นางสนองพระโอษฐ์

นางสนองพระโอษฐ์ (อังกฤษ: lady-in-waiting) หมายถึงสตรีผู้ช่วยส่วนพระองค์ในราชสำนัก ซึ่งถวายการรับใช้แด่สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี เจ้าฟ้าหญิง หรือสตรีสูงศักดิ์ นางสนองพระโอษฐ์มักจะมีพื้นหลังมากจากครอบครัวที่มีฐานะทางสังคมสูงแต่มีฐานันดรต่ำกว่าสตรีที่ตนรับใช้ ซึ่งแม้ว่านางสนองพระโอษฐ์คนใดจะรับค่าตอบแทนหรือไม่ก็ตาม มักจะไม่ถูกพิจารณาว่าเป็นคนรับใช้หรือข้าราชบริพาร

เคาน์เตสแห่งเอสเซกซ์และไลเชสเตอร์ นางสนองพระโอษฐ์ในราชสำนักอังกฤษ

นางสนองพระโอษฐ์ ยังหมายถึงกลุ่มของสตรีผู้มีฐานะครอบครัว บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่ทางการที่หลากหลาย ซึ่งความแตกต่างกันในฐานะ บรรดาศักดิ์ และตำแหน่งหน้าที่เหล่านี้มักจะมีเกียรติศักดิ์สูง พระบรมวงศานุวงศ์หญิงหรือสตรีผู้สูงศักดิ์อาจทรงสามารถเลือกนางสนองพระโอษฐ์ได้ด้วยพระองค์เองหรือไม่ก็ได้ แต่แม้ว่าจะทรงมีสิทธิในการเลือกนางสนองพระโอษฐ์ได้อย่างเสรี หากตามประวัติศาสตร์แล้ว การตัดสินใจดังกล่าวมักจะได้รับอิทธิพลจากองค์พระมหากษัตริย์ พระราชบิดา-พระราชมารดา พระราชสวามี หรือเหล่าเสนาบดีของพระมหากษัตริย์

ภาระหน้าที่

ภาระหน้าที่ของนางสนองพระโอษฐ์มีความหลากหลาย แต่ภาระหน้าที่ตามประวัติศาสตร์ของนางสนองพระโอษฐ์มักถูกมอบหมายตามความชำนาญส่วนตัว เช่น ความชำนาญในการวางตนเหมาะสมกับมารยาท ภาษา การเต้นรำซึ่งเป็นที่นิยมในราชสำนักขณะนั้น การรับผิดชอบงานด้านเลขานุการ การมอบหมายงานตามกระแสรับสั่งแก่ข้าราชบริพารคนอื่นๆ และการร่างกระแสพระราชเสาว์นีย์ การวาดภาพ การขี่ม้า การเล่นดนตรี การดูแลงานด้านฉลองพระองค์ (เสื้อผ้า) การควบคุมเหล่าข้าราชบริพารผู้มีตำแหน่งต่ำกว่า การดูแลพระชายาหรือพระสนมพระองค์อื่น เป็นต้น

ประเทศไทย

นางสนองพระโอษฐ์เป็นตำแหน่งของสุภาพสตรีสูงศักดิ์ที่เกี่ยวข้องกับราชสำนัก จากความหมายของพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ระบุว่า คุณพนักงานหญิงที่แต่งงานแล้ว มีหน้าที่รับพระราชเสาวนีย์ ไปปฏิบัติหรือเชิญพระราชเสาวนีย์ไปติดต่อข้อราชการตามพระราชประสงค์ของพระราชินี นางพระกำนัล คือสตรีที่ยังไม่ได้แต่งงาน มีหน้าที่เช่นเดียวกับนางสนองพระโอษฐ์ ทั้งนางสนองพระโอษฐ์และนางพระกำนัลได้รับการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งโดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา ส่วนสตรีอื่นที่มิได้ดำรงตำแหน่งพิเศษทั้งสองอย่างนี้อาจเรียกว่า "ข้าหลวง" ทั้งนี้ สตรีเหล่านี้ไม่อยู่ในฐานะเจ้าจอมหรือบาทบริจาริกา

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร นางสนองพระโอษฐ์โดยมากจะเป็นราชสกุล เป็นบุคคลที่มีทรัพย์สินและความรู้อยู่พอสมควร แต่เดิมมีความผาสุกและมีผู้รับใช้ช่วยเหลือให้สะดวกสบาย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงจะทรงนำบุคคลเหล่านี้มาทรงอบรมและให้มารู้จักความยากลำบาก ทรงนำนางสนองพระโอษฐ์ตามการเสด็จพระราชดำเนินไปยังพื้นที่ห่างไกลความเจริญ เพื่อให้ได้พบเห็นชีวิตประจำวันที่แท้จริงของประชาชนทั่วไป

รายชื่อนางสนองพระโอษฐ์

นางสนองพระโอษฐ์ ในสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ 7

• คุณหญิงตั้งแต่วันที่ 7 มิถุนายน พ.ศ. 2470 เป็นต้นไป
• 17 มีนาคม พ.ศ. 2470 เป็นต้นไป
• คุณหญิง27 มีนาคม พ.ศ. 2472 เป็นต้นไป
• คุณหญิง28 พฤษภาคม พ.ศ. 2475 เป็นต้นไป

นางสนองพระโอษฐ์ ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

• ท่านผู้หญิงพัว อนุรักษ์ราชมณเฑียร ตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2494 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค ตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2494 เป็นต้นไป
• คุณหญิง ตั้งแต่วันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2514 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงสุประภาดา เกษมสันต์ ตั้งแต่วันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงเกนหลง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา ตั้งแต่วันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงมนัสนิตย์ วณิกกุล ตั้งแต่วันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2515 เป็นต้นไป
• คุณหญิง ตั้งแต่วันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2516 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2516 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2517 เป็นต้นไป
• ตั้งแต่วันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2518 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงพรรณวดี จุฑารัตนกุล ตั้งแต่วันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2519 เป็นต้นไป
• คุณหญิง ตั้งแต่วันที่ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2521 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 15 มิถุนายน พ.ศ. 2522 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2522 เป็นต้นไป
• ตั้งแต่วันที่ 22 มกราคม พ.ศ. 2523 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงจรุงจิตต์ ทีขะระ ตั้งแต่วันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2523 เป็นต้นไป
• คุณหญิง ตั้งแต่วันที่ 28 สิงหาคม พ.ศ. 2523 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงฉัตรสุดา วงศ์ทองศรี ตั้งแต่วันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2524 เป็นต้นไป
• คุณหญิง ตั้งแต่วันที่ 5 มิถุนายน พ.ศ. 2524 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2524 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงสุภรภ์เพ็ญ หลวงเทพนิมิต ตั้งแต่วันที่ 11 มกราคม พ.ศ. 2525 เป็นต้นไป
• คุณหญิง ตั้งแต่วันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2525 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2525 เป็นต้นไป
• ตั้งแต่วันที่ 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2526 เป็นต้นไป
• คุณหญิง ตั้งแต่วันที่ 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2526 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิงอรนุช อิศรางกูร ณ อยุธยา ตั้งแต่วันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2545 เป็นต้นไป
• ท่านผู้หญิง ตั้งแต่วันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2559 เป็นต้นไป
• ตั้งแต่วันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2559 เป็นต้นไป

อ้างอิง

1. . คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-03-03. สืบค้นเมื่อ 2009-05-05.
2. ท่านผู้หญิง เกนหลง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา, รำลึกถึง ข้าราชบริพารผู้ภักดี เพื่อระลึกถึงเหตุการณ์อุบัติเหตุเฮลิคอปเตอร์ในขบวนตามเสด็จตกเมื่อวันที่ 19 กันยายน 2540
3. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงวัง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 44, 19 มิถุนายน 2470, หน้า 895.
4. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงวัง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 46, 9 มิถุนายน 2472, หน้า 731 - 732.
5. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงวัง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 48, 19 เมษายน 2476, หน้า 188.
6. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงวัง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล^[] เล่ม 44, 18 มีนาคม 2470, หน้า 4060.
7. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความ เรื่อง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 46, 23 มีนาคม 2472, หน้า 4573.
8. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงวัง เรื่อง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 49, 8 พฤษภาคม 2475, หน้า 501.
9. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศศาลาว่าการพระราชวัง เรื่อง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 50, 4 มิถุนายน 2476, หน้า 704.
10. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความ เรื่อง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 46, 23 มีนาคม 2472, หน้า 4573.
11. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงวัง เรื่อง ตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 49, 5 มิถุนายน 2475, หน้า 850.
12. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง ที่ 2/2496เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 70, ตอนที่ 16, 3 มีนาคม 2496, หน้า 930.
13. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง ที่ 2/2496เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ และนางพระกำนัล เล่ม 70, ตอนที่ 16, 3 มีนาคม 2496, หน้า 930.
14. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้คุณหญิงสทนา โสณกุล ณ อยุธยา เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 88, ตอนที่ 99, 16 กันยายน 2514, ฉบับพิเศษ หน้า 9.
15. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางสนองพระโอษฐ์รับราชการสนองพระเดชพระคุณ เล่ม 89, ตอนที่ 71, 4 พฤษภาคม 2515, ฉบับพิเศษ หน้า 21.
16. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางสนองพระโอษฐ์รับราชการสนองพระเดชพระคุณ เล่ม 89, ตอนที่ 71, 4 พฤษภาคม 2515, ฉบับพิเศษ หน้า 21.
17. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางสนองพระโอษฐ์รับราชการสนองพระเดชพระคุณ เล่ม 89, ตอนที่ 87, 2 มิถุนายน 2515, ฉบับพิเศษ หน้า 27.
18. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางสนองพระโอษฐ์รับราชการสนองพระเดชพระคุณ เล่ม 89, ตอนที่ 185, 5 ธันวาคม 2515, หน้า 2912.
19. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางสนองพระโอษฐ์รับราชการสนองพระเดชพระคุณ เล่ม 89, ตอนที่ 185, 5 ธันวาคม 2515, หน้า 2912.
20. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางทองทิพย์ รัตนะรัต เป็นนางสนองพระโอษฐ์ 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เล่ม 90, ตอนที่ 100, 7 สิงหาคม 2516, หน้า 2331.
21. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางสนองพระโอษฐ์รับราชการสนองพระเดชพระคุณ เล่ม 90, ตอนที่ 153, 27 พฤศจิกายน 2516, หน้า 3906.
22. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้คุณหญิงสุวรี เทพาคำ เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 91, ตอนที่ 204, 3 ธันวาคม 2517, หน้า 4313.
23. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้หม่อมราชวงศ์ดัชรีรัช รัชนี เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 92, ตอนที่ 66, 25 มีนาคม 2518, หน้า 814.
24. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางพรรณวดี จุฑารัตนกุล เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 93, ตอนที่ 100, 5 สิงหาคม 2519, ฉบับพิเศษ หน้า 37.
25. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้คุณหญิงเปรมจิตต์ จามรจันทร์ เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 95, ตอนที่ 130, 21 พฤศจิกายน 2521, หน้า 4099.
26. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางอินทิรา พลธร เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 96, ตอนที่ 106, 3 กรกฎาคม 2522, หน้า 2483.
27. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้หม่อมหลวงเพ็ญศรี วัชโรทัย เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 96, ตอนที่ 134, 7 สิงหาคม 2522, หน้า 2822.
28. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางจีรนันทน์ ลัดพลี เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 97, ตอนที่ 15, 4 กุมภาพันธ์ 2523, ฉบับพิเศษ หน้า 1.
29. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้คุณหญิงจรุงจิตต์ ทีขะระ เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 97, ตอนที่ 69, 30 เมษายน 2523, ฉบับพิเศษ หน้า 4.
30. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นางบุษยา ไกรฤกษ์ เป็นนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 97, ตอนที่ 142, 11 กันยายน 2523, ฉบับพิเศษ หน้า 6.
31. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 98, ตอนที่ 75, 19 พฤษภาคม 2524, หน้า 1506.
32. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 98, ตอนที่ 99, 20 มิถุนายน 2524, ฉบับพิเศษ หน้า 17.
33. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 99, ตอนที่ 3, 12 มกราคม 2525, หน้า 104.
34. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 99, ตอนที่ 14, 2 กุมภาพันธ์ 2525, หน้า 313.
35. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 99, ตอนที่ 195, 29 ธันวาคม 2525, ฉบับพิเศษ หน้า 19.
36. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 99, ตอนที่ 195, 29 ธันวาคม 2525, ฉบับพิเศษ หน้า 19.
37. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 100, ตอนที่ 125, 27 กรกฎาคม 2526, ฉบับพิเศษ หน้า 14.
38. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ เล่ม 100, ตอนที่ 130, 5 สิงหาคม 2526, ฉบับพิเศษ หน้า 12.
39. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เล่ม 119, ตอนพิเศษ 38 ง, 1 พฤษภาคม 2545, หน้า 56.
40. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชโองการ ประกาศแต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ หม่อมหลวงอรจิตรา สนิทวงศ์ เล่ม 133 ตอนพิเศษ 292 ง, 13 ธันวาคม 2559, หน้า 1.
41. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชโองการ ประกาศแต่งตั้งนางสนองพระโอษฐ์ หม่อมหลวงอรจิตรา สนิทวงศ์ เล่ม 133 ตอนพิเศษ 305 ง, 24 ธันวาคม 2559, หน้า 1.

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิพจนานุกรม มีความหมายของคำว่า นางสนองพระโอษฐ์