปอยู่เมืองขีดขิน คอยส่งเสบียงอาหารให้แก่กองทัพ

นิลพัทในแบบบาหลี

เมื่อถึงคราวศึกมลิวันนิลพัทเข้าร่วมกับกองทัพพระพรตเพื่อตั้งใจจะทำศึกไถ่โทษ ช่วยทำสงครามโดยมีบทบาทคล้ายหนุมานตอนศึกลงกา เสร็จศึกพระรามแต่งตั้งให้นิลพัทเป็นอุปราชเมืองชมพูมีนามว่า พระยาอภัยพัทวงศ์

นิลพัทมีลักษณะเหมือนหนุมานทุกอย่าง มีกุณฑล ขนเพชร เขี้ยวแก้ว สี่หน้า แปดกร เพียงแต่มีกายสีดำ

ในทางวิชาการละคร อาจกล่าวได้ว่า ตัวละคร เช่น นิลพัทเป็นด้านที่อยู่ตรงข้ามกับหนุมานก็ว่าได้ (Split personality)

ลักษณะและความเป็นมาของตัวละคร

พงศ์	สีกาย	ศีรษะ	หน้า	ปาก	มือ	อาวุธ	เมือง	บิดา
วานรพงศ์	สีดำขลับ	หัวโล้น	๑ หน้า	ปากอ้า	๒ มือ	พระขรรค์	ชมพู	พระกาฬ

โคลงภาพจิตรกรรมฝาผนังเรื่องรามเกียรติ์ ที่พระระเบียงวัดพระศรีรัตนศาสดาราม

นิลรภัทร ที่พระระเบียงวัดพระศรีรัตนศาสดาราม

ภาพจิตรกรรมฝาผนังชุดรามเกียรติ์นี้เริ่มเขียนตั้งแต่ภาพพระนารายณ์อวตารในปางต่าง ๆ ก่อนที่จะอวตารมาเป็นพระราม ในเรื่องรามเกียรติ์ ภาพเขียนนี้มีทั้งหมด ๑๗๘ ห้อง มีทั้งคำบรรยายใต้ภาพและคำบรรยายเป็นโคลงสลักบนแผ่นหินอ่อนติดอยู่ที่ เสารอบพระระเบียง และมีภาพตัวละครสำคัญอีก ๘๐ ภาพ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นฝ่ายอสูรและฝ่ายวานร เขียนอยู่ตามซุ้มประตูและมุขพระระเบียง โคลงประจำภาพว่า

ขุนพานเรศรนี้		นิลพัท นามเนอ
คือบุตรพระกาลชัด		สืบเชื้อ
น้ำรักเทียบสีจัด		สิบแปด มกุฎแฮ
เปนเผ่าชมพูเกื้อ		เกิดด้วยเดชราม ฯ
— ขุนศรีราชอักษร (สะกดตามต้นฉบับเดิม)

อ้างอิง

• นิลพัท จิตรกรรมฝาผนังวัดหัวลำโพง wathualampong.com 2009-07-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• โคลงภาพจิตรกรรมฝาผนังที่พระระเบียงวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ห้องที่ ๑๓๐ - Bloggang เพรง.พเยีย

แหล่งข้อมูลอื่น

• หัวโขน-สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ www.culture.go.th 2009-08-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• สีที่ใช้กับหัวโขน 2016-03-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• จารีตนาฏศิลป์ไทย โดย นาย ประเมษฐ์ บุณยะชัย นิตยสารศิลปากร ปีที่ ๕๐ ฉบับที่ ๑ มกราคม-กุมภาพันธ์ ๒๕๕๐ หน้า ๕ - ๑๙ 2016-03-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน