นครพิเศษของประเทศญี่ปุ่น

นครพิเศษ (ญี่ปุ่น: 特例市; โรมาจิ: Tokureishi; : โทกูเรชิ) ของประเทศญี่ปุ่น เป็นนครที่มีประชากรอย่างน้อย 200,000 คน และเป็นนครที่ได้รับมอบหมายอำนาจหน้าที่ที่ตามปกติแล้วจะดำเนินการโดยจังหวัด อำนาจหน้าที่เหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งของหน้าที่ที่มอบหมายให้กับนครศูนย์กลาง

(สามารถคลิกที่วงกลมได้)
      ― นครใหญ่ที่รัฐกำหนด
      ― นครศูนย์กลาง
      ― นครพิเศษ

การปกครองรูปแบบนี้กำหนดขึ้นโดยกฎหมายปกครองตนเองท้องถิ่นมาตรา 252 วรรค 26 นครพิเศษจะได้รับการแต่งตั้งโดยคณะรัฐมนตรีหลังจากมีการร้องขอจากสภานครและสภาจังหวัด

เนื่องจากระดับความอิสระในการปกครองตนเองที่มอบหมายให้กับนครพิเศษนั้นคล้ายคลึงกับที่ให้กับนครศูนย์กลาง หลังจากประชุมปรึกษาหารือกับรัฐบาลท้องถิ่น การปกครองในรูปแบบนครพิเศษนี้จึงได้ถูกยกเลิกตามพระราชบัญญัติการปกครองตนเองท้องถิ่นฉบับแก้ไขเพิ่มเติม ซึ่งมีผลบังคับใช้เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2015 และทำให้นครที่มีประชากรอย่างน้อย 200,000 คนในขณะนี้สามารถขอยกฐานะเป็นนครศูนย์กลางได้โดยตรง ส่วนนครพิเศษที่ยังไม่ได้ยกฐานะก็ยังคงมีอำนาจปกครองตนเอง ซึ่งเรียกว่า นครพิเศษ ณ เวลาที่บังคับใช้ (施行時特例市, Shikōji Tokurei shi, ชิโกจิ โทกูเร ชิ) นอกจากนี้ นครพิเศษที่มีประชากรต่ำกว่า 200,000 คน สามารถขอยกฐานะเป็นนครศูนย์กลางเป็นกรณีพิเศษได้ภายในห้าปีหลังจากที่มีการยกเลิกการปกครองรูปแบบนครพิเศษ ซึ่งคือก่อนวันที่ 1 เมษายน 2020

นครพิเศษนั้นไม่เหมือนกับเขตพิเศษของโตเกียว อีกทั้งยังแตกต่างจากนครพิเศษ (特別市, tokubetsu-shi, โทกูเบ็ตสึ-ชิ) ที่จัดตั้งขึ้นตามกฎหมายปกครองตนเองท้องถิ่นระหว่างปี 1947 ถึง 1956 แต่ไม่เคยมีการนำมาใช้ นครพิเศษดังกล่าวจะได้เป็นนครที่เป็นอิสระจากจังหวัด (ในเชิงเปรียบเทียบ เขตพิเศษก็คือเขตที่ไม่ขึ้นกับนคร) โดยก่อนหน้านั้นเรียกว่า "หกนครใหญ่" (โรกุ ไดโตชิ) ซึ่งประกาศใช้ในปี 1922 (เหลือเพียงห้าแห่งในปี 1947 เนื่องจากนครโตเกียวถูกยกเลิกในสงคราม) และได้กลายเป็นนครใหญ่ที่รัฐกำหนดในปี 1956 ซึ่งมีอำนาจปกครองตนเองมากขึ้น แต่ไม่ได้เป็นอิสระจากจังหวัดอย่างสมบูรณ์

รายชื่อนครพิเศษ

ณ วันที่ 1 เมษายน 2020 มีนคร 25 แห่งที่มีฐานะเป็น "นครพิเศษ ณ เวลาที่บังคับใช้" ได้แก่

ภูมิภาค	จังหวัด	ชื่อ	วันที่ยกฐานะ เป็นนครพิเศษ	หมายเหตุ
คันโต	อิบารากิ	สึกูบะ	1 เมษายน 2007	กำลังพิจารณายกฐานะเป็นนครศูนย์กลาง
	กุมมะ	อิเซซากิ	1 เมษายน 2007
		โอตะ	1 เมษายน 2007
	ไซตามะ	โทโกโรซาวะ	1 เมษายน 2002
		โซกะ	1 เมษายน 2004
		คาซูกาเบะ	1 เมษายน 2008
		คูมางายะ	1 เมษายน 2009	มีนโยบายยกเลิกการยกฐานะเป็นนครศูนย์กลางในกรณีพิเศษ
	คานางาวะ	โอดาวาระ	1 พฤศจิกายน 2000
		ยามาโตะ	1 พฤศจิกายน 2000
		ฮิรัตสึกะ	1 เมษายน 2001
		อัตสึงิ	1 เมษายน 2002
		ชิงาซากิ	1 เมษายน 2003
ชูบุ	นีงาตะ	นางาโอกะ	1 เมษายน 2007
		โจเอ็ตสึ	1 เมษายน 2007
	ชิซูโอกะ	นูมาซุ	1 พฤศจิกายน 2000
		ฟูจิ	1 เมษายน 2001
	ไอจิ	คาซูงาอิ	1 เมษายน 2001
	มิเอะ	ยกกาอิจิ	1 พฤศจิกายน 2000
คันไซ	โอซากะ	อิบารากิ	1 เมษายน 2001
		คิชิวาดะ	1 เมษายน 2002	เป็นนครพิเศษที่มีประชากรโดยประมาณน้อยที่สุด ณ เวลาที่เริ่มบังคับใช้ มีเป้าหมายที่จะยกฐานะเป็นนครพิเศษในเดือนเมษายน 2018 แต่ประกาศเลื่อนออกไปเมื่อวันที่ 6 ธันวาคม 2016
	เฮียวโงะ	คาโกงาวะ	1 เมษายน 2002
		ทาการาซูกะ	1 เมษายน 2003
คีวชู	ซางะ	ซางะ	1 เมษายน 2014	ที่ตั้งศาลากลางจังหวัด

อ้างอิง

1. 日本總務省 - 中核市・施行時特例市. soumo.go.jp.
2. Satoru Ohsugi (2011): The Large City System of Japan 2019-09-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Council of Local Authorities for International Relations and Institute for Comparative Studies in Local Governance, National Graduate Institute for Policy Studies. – หมายเหตุ: เอกสารนี้แปลโทกุเรชิเป็น "special case city" และใช้คำว่า "special city" สำหรับโทกูเบ็ตสึชิ
3. つくば市が中核市候補市として中核市市長会へ加入しました（H27.12.1）｜中核市市長会 สืบค้นเมื่อ 5 กันยายน 2016
4. จดหมายข่าวสภานครคูมางายะ ฉบับที่ 43 หน้า 9 เผยแพร่เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม 2016 (เข้าถึงเมื่อ 1 เมษายน 2018)

แหล่งข้อมูลอื่น

• "Japan's Evolving Nested Municipal Hierarchy: The Race for Local Power in the 2000s," by A.J. Jacobs at Urban Studies Research, Vol. 2011 (2011); doi:10.1155/2011/692764
• "Large City System of Japan"; graphic shows special cities compared with other Japanese city types at p. 1 [PDF 7 of 40]
• 2019-09-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน briefing by on classes of Japanese cities (PDF)
• กระทรวงมหาดไทยและการสื่อสาร (ญี่ปุ่น)